Na een jaar lang werken is de zomervakantie hét moment om geestelijk weer helemaal bij te tanken. Voor mij is dat iets anders dan in een lange rij op een vlieghaven staan te wachten tot je mag vertrekken naar een veel te heet land, of in een file aan te schuiven richting een vakantiebestemming. Rust, ontspanning, kunst, lezen, je verdiepen in de geschiedenis van de plek waar je bent en genieten van een heerlijk diner in een restaurant zijn voor mij belangrijk.

Al een aantal jaren staat steevast het Kunstenfestival Watou op het programma. Het dorpje  Watou wordt een aantal maanden per jaar ondergedompeld in kunst en literatuur en dat al 37 jaar lang. Je kunt een wandeling langs elf locaties maken waar beeldende kunst en literatuur (poëzie) elkaar ontmoeten:  een lust voor het oog en het oor. Ik herinner me van een aantal jaren geleden een prachtig overzicht van het werk van Leonard Cohen (met ontroerende tekeningen). Boeken kom je er ook tegen. In 2014 was er een prachtige installatie van de Oostenrijkse kunstenaar Thomas Ehgartner. Hij had ‘De Graanschuur’ volgestouwd met 8000 boeken, met hun rug naar onderen geordend. De vloer groeide uit tot een bedreigende golf, symbool van de overstelpende informatie die iedere dag over ons heen komt. Je kon er ook aan ontsnappen door te klimmen naar een nestvormig kijkgat in het plafond en daar even na te denken. In de ontvangsthal van het festival is het ware poëzie-snoepparadijs, met de mooiste uitgaven. Want als je tijdens je rondtocht werk hebt gelezen van Charlotte Van den Broeck, Ester Naomi Perquin (dichteres des vaderlands) of Joke van Leeuwen wil je natuurlijk meer…… Tot 3 september kun je gaan kijken.

 (Ehgartner, Meaning Minus Truth Conditions #4, 2014)

Watou ligt in de ‘Westhoek’ van Vlaanderen. De plek waar 100 jaar geleden de Grote Oorlog, de Eerste Wereldoorlog woedde.  Je rijdt er over de slagvelden en tussen onvoorstelbaar veel begraafplaatsen. Als je dat ziet wil je ook meer weten. In de literatuur zijn er prachtige boeken over verschenen. Ik noem er een paar.

Stefan Hertmans met ‘Oorlog en Terpentijn’. De grootvader van Hertmans gaf hem vlak voor zijn dood een paar oude schriften. Toen Hertmans ze ging lezen kwam hij achter het geheim van zijn grootvader. Hij had in armoede in Gent geleefd, de gruwelijkheden als frontsoldaat in de Eerste Wereldoorlog meegemaakt. En dan was er zijn jonggestorven grote geliefde.

‘Meester Mitraillette’ werd door DWDD gekozen tot boek van de maand en werd de grote doorbraak van  Jan Vantoortelboom. Tijdens de Eerste Wereldoorlog staat  een jonge schoolmeester voor het vuurpeloton. Hij is ter dood veroordeeld wegens desertie. Waarom? Ik verblijf tijdens mijn vakantie graag in Elverdinge, vlakbij Ieper. Daar zat ik enige jaren geleden ‘De verzonken jongen’ van deze schrijver te lezen. Laat dat boek zich nu in Elverdinge afspelen en Vantoortelboom daar gewoond hebben. Op vakantie neem ik in ieder geval zijn nieuwste boek mee, ‘De Drager.’

Nog zo’n geweldig boek is ‘Godenslaap’ van Erwin Mortier. Een bijna honderdjarige vrouw kijkt terug op haar leven: haar jeugd, de liefdes, haar huwelijk en de Eerste Wereldoorlog. Prachtig van taal.

‘Woesten’ is de debuutroman van Kris Van Steenberge. Het speelt zich af in het dorp ‘Woesten’ aan het eind van de 19e eeuw. Elisabeth is met arts Guillaume getrouwd. Samen hebben ze twee kinderen. De jongste is zo misvormd dat de vader hem geen naam wil geven. Nameloos blijft leven. Dan begint de Eerste Wereldoorlog. 

Erich Maria Remarque ‘Im Westen nichts Neues’ (‘Van het westelijk front geen nieuws’). Als student werd hij in 1916 opgeroepen. Remarque (1898-1970) verbleef zo’n 5 maanden aan het Westelijk Front. Op 31 januari 1929 verscheen deze roman.

Er is zoveel moois te lezen over de Grote Oorlog: Stefan Brijs met 'Post voor mevrouw Bromley', Paul van Ostayen met ‘Bezette stad’ (een lust voor oog en oor), Pierre Lemaitre met ‘Tot ziens daarboven’, ‘De 100 beste gedichten van de Eerste Wereldoorlog’ bijeengebracht door Geert Buelens en de ‘Weg der Geesten’-trilogie van Pat Barker. In dit laatste boek krijgen ook de War Poets een plek. Dat waren Britse dichters die aan het front vochten. Ze schreven over hun ervaringen. Een aantal van hen sneuvelde zoals Edward Thomas, Isaac Rosenberg en Wilfred Owen. Andere zoals Robert Graves, Ivor Gurney and Siegfried Sassoon  overleefden het slagveld maar waren getekend door wat ze meegemaakt hadden. Dat zie je terug in hun poëzie.  

Als ik het boek niet had zou ik

ánders leven. In de spiegels van het

blad zie ik mijn gisteren, de nacht,

het zeldzaam tedere van elk verleden

dat niet vervaagt

nu ik nog alles weet

(strofe uit 'Als ik het boek niet had' van Jo Gisekin, geplaatst bij het kunstwerk van Ehrgartner)

Overal in West-Vlaanderen zie je de klaprozen, of ‘poppies’ zoals de Britten ze noemen. De klaproos is een  pioniersplant die als eerste weer verschijnt op grond waar alles verwoest en omgewoeld werd. De Canadese militaire arts John McCrae schreef daarover het beroemde gedicht ‘In Flanders fields the poppies blow.’

De tweede helft van de vakantie ga ik op verkenning in de oude VOC-stad Hoorn en verblijf ik in een zeventiende eeuws huis aan de haven. Ik denk niet dat ik daar zeventiende eeuwse schrijvers ga lezen. Ik weet dat in Hoorn een kleine uitgeverij is, Godijn, die schrijfgroepen organiseert met schrijvers en dat laat uitmonden in verhalenbundels. Daar ga ik er zeker een van lezen, nr. 5 met als titel ‘Stille Getuigen’. In Hoorn is Simone v.d. Vlugt geboren. Haar boek ‘Nachtblauw’ werd in 2016 genomineerd voor de Hebban Award Beste Roman. Maar wist u dat de befaamde illustrator Dik Bruynesteyn en Miep Gies (‘Herinneringen aan Anne Frank’, 2009) er zijn gestorven. Misschien ga ik Hoornse  auteurs als Maria Barnas (‘Altijd Augustus’, 2017) of Eva Meijer (‘Dierentalen’, 2011) ontdekken. Ik kan natuurlijk ook naast de beeldengroep van ‘De scheepsjongens van Bontekoe’ gaan zitten. Het gelijknamige boek werd in 1924 door Johan  Fabricius geschreven. Hij liet zich inspireren door  de Hoornse Willem IJsbrantsz. Bontekoe, schipper in dienst van de VOC in het begin van de 17de eeuw.

Hou ik nog tijd over om wat anders te lezen?

Jan Stoel