"Zijn wie ge wilt zijn is het moeilijkste wat er is"

Wat gebeurt er wanneer twee Nederlanders een boek van een Vlaamse schrijver lezen?

Victor de La Vieter en Jan Stoel lazen samen dit indrukwekkende boek dat zich afspeelt in de Tweede Wereldoorlog en parallellen trekt met het heden. Het is het derde deel van een trilogie, geschreven door de man die de meeste erudiete schelm van Vlaanderen wordt genoemd. Ze zijn allebei behoorlijk onder de indruk.

Universeel karakter

Jan: Je kunt dit boek lezen als een verhaal over de Tweede Wereldoorlog. Aan alles merk je dat de plaats van handeling Antwerpen is, hoewel de naam van de stad nergens in het boek voorkomt. Volgens mij is het ook een actueel verhaal met een universeel karakter. In het eerste hoofdstuk (vanaf blz. 134) vertelt de zoon van Wilfried over de oorlog in Bosnië. De bewoners schilderden de auto’s van de VN in de kleuren van de regenboog omdat ze neutraliteit zo’n grote leugen vonden. Hij vergelijkt dat met het opspelden van de gele ster bij de Joden in 1942.

Victor:  Helemaal mee eens. Dit is deel drie van een trilogie ‘volksromans’ rond de thema’s geheugen en identiteit, slachtoffers en misdadigers. Wil stelt volgens mij de collaboratie met de bezetter en de zwijgcultuur die daarna ontstond aan de kaak, maar ook de passiviteit van de mens van nu. Olyslaegers, van oorsprong theaterschrijver, is in Vlaanderen dan ook een beetje een Joris Luyendijk: hij werd na de beurscrash van 2008 spreekbuis van de onvrede: ‘Te veel landgenoten, gelovig of niet, moslim of nihilist, rijk of arm, rechts of links, hebben een misplaatst gevoel voor tolerantie voor de instanties die ons bestelen.’ 

Boos boek

Jan: Na de bevrijding lijken er kansen op een nieuw begin. “Maar gaandeweg blijkt dat de smeerlapperij blijft voortduren: de eeuwige verdeeldheid met daarboven een kluit machthebbers, die altijd winnen, wier broekspijpen nooit besmeurd geraken (…) en dus over het vermogen beschikken de zaken op voorhand in te schatten en naar eigen voordeel te plooien. Voor hen is er geen begin of einde. Voor hen gaat gewoon alles verder.” (blz. 318). Aan het eind van het boek, ver na afloop van de oorlog, wordt gezegd: “Het is weer als vroeger. De joden krijgen het weer voor het zeggen. Wat wilt ge, wij zijn de stad van de diamant.” Dan komt Lode binnen en zegt : “Ach, we moeten allemaal verder. Het leven gaat gewoon door.” (blz. 326).

Victor: ik vond dat laatste ook heel treffend. Ook de professor die nog bont en blauw is van de politieverhoren over zijn vermeende verzetsactiviteiten zegt dat. Alle kwaads wordt weggestopt. Je zou dit een boos boek kunnen noemen. Provocerend. Zozeer, dat Olyslaegers verrast was dat niet ook het boek werd doodgezwegen. De recensies in Vlaanderen waren zelfs juichend.  ‘Mijn nieuws-updates en wekelijkse columns hebben een eigen publiek geschapen en nu blijkt dat die mensen mijn boek lezen, erover schrijven en erover in debat gaan. Toen ik onlangs in Oostende in een taxi sprong bleek de chauffeur hele passages uit mijn boek uit het hoofd te kunnen citeren!”

Prachtige inzichten

Victor: Hóe de collaboratie in z’n werk ging, wát de rol van de politie was in Antwerpen is wel onderzocht, maar nooit is erkend dat de razzia’s daar erger waren dan in Wallonië of onderzocht waaróm het daar zo ging. Driekwart van de verzetskranten verscheen in Wallonië, valt te lezen in een onderzoek dat concludeert dat het verzet in Vlaanderen maar beperkt was in vergelijking met het zuiden van België. De vergelijking met de passiviteit ten aanzien van de uitbuiting door bankiers, overheidsbedrijven en multinationals waar Olyslaegers tegen strijdt ligt voor de hand. Wil is een luide oproep tot gewetensonderzoek. Er wordt in sommige hebbanrecensies gemopperd over de karakters, maar ik vond die juist goed functioneren als voertuig voor de boodschap. Ondanks de complexe structuur, de vele personages en het beladen onderwerp sleept het boek je mee en dwingt het je partij te kiezen.

Jan: Inderdaad. De ik-verteller, Wilfried, vertelt voor het eerst zijn verhaal van de oorlog. Je voelt je meteen betrokken en je krijgt begrip voor de manier van handelen van Wilfried. Olyslaegers stelt vragen, zet je aan het denken. De verwevenheid van de Tweede Oorlog met het heden, de wijze waarop we met de dilemma’s van de macht omgaan worden aan de orde gesteld. Het toont in mijn ogen prachtige inzichten over hoe moeilijk het is om ‘goed’ te handelen. Het boek heeft niet voor niets als motto:  “Zijn wie ge wilt zijn is het moeilijkste wat er is”.

Victor geeft het boek drie sterren, Jan vier.