Blogpost:
Janneke Siebelink
Vrolijk van 'gedoe' rondom seks en liefde in het dierenrijk
In het ver-ver-verre verleden heeft moeder natuur bepaald dat het om te overleven handig is om genen uit te wisselen. Kortom: om seks te hebben. Maar welke amoureuze strategieën zijn er sinds de oertijd overgeleverd? En wat kunnen wij hiervan leren over onze eigen relaties en seksuele verlangens? 'Ik word enorm vrolijk van al het 'gedoe' rondom seks en liefde dat ik tegenkom in het dierenrijk. Uitsloverige patsers, sneue types, bezitterige mannen, nuffige vrouwtjes; je komt iedereen die je kent tegen in het dierenrijk.' Wetenschapsjournalist Dagmar van der Neut over Het beest in ons:
Waar gaat jouw boek over?
Ik stel vragen over seks en liefde en ga te rade bij onze – soms verre – verwanten in het dierenrijk. Hoezo doen haringen en bonobo's niet moeilijk over vreemdgaan en wij wel? Waarom hebben mensen piemels en vogels niet? Waarom hebben geliefden zo vaak ruzie? Er zijn vaak verrassende antwoorden te vinden in de biologie. Dit boek geeft inzicht in liefde, seks en relaties op een andere manier dan je gewend bent.
Waarom schreef je dit boek?
In de eerste plaats: persoonlijke interesse. Ik word enorm vrolijk van al het 'gedoe' rondom seks en liefde dat ik tegenkom in het dierenrijk. Uitsloverige patsers, sneue types, bezitterige mannen, nuffige vrouwtjes; je komt iedereen die je kent tegen in het dierenrijk. Het is grappig en houdt tegelijkertijd een spiegel voor. Het bleef mij boeien omdat het over zulke basale en essentiële dingen gaat. In de tweede plaats deel ik mijn leukste inzichten graag en hoop ik dat ik mensen eens anders naar de wereld en zichzelf kan laten kijken.
Wat is de belangrijkste liefdesles die we kunnen leren uit het dierenrijk?
Misschien wel dat allerlei aannames niet kloppen. Vrouwen zouden volgens de standaard evolutionaire zienswijze alleen maar vallen op de grootste, machtigste mannen bijvoorbeeld. Onderzoek laat zien dat er veel meer mogelijk is dan dat. Vrouwen kiezen lang niet altijd de stoerste en knapste mannetjes, want die zijn over het algemeen niet de leukste partners. Het is ook een mythe dat die knappe mannetjes altijd genetisch sterker zijn. Het is vaak slechts uiterlijk vertoon. Dat lijkt me iets om te onthouden.
Je schrijft dat seks de essentie raakt van wie wij zijn. Kun je dat toelichten?
Uiteindelijk draait vrijwel alles er om. Als je de geschiedenis van het leven op aarde volgt zie je hoe sterk seks en het verlangen ertoe de wereld heeft gevormd. En ook ons. Wij zijn voortgekomen uit wanhopige eencelligen die het leven alleen niet meer aankonden. Net als miljarden jaren geleden hebben we nu nog steeds een ander nodig om mee te versmelten. Wij zijn de lichamen die om onze hunkerende geslachtscellen heen zijn gebouwd, de voertuigen die er voor moeten zorgen dat onze genen versmelten met die van een ander. Dat is toch waanzinnig?
Waarom hebben we seks?
Je zou in eerste instantie denken: voor de voortplanting. Maar nee, seks is daarvoor niet noodzakelijk. Bacteriën klonen zichzelf gewoon en verspreiden zich razendsnel. Ik ontdekte dat seks miljarden jaren geleden is begonnen als overlevingsstrategie en dat feitelijk nog steeds is. Door genen uit te wisselen met een ander organisme, maken we ons beter bestand tegen allerlei uitdagingen die het leven ons biedt.
Is de mens gemaakt voor een monogame relatie?
Ik denk dat paarvorming heel natuurlijk is voor de mens. Ook in culturen waarin allerlei relatievormen zijn toegestaan, kiezen de meeste mensen ervoor om met een speciaal persoon samen te zijn. Natuurlijk zouden de meeste mensen misschien het liefst meerdere partners voor zichzelf hebben, maar monogamie kan een heel goed compromis zijn waar beide partners uiteindelijk het meest aan hebben. Natuurlijk gaat het ook vaak weer fout en blijven er verlokkingen. Maar de neiging je te willen binden aan een persoon is heel natuurlijk. Dat heeft er onder andere mee te maken dat de zorg voor het nageslacht heel zwaar is voor mensen. In ons verre verleden was het voor een vrouw alleen niet te doen. Moeder Natuur bedacht een heel sterk middel om ons te laten samenwerken: liefde. De mens past overigens een strategie toe die je ook veel ziet bij vogels: we vormen paren voor bepaalde periodes en beleven daarnaast soms nog avontuurtjes. Het beste van twee werelden dus.
En dieren?
Monogamie, ofwel paarvorming is uitzonderlijk in de dierenwereld. Bij zoogdieren staat het vrouwtje er meestal alleen voor. En bij heel veel andere diersoorten moeten de nakomelingen het zelf maar zien te redden. Pa en ma dumpen hun hun eitjes en zaadcelletjes en gaan na de seks weer vrolijk ieder hun weg. Toch zijn er een paar beesten zoals bevers, kleine klauwaapjes en enkele Zuid-Amerikaanse knaagdieren en een heleboel vogels die net als wij, duurzame relaties aangaan. Zij behoren met ons tot die paar gelukkigen die liefde kennen.
Verschillen we uiteindelijk veel met dieren in ons doen en laten als het op de liefde aankomt?
Het hangt er vanaf. Wij lijken in de liefde meer op pinguïns dan op chimpansees. Wat telt is welke uitdagingen een diersoort in zijn verleden is tegengekomen. Zowel voor pinguïns als voor de mens was samenwerken noodzakelijk om de nakomelingen groot te brengen. Daarom zie je zowel bij pinguïns als bij mensen zorgzame vaders en jarenlange een-op-eenrelaties.
Wat is het Westermarck-effect?
Het houdt in dat mensen die samen opgroeien immuun lijken te worden voor het ontwikkelen van seksuele interesse in elkaar. Hoewel uit allerlei onderzoek blijkt dat mensen (en dieren trouwens ook) vallen op types die erg op henzelf lijken, vinden we alleen al het idee dat onze ouders of broers en zussen seks hebben meestal zelfs afstotelijk. Terwijl zij toch meestal het meest op ons lijken. Het lijkt erop dat de natuur een mechanisme heeft ontwikkeld om incest tegen te gaan. Wie in het verre verleden geen bezwaar had tegen seks met een broer of zus, kreeg genetisch ongezondere kinderen met meer vruchtbaarheidsproblemen, en dus doofde die incestueuze belangstelling uit in volgende generaties. Samen opgroeien is een redelijk betrouwbare aanwijzing dat je familie van elkaar bent.
Ik zie naar jouw volgende boek. Heb je al een onderwerp in gedachten?
Het lijkt me leuk om een deel van het verhaal dat ik in dit boek vertel, nog verder tot de kern terug te brengen en aan kinderen te vertellen. Een soort seksuele voorlichting, maar dan anders. Maar ik heb nog meer ideeën!
