Als extreem geweld de dagelijkse norm wordt

Zelfverzekerd en behoorlijk lenig komt Anders Roslund de trap afgesneld, stelt zichzelf voor en verwelkomt ons in Stockholm. Hij verontschuldigt zich voor het druilerige weer en stelt voor zijn 'schrijvershok' binnen te gaan, als Stefan Thunberg in de deuropening verschijnt.

In tegenstelling tot de zeven jaar oudere Roslund (links op de foto), die al zes boeken op zijn naam heeft staan, is de 46-jarige Thunberg de aandacht die rond hun boek Made in Sweden niet gewend. Haast verlegen komt hij ons tegemoet en, later in het schrijvershok (wat overigens een prachtig appartement op een van de toplocaties in Stockholm blijkt te zijn) van Roslund, verschuilt hij zich graag achter de overigens smalle rug van zijn co-auteur.

Van origine is Thunberg een van de meest succesvolle Zweedse scenarioschrijvers van onder meer tv-series als Wallander  en Van Veeteren  (respectievelijk naar de thrillers Henning Mankell en Håkan Nesser), maar dat speelt zich allemaal achter de schermen af. Aandacht van journalisten is hij niet gewend.

Het geeft niet, want het verhaal dat hij te vertellen heeft, komt uit zijn hart. Schamper, soms met een verlegen ondertoon, af en toe fel, maar altijd humoristisch. En het is een bijzonder verhaal om te vertellen. 

Made in Sweden vertelt het buitengewone, maar ook waargebeurde verhaal van de grootste golf bankovervallen uit de Zweedse geschiedenis. De overvallen werden gepleegd door drie broers en hun jeugdvriend, een groep twintigers die bekend werd als The Military Gang.

Stefan Thunberg is de vierde broer. De broer die nooit heeft meegedaan aan de gewelddadige overvallen die The Militairy Gang in de jaren negentig pleegden, maar er wel vanaf wist. ''Mijn broer had het me verteld. Ze hadden hun eerste overval gepleegd. Dat was op een geldwagen. Toen ik bij mijn oudste broer binnenstapte, voelde ik de euforie. Ze hadden het gedaan en waren er mee weggekomen.''

''Tegelijkertijd voelde ik een enorme band tussen mijn drie broers. Ik beschouwde me als een buitenstaander. Ik sprak erover met mijn oudste broer en zei hem dat ik misschien maar met hen mee moest doen. Hij zei niets tegen me, hield me niet tegen, maar verwelkomde me ook niet. Hij begon een volgende overval te plannen.''  

Thunberg zwijgt even, denkt na en vertelt dan verder. ''Na een tijdje heb ik hem gebeld met de mededeling dat ik het niet kon. Ik kon er niet aan meedoen. Het was niets voor mij. De enige reactie die mijn broer gaf, was dat ik dat beter eerder aan hem had kunnen vertellen, want nu moest hij zijn plan herzien, zonder mij erin.''

''Maar daar bleef het bij. Hij heeft Stefan nooit onder druk gezet'', zegt Roslund.
 
''Een ijzeren regel in ons gezin was dat je nooit en te nimmer je eigen familie verraadde'', verklaart Thunberg de vraag waarom hij zijn broers en vader in die tijd nooit heeft aangegeven. ''En daar hield ik me aan. Het was een soort heilige eed.''

In stukken
Het boek is allesbehalve een biografie. Zelf noemen ze het een fictief verhaal dat gebaseerd is op waargebeurde feiten. ''We hebben het werkelijke verhaal in stukken gescheurd'', vertelt Roslund. ''Alleen op die manier konden we de hartslag van het verhaal vinden. Door het verhaal af te breken konden we beter tot de kern komen. Als verteller wil je het verhaal precies weergeven zoals het is gegaan. Als schrijver kun je je dat niet permitteren, omdat er dan lange, saaie stukken in zullen staan, er geen verhaallijnen in verwerkt zijn en het langdradig wordt'', legt Roslund hun keuze uit om voor een fictief verhaal te kiezen.  

Thunberg onderbreekt Roslund en vertelt het verhaal van de avond dat zijn broer en zijn vader opgepakt werden door de politie. Die avond speelt een belangrijke rol in hun zoektocht naar die hartslag. ''De politie was ze op het spoor gekomen en had het vakantiehuisje waarin ze zich schuil hielden omsingeld. Het werd op het journaal uitgezonden. Ik stond doodangsten uit, want ik was ervan overtuigd dat ze die avond dood zouden gaan. Ik kende mijn broer; die zou zich nooit zonder slag en stoot overgeven. Pas de volgende dag las ik de krantenkoppen; ze waren opgepakt en leefden nog.''
 
''Maar dát moment, die avond in dat vakantiehuisje, dat was de hartslag die we voor het verhaal zochten. De confrontatie tussen de vader en zijn oudste zoon. Het gevecht tussen hen, die al sinds de zoon klein was, werd uitgevochten. Het was drama, het was echt, het was alles. Pas toen we die hartslag hadden gevonden, zijn we het verhaal weer gaan opbouwen.''

''Dit verhaal móést geschreven worden'', vertelt Thunberg. ''Het heeft me twintig jaar achtervolgd. In mijn werk als scenarioschrijver heb ik vaak met het thema van een gewelddadige vader gewerkt. Ik ben in een gezin opgegroeid waar geweld en mishandeling de gewoonste zaak van de wereld was. En vooral mijn oudste broer moest er aan geloven. De eerste zoon vangt altijd de eerste klappen op. Ik was de twee na oudste. Wij waren mijn vaders clan en dat ramde hij er letterlijk in. Hoewel het thema iedere keer terugkwam, heb ik het verhaal van mijn broers in de afgelopen twintig jaar nooit opgeschreven en uitgewerkt. Dat ging ik pas doen toen ik Roslund leerde kennen. Toen pas kon het verhaal geschreven worden.''

Kerstcadeau
Made in Sweden  werd ook een verhaal over broederlijke banden en de complexe relatie tussen vaders en zoons, vrouwen en mannen. Relaties worden op de proef gesteld als extreem geweld de dagelijkse norm wordt. Daarnaast draait het boek om een groep meedogenloze, vindingrijke criminelen en de geobsedeerde rechercheur die naar hen op jacht is.

Het heeft Roslund en Thunberg ruim twee jaar gekost om het boek te schrijven. Meters aan documenten werden doorgenomen, politierapporten gespeld, feiten gecheckt bij de broers van Thunberg. De samenwerking verliep uitstekend.

''I love him'', zegt Roslund en hij kijkt bijna broederlijk naar Thunberg. ''Er was meteen een klik tussen ons. Ook ik had een gewelddadige vader. En pas later kwamen we erachter dat onze levens al eerder met elkaar verbonden waren, zonder dat we dat toen wisten.''
 
''Dat was toen mijn oudere broer als afleiding een bom had gefabriceerd, die hij in een kluis op het Centraal Station van Stockholm had geplaatst. Zo konden ze drie banken overvallen aan de andere kant van de stad, terwijl de halve politiemacht op het Centraal was om iedereen op afstand te houden. Het is nooit zijn bedoeling geweest de bom af te laten gaan, maar er ging iets mis en de bom ontplofte.''
 
''Ik was toentertijd journalist die daar live verslag van deed'', verduidelijkt Roslund de eerdere kruising op hun levenspad.

Maar Thunberg heeft tijdens het schrijfproces ook een moeilijke periode gekend. ''Vaak zaten we zij aan zij als we met de tekst bezig waren. We praatten veel, soms bedacht ik iets en vertelde dat aan Anders, spraken er weer over en verwerkten het dan in de tekst. Het begin dat over onze jeugdjaren ging, verliep prima. Pas toen we bij het stuk waren beland dat we de overvallen moesten beschrijven, ging ik kapot. Het had te maken met de consequenties van de overvallen, waar overigens nooit doden bij zijn gevallen. Ik had een aantal weken, misschien wel twee maanden nodig om er mee om te kunnen gaan. In die tijd verdween ik.''

''Dat maakt je een mens'', zegt Roslund zacht. Thunberg knikt.

''Mijn familie wist dat ik het boek aan het schrijven was, maar ik heb ze van te voren niets laten lezen. Ik gaf het boek met kerst, als kerstcadeau. Met een van mijn broers heb ik momenteel nauwelijks contact. Die las het in acht uur uit, belde me in een dronken bui op en schreeuwde naar me 'I hate you, but I love this fucking book'. Daarna hing hij op. Ik heb niets meer van hem gehoord. Mijn jongste broertje heeft het boek twee keer gelezen en minstens drie keer naar het luisterboek geluisterd, maar heeft me nog niet laten weten wat hij ervan vond. En mijn oudste broer, de leider van de Gang, vond het een fucking tragisch verhaal en zo emotioneel. Met mijn vader heb ik geen contact meer.''  

De samenwerking is de twee goed bevallen. Ze broeden op een nieuw boek. ''Dat zal een vervolg worden op dit verhaal. Het leven van de broers nadat ze in de gevangenis hebben gezeten, maar ik denk dat we er pas volgend jaar mee gaan beginnen'', lacht Thunberg.

Van zijn verlegenheid is niets meer over. Het verhaal is geschreven en verteld.

Made in Sweden is verschenen bij uitgeverij De Geus. Roslund en Thunberg zijn dinsdag 11 november de speciale gasten van een extra editie van de Literaire Thrillersalon. (Foto's auteurs: Victoria Farkas)