De vertaler vertelt: Eisso Post over 'Het drielichamen-probleem'

Het vreemde en veelzijdige Drielichamenprobleem

(Kleine spoileralert, hoewel ik mijn best zal doen zo weinig mogelijk te verklappen.)

Het drielichamenprobleem is het vreemdste boek dat ik ooit heb vertaald.

Of dat nu aan de Chinese literaire traditie ligt, die door de Engelse vertaler Ken Liu in zijn uitleiding wordt genoemd, of aan het curieuze genie van Liu Cixin (in China wordt de familienaam eerst geplaatst, red.) zelf – ik heb te weinig achtergrondkennis om dat te beoordelen.

Het verhaal speelt zich op extreem verschillende tijden en plaatsen af. Het verschrikkelijke China van de Culturele Revolutie, dat regelmatig terugkeert, maar ook het China van de eerste decennia daarna; onder andere een supergeheim project in een godverlaten, benauwende uithoek, dat naar buitenaards leven zoekt. En dan verder: de extreem reële, bijna tastbare virtual reality van een computergame, die het boek in die passages tot een soort science fantasy maakt. Een planeet waar leefomstandigheden en dientengevolge moraal zó helemaal niets te maken hebben met wat we op aarde kennen, dat het telkens even omschakelen is voor de lezer.

En elk hoofdstuk is het weer afwachten op welke plaats, in welke tijd we zullen terugkeren, als we al niet weer iets heel nieuws gaan verkennen. Je vraagt je als lezer regelmatig af hoe Liu al die elementen als zinnige eenheid in één boek gaat krijgen, maar de laatste tientallen bladzijden slaagt hij daar wonderwel in.

De hoofdpersonen hebben geen van allen eigenschappen die hen in onze ogen tot ‘held van het verhaal’ zouden maken. Een ervan lijkt op een gegeven moment uit het verhaal te zijn verdwenen, en blijkt bij terugkomst te veel duistere kanten te hebben om nog onbevangen ‘held’ te kunnen worden genoemd. Een ander, de figuur die we het meest uitgebreid volgen, observeert vooral, hem overkomt van alles, en als hij bijdraagt aan de voorlopige redding van de aarde is dat bijna buiten hemzelf om. De meest actieve protagonist is dan weer een rauwdouwer, een ruwe bolster met een niet echt blanke pit, hij beweegt zich aan de zijlijn en het verhaal wordt zelden of nooit vanuit zijn perspectief verteld – maar hij is de enige echt listige en daadkrachtige figuur.

Het is duidelijk dat Liu zich enorm voor geavanceerde wetenschap en technologie interesseert, en af en toe heeft het boek iets didactisch, maar niet storend. Informatica, nanotechnologie, chaostheorie, snarentheorie, alles passeert de revue. Toepassing van de snarentheorie culmineert in de bouw van twee ‘intelligente protonen’, waarbij voor mijn gevoel opnieuw de grens met science fantasy wordt overschreden. Het drielichamenprobleem zelf is het meest elegante chaotische probleem waar ik ooit van heb gehoord, en alleen daarom al was de wetenschappelijke informatie in de roman voor mij de moeite waard.

Is Het drielichamenprobleem ook een spánnend boek? Ik zou zeggen: meer af en toe heftig dan met een consistente spanningsopbouw, hoewel al die extreem uiteenlopende passages op hun manier een eigen suspense kennen. Daarnaast is het boek vaak ontroerend, aangrijpend, weemoedig, wanhopig. Met als curieus contrapunt de gebeurtenissen in de Drielichamen-game, die bijwijlen dicht bij de absurde sfeer van Alice in Wonderland komen, compleet met gekke koningen en wijzen.

Kende het boek nou speciale vertáálmoeilijkheden?

Indirect: Omdat namen van instituties en organisaties vaak na tientallen bladzijden ineens weer opdoken, was het telkens even zoeken hoe ik ze de vorige keer ook weer vertaald had, en of ik daar nog steeds achter stond. En direct: heel veel namen van vooral Aziatische planten, die in een gewone woordenboek-app niet te vinden waren. En Chinese plaats- en streeknamen die soms wel, soms niet een westerse versie kenden. Er was nogal wat gegoogle voor nodig om dat allemaal recht te breien. Maar zo leer je voortdurend wat bij.

Eisso Post werd geboren in 1956. Hij studeerde Noors, Nederlands en Algemene Literatuurwetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Hij redigeerde teksten en deed redactiewerk, schreef romans en prozagedichten die op verschillende plaatsen bekroond en gepubliceerd zijn. Ook schreef hij artikelen, boekbesprekingen, speeches en andere zakelijke teksten. Daarnaast gaf hij les in het schrijven van verhalen, en heeft dus ervaring met het snel en effectief beoordelen van andermans teksten.

Eisso's grote voorbeelden op het gebied van Nederlandse non-fictie zijn Midas Dekkers, Willem Wilmink, Govert Schilling en Hugo Brandt Corstius.

Naar het vertalerskanaal