Dossier Val McDermid

Val Mc Dermid groeide op in het Schotse plaatsje Kirkcaldy, midden in de mijnstreek van Fife. Hoewel het een klein plaatsje is, lijkt het succes daar in de grond te zitten. De roots van econoom Adam Smith liggen er en de productie van Linoleum aldaar is wereldberoemd. Het grootste deel van haar jeugd bracht ze door bij haar grootouders in het mijnstadje East Wemyss. Momenteel woont ze met haar vriendin, zoontje en drie katten afwisselend in het zuiden van Manchester en Northumberland.

Talentvol buitenbeentje
Na een bezoek aan de plaatselijke bibliotheek was McDermid verkocht. ”Vanaf het moment dat ik me realiseerde dat échte mensen de boeken in de bibliotheek maakten, wilde ik schrijfster worden.” Dat Val talent had, begreep ook de Fife’s Kirkcaldy High School die haar in de speciale klas 1E zette voor veelbelovende kinderen. Zoals zo vaak met kinderen die goed kunnen leren was het moeilijk voor haar om aansluiting te vinden bij andere ‘doorsnee’ kinderen. Toch heeft de eenzame tijd op de High School in Fife Val ook goede dingen gebracht. Omdat ze zich altijd een buitenbeentje voelde, ontwikkelde ze de gewoonte om andere mensen te observeren vanaf de zijlijn. Alertheid op haar omgeving is ook nu nog steeds een tweede natuur. Het fungeert als een belangrijk instrument bij het opdoen van inspiratie voor en het schrijven van haar boeken.

Vleugels uitslaan
Kirkcaldy High School gaf Val steeds meer een beklemmend gevoel. ”Ik voelde dat het leven me meer te bieden had dan Fife.” De drang om haar vleugels uit te slaan werd sterker, evenals de wens om Schotland te verruilen voor Engeland. Haar drive om iets van haar leven te maken, leverde haar op haar 17e een toelating op aan het St Hilda’s College in Oxford. Hiermee was zij zowel de jongste student aan Oxford als de eerste student ooit die afkomstig was van een Schotse staatsschool. In 1975 studeerde ze af en moest ze beslissen welke richting ze aan haar beroepsleven wilde geven. De drang om boeken te schrijven was nog steeds sterk aanwezig, maar omdat iedereen haar vertelde dat het geen beroep was waar je van kon leven, zette ze een logische stap. Zoals zoveel aspirant schrijvers die de overstap naar beroepsauteur niet aandurven, koos ze voor een opleiding tot journalist. De vrijheid en ongebondenheid van het beroep spraken haar erg aan. ”Ik wist dat ik niet zou passen in een keurige negen tot vijf job waar ik ergens in de pikorde zou verzanden.”

Professionaliteit
Na 16 jaar voor verschillende kranten te hebben gewerkt, switchte McDermid in 1991 naar het beroep dat haar echte passie had. Ze werd fulltime auteur, maar niet zonder de wijze lessen over professionaliteit uit de journalistiek met zich mee te nemen. Ongeacht de situatie in haar privé-leven schrijft ze elke dag van 13.00 uur tot 17.00 uur in haar kantoor buitenshuis. ”Ik heb door de journalistiek een zakelijke schrijfhouding gekregen. Als je het nieuws verslaat, kun je niet achteroverleunen maar moet je gelijk handelen. Het nieuws moet geschreven worden, ongeacht wat er op dat moment in je persoonlijke leven gebeurt. Ik leerde al snel dat een gebroken hart, een zieke kat of een instortend plafond geen invloed op je werk mag hebben, die 1500 woorden moesten er ten alle tijden komen.” Dat Val niet alleen hoge eisen aan haar eigen werkhouding stelt maar ook aan die van haar omgeving, bleek op een congres voor misdaadauteurs. De voorzitter van een panel had zich verslapen en kwam te laat. Moet je niet doen als Val McDermid in de organisatie zit… Een fikse uitbrander viel hem ten deel. ”Het kan me niet schelen wat er de vorige avond is gebeurd, je verschijnt de dag erna gewoon op je werk.”


Moeizaam begin
Val’s eerste stappen op het ‘schrijverspad’ waren wankel. Op haar 21 schreef ze haar eerste roman die bol stond van liefde, haat, verdriet en angst. ”Het enige goede eraan was dat ik het daadwerkelijk heb afgemaakt. Het was niet meer dan logisch dat elke uitgever het afwees.” Een bevriende acteur zag echter wel brood in het verhaal en wilde het als toneelstuk gaan vertolken. Op haar 23e was Val ineens ‘eigenaar’ van een heus dramastuk en leek ze in dat wereldje te blijven hangen. Haar schrijftalent bleek uiteindelijk toch niet te matchen met de wereld van drama. Met rasse schreden keerde zij terug op het pad van de ‘gedrukte verhalen’ en dat leidde in 1984 tot het eerste publicatiewaardige verhaal met de titel ‘Report for murder’, waarin privé-detective Lindsay Gordon de hoofdrol speelde. In 1987 nam ‘The Women’s Press’ de publicatie van het boek voor haar rekening. Pas in 1995 bracht de thriller ‘De Sirene’ (bekroond met Gold Dagger award) haar echt onder de aandacht van het grote publiek.

Diversiteit
Val’s boeken kenmerken zich door diversiteit en bestrijken ongeveer het hele misdaadgenre. Een detective, een klassiek misdaadverhaal of een psychologische thriller, Val draait haar hand er niet voor om. ”Door het hele genre te benutten is de kans groot dat er altijd wel iets tussenzit dat lezers van verschillende pluimage aanspreekt. Niet dat dat mijn eerste doel is, ik schrijf wat in mijn hart en hoofd zit en laat me niet leiden door wat mensen willen lezen of wat goed verkoopt.” Een succesvolle formule, want het grote publiek loopt met haar weg. Aan vaste stramienen heeft Val lak en ze laat zich niet graag vangen binnen de geijkte kaders. ”Als ik aan een verhaal werk, krijgt de vorm en structuur vanzelf gestalte. Het verhaal bepaalt zelf waar het naar toe gaat, zonder dat daarbij ‘officiële regels’ een rol spelen.”

Typische-Val-schrijfstijl’?
Het is bijna onmogelijk om een vaste opbouw te ontdekken die typerend is voor de boeken van McDermid. Een ‘typische-Val-schrijfstijl’ is er eigenlijk niet. ”Ik schrijf zowel boeken in serie als stand-alone’s die totaal verschillend zijn van inhoud, toon en stijl.” Wel zijn er een paar elementen te noemen die in elk boek terugkomen. De hoofdpersonen zijn bijna altijd sterke vrouwen die weten wat ze willen. Het aanstippen van homoseksualiteit (Val is zelf lesbienne) ontbreekt in geen enkel verhaal. Het krijgt geen prominente plaats, maar is altijd zijdelings aanwezig. En dan zijn er nog de lijken. “De dood laat mensen beseffen waar ze voor leven, het geeft ze een doel om voor te vechten.” In elk boek wordt minstens één moord gepleegd. “Met de dood in een verhaal is de inzet hoger, ik heb die adrenalinerush nodig bij het schrijven. De dood laat mensen beseffen waar ze voor leven, het geeft ze een doel om voor te vechten.” Hoewel McDermids boeken vol staan met verdorven misdadigers gelooft ze niet in het bestaan van ‘het kwaad’. ”Ik geloof dat mensen elkaar vreselijke en onbegrijpelijke dingen aandoen, maar ik geloof niet in het kwaad als een op zichzelf staande entiteit die je besmet als een soort virus en waarvoor de mantel van schijnheiligheid de enige afweer is.”

Serie’s en stand-alone’s
Momenteel heeft Val drie verschillende series en drie ‘stand-alone’ boeken op haar naam staan. Haar eerste serie met de lesbische Lindsay Gordon in de hoofdrol bevat klassieke Engelse misdaadverhalen gebaseerd op het ‘whodunnit-principe’. De tweede serie met Kate Branningan valt te kwalificeren in de categorie detective en is geschreven in de eerste persoon. In deze boeken staan moorden centraal waarbij geld en macht de inzet zijn. De dader pleegt de moord in een opwelling als het slachtoffer hem in het nauw drijft. En last but not least de serie met Tony Hill en Carol Jordan in de hoofdrol die in het genre psychologische thriller valt en in Engeland inmiddels tot een succesvolle tv-serie is uitgegroeid. In deze boeken staat altijd een seriemoordenaar centraal waarop met behulp van psychologische profilering en ouderwets speurwerk jacht wordt gemaakt. Het ‘whydunnit-principe’ voert de boventoon in deze serie. Haar stand-alone ‘Place of execution’ is tot nu toe het meest succesvolle boek. Het werd uitgeroepen tot ‘New York Times Notable Book of the Year 2000’ en ‘Best Crime Novel of 2000’. Of dat nog niet genoeg is, won het boek ook nog eens 5 award’s waarvan de Anthony Award (best novel) en de Macavity award (best crime novel) de meest aansprekende zijn. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zowel Val als haar partner in een dikke BMW rijden…
“Ik schrijf graag verschillende soorten boeken, deels om mezelf te blijven boeien en deels om het mezelf als schrijver moeilijker te maken. Ik wil dat elk van mijn boeken weer beter is dan het vorige en dat is een uitdaging die me steeds zwaarder valt.”

Inspiratie en uitdaging
De inspiratie voor haar boeken haalt Val voornamelijk uit haar omgeving. ”Ik raak getriggerd door een verhaal in het nieuws, een item op de radio of soms zelfs een zin in een conversatie. Hier laat ik het geheime wapen van de schrijver op los, de magische woorden ‘wat als…’. Vervolgens speel ik wat met het idee in mijn hoofd en verzamel informatie. Als het verhaal duidelijke vormen begint aan te nemen, weet ik instinctief ook meteen of het geschikt is voor Branningan, Tony Hill/Carol Jordan of stand alone.” Het schrijven van en de keuze tussen verschillende boeken past in Val’s karaktereigenschap om de lat steeds een stukje hoger te leggen. ”Ik schrijf graag verschillende soorten boeken, deels om mezelf te blijven boeien en deels om het mezelf als schrijver moeilijker te maken. Ik wil dat elk van mijn boeken weer beter is dan het vorige en dat is een uitdaging die me steeds zwaarder valt.” Ook de keuze tussen boeken die geschreven zijn in de eerste persoon (Branningan) of de derde persoon vormt een permanente uitdaging. ”Elke stijl heeft zijn voor- en nadelen. Als je schrijft in de eerste persoon bouw je een hechtere band op met je lezers, maar leg je jezelf ook beperkingen op. Je kunt niets laten zien waar de hoofdrolspeler geen getuige van is. In boeken met een duidelijk onderzoeksaspect is het belangrijk om verschillende lijnen te ontrafelen en daar heb je meer dan één karakter voor nodig. In dit soort boeken moet ik echter wel harder werken om een relatie op te bouwen tussen de lezer en de verschillende persoonlijkheden.”

Bezige bij
Als je je verdiept in Val McDermid valt gelijk op dat deze vrouw nooit stilzit. Ze werkt als een paard en heeft energie voor tien. Naast de productie van vaak 400 pagina’s tellende ‘pillen’ is ze ook zeer actief op het gebied van de korte verhalen. Buiten het feit dat ze deze zelf schrijft, ondersteunt ze ook de ‘Arts Council’s Save Our Short Story campagne’. Met deze campagne proberen de betrokkenen het korte verhaal onder de aandacht te brengen van uitgevers. Voor dit doel is een website geopend waar korte verhalen van allerhande pluimage te vinden zijn. Zowel misdaad, fantasie, science fiction als literatuur van bekende en beginnende schrijvers vullen deze site. Geïnteresseerden kunnen zich abonneren en ontvangen vervolgens maandelijks twee korte verhalen in hun mailbox. Verder recenseert ze thrillers, geeft cursussen aan aspirant schrijvers en leest ze twee boeken per week. Bovendien heeft ze een non-fictie boek (A suitable job for a woman) over vrouwelijke privé-detectives (PI’s) op haar naam staan. “Het idee voor dit boek ontstond in een dronken bui op een feestje. Ik praatte met een redactrice van non-fictie boeken en ze vroeg me of er daadwerkelijk vrouwelijke PI’s bestaan. Ik antwoordde: ‘dozijnen, schat’. De volgende dag belde ze me op om te vertellen dat ik de opdracht had om het boek te schrijven…”

Of bovenstaande nog niet genoeg is, verschijnt Val ook regelmatig op Crime events en leverde ze vorig jaar een bijdrage aan de organisatie van het eerste Harrogate Crime Writers Festival. Dit festival vindt in juli 2004 voor de tweede keer plaats. Crimezone is daarbij aanwezig en heeft tevens de Nederlandse promotiewebsite voor het festival gemaakt.
In de spaarzame momenten dat Val niet bezig is met schrijven, de promotie van haar boeken of andere belangrijke zaken verveelt ze zich ook niet. Slapen, wandelen, koken, computerspelletjes en ‘socialisen’ met vrienden en familie behoren tot haar favoriete vrijetijdsbestedingen. ”Alsof ik daar tijd voor heb, het schrijven en alles wat daarbij komt kijken gaat gewoon door…”

What’s next?
Momenteel werkt Val aan een nieuw boek over Carol Jordan en Tony Hill met de titel ‘The torment of others’. In juni 2004 verschijnt het boek in de UK. ”Het was helemaal niet de bedoeling om zo snel na ‘De laatste verzoeking’ alweer een boek te schrijven met Carol en Tony in de hoofdrol. Het feit dat ik zo betrokken ben bij de tv-serie over deze twee maakt dat ze steeds op de voorgrond van mijn gedachten aanwezig zijn. Het is dan ook niet meer dan logisch dat er weer een spannend plot ging broeien in mijn gedachten…” Ook een nieuwe stand-alone met de titel ‘Bounty’ is in de maak. Waarom één boek tegelijk schrijven als je altijd ideeën voor tien hebt… Kortom Val is nog lang niet van plan om het rustiger aan te gaan doen en wij als lezers kunnen daar alleen maar blij om zijn!