Dreamsongs: A RRetrospective #2

The Filthy Pro
Begin jaren ’70 loopt Martins studententijd ten einde. Hij besluit zijn studie journalistiek met een stage in Washington waar hij ook zijn eerste sciencefictionconventie bezoekt. Hij heeft inmiddels zijn eerste sciencefictionverhaal verkocht aan Galaxy Magazine. In het nummer van februari 1971 verschijnt The Hero tussen verhalen van onder ander A.E. van Vogt, Kate Wilhelm en Algis Budrys. Ook het verhaal The Exit to San Breta weet hij dat jaar te slijten al wordt het uiteindelijk pas in 1972 gepubliceerd.

Toch is 1971 niet in alle opzichten een goed jaar voor Martin. Hij studeert weliswaar magna cum laude af, maar een baan vinden wil maar niet lukken. Terwijl hij in Bayonne zijn vakantiebaantje weer heeft aangenomen voor halve dagen, vraagt hij zich af wat hij met zijn leven aan moet vangen. Die zomer stromen de afwijzingen op allerlei posities in zijn vakgebied binnen. Tot overmaat van ramp dreigt hij ook opgeroepen te worden om zijn dienstplicht te gaan vervullen in Vietnam, een schrikbeeld voor de behoorlijk linkse Martin. Hij dient een verzoek in om alternatieve dienstplicht te mogen doen maar zijn kansen lijken niet al te best.

Met maar een half baantje heeft Martin voor het eerst in zijn leven wel alle tijd om te schrijven. Die zomer produceert hij in totaal zeven verhalen die uiteindelijk allemaal gepubliceerd zullen worden. Er gaat bij Martin een knop om. Hoewel het nog jaren zal duren voor hij van het schrijven kan leven, zijn alle banen die hij daarna accepteert om in zijn levensonderhoud te voorzien bijzaak. Vanaf de zomer van 1971 is Martin schrijver.

Voor het tweede deel van Dreamsongs selecteert Martin vier verhalen uit deze periode. Hoewel sommige verhalen pas een paar jaar later gepubliceerd worden, schreef Martin ze allemaal in de jaren 1970 en 1971.

The Hero (Galaxy februari 1971)
Martins eerste verhaal is er een in een reeks van korte werken die zich allemaal in dezelfde future history afspelen. Ook zijn eerste roman, Dying of the Light, is onderdeel van deze serie die vreemd genoeg nooit een echte naam gekregen heeft. Meestal wordt er naar verwezen als Thousand Worlds. The Hero staat echter redelijk op zichzelf. De elementen die het aan zijn andere verhalen binden zijn eigenlijk minimaal.

Het is een axioma in het genre dat sciencefiction meestal meer gaat over de tijd waarin het geschreven is dan de tijd waarin het speelt en dat is in dit verhaal overduidelijk. De hoofdpersoon is een soldaat die zijn dienst er bijna op heeft zitten. Hij is afkomstig van een planeet met een hoge zwaartekracht en daarom in vergelijking met zijn superieuren, meestal afkomstig van de Aarde, beresterk. Zelfs afgezien van de mechanische ondersteuning en geavanceerde wapens die hij tot zijn beschikking heeft, is hij levensgevaarlijk. Zo erg zelfs, dat hij niet zonder in bedwang gehouden te worden in de buurt van zijn superieuren mag komen. Men wil dat hij bijtekent, een oorlog met een buitenaards ras lijkt aanstaande, maar de soldaat voelt dat hij oud wordt en heeft andere plannen.

Het hele verhaal straalt een soort wantrouwen uit naar het leger en, in het verlengde daarvan, de politiek. De hoofdpersoon is de onwetende soldaat die een zinloze oorlog ingestuurd wordt en in feite geen idee heeft waarvoor hij eigenlijk vecht. Het maakt hem ook niet uit, hij is getraind om te gehoorzamen. Desondanks is het onacceptabel dat hij maar het kleinste beetje initiatief ontplooit, of zelf na gaat denken.

Het beeld sluit eigenlijk naadloos aan bij de protesten die de slepende oorlog in Vietnam opriepen. Martin bezocht niet de universiteit met de meest radicale populatie studenten maar het kan niet aan hem voorbij zijn gegaan. Martin stuurde dit verhaal zelfs mee met zijn verzoek om alternatieve dienstplicht te mogen vervullen. Het zou best eens de doorslag gegeven kunnen hebben. Uiteindelijk werd Martins verzoek toegewezen.

The Exit to San Breta (Fantastic Stories februari 1972)
Martin noemt dit verhaal zelf futuristische fantasy en staat er op dat het geen sciencefiction is. Zo futuristisch is het ook inderdaad niet meer. Als je tussen de regels door leest, dan zou je uit de tekst op kunnen maken dat het in dit decennium speelt. Als ik er zelf een label aan zou moeten hangen zou ik het eigenlijk gewoon een spookverhaal noemen.

Martin voorspelt dat in de jaren ’90 de populariteit van de auto keldert en het transport van personen voornamelijk door de lucht gaat. Amerika blijft achter met een netwerk van autosnelwegen dat niet meer onderhouden wordt. Alleen liefhebbers van klassiekers rijden er nog. Zeker in de dunbevolkte streken in het zuidwesten van het land, zijn de snelwegen een eenzame plaats geworden. De hoofdpersoon van het verhaal is in het bezit van een klassieker en komt op een van zijn ritten een andere auto tegen. Dit is hoogst ongebruikelijk en dus probeert hij in contact te komen met de bestuurder van de andere auto. Deze negeert hem echter en veroorzaakt vervolgens het eerste auto-ongeluk in jaren op de Amerikaanse snelwegen.

Ik heb geen idee wat sciencefiction met vliegende auto’s heeft maar het moet toch een van de grote teleurstellingen van vele schrijvers zijn dat dat toekomstbeeld nog steeds niet uitgekomen is. Ook Martin slaat dus op dit punt de plank volledig mis. Toch zit hij er ook niet helemaal naast. De auto die de hoofdpersoon tegenkomt is een Edsel. Dit merk zal hier in Nederland weinig mensen wat zeggen. Het werd eind jaren ’50 door Ford op de markt gezet. Een paar jaar later werd de stekker er al weer uitgetrokken. Edsel is een soort synoniem geworden voor een commerciële mislukking van formaat. Toen Martin het schreef, een jaar of 10 na het van de markt halen van het merk, was dat de nalatenschap van de Edsel.

In het verhaal is het spotten van een Edsel een bijzondere gebeurtenis. Juist omdat ze maar in beperkte aantallen gemaakt zijn, zijn ze veel geld waard. Dat is eigenlijk precies wat er met deze auto gebeurd is. Als je afbeeldingen van een Edsel tegenkomt is het eigenlijk een stereotiep beeld van een auto uit de jaren ’50. Groot, klassieke lijnen en vormgeving, niet al te betrouwbaar en een motor die vooral goed was in het opstoken van brandstof. Voor een exemplaar in goede staat kun je tegenwoordig best een ton vragen terwijl men ze vroeger aan de straatstenen niet kwijt raakte. Een stukje ironie in het verhaal waarmee Martin precies in de roos schiet.

The Second Kind of Loneliness (Analog december 1972)
Samen met With Morning Comes Mistfall beschouwt Martin The Second Kind of Loneliness als het beste verhaal dat hij in de zomer van 1971 schreef. Het is gesitueerd in een ander universum dan The Hero en was bedoeld als springplank voor een serie die uiteindelijk nooit echt van de grond gekomen is. Zoals de titel aangeeft is het een verhaal over eenzaamheid, maar ook over verlies en waanzin. Verderop in Dreamsongs komen we nog terug op de mengsels van horror en sciencefiction die Martin veel geschreven heeft. Dit is daar eigenlijk het eerste voorbeeld van.

Het verhaal is volledig geschreven in de vorm van een dagboek door een man die op het randje van ons zonnestelsel een scheuring in de ruimte bewaakt. Met behulp van een installatie die ontzaglijk veel energie los kan maken, kan deze scheuring zo groot gemaakt worden dat een ruimteschip er door kan passeren. Omdat men in dit verhaal de barrière van de lichtsnelheid (nog) niet heeft weten te slechten is deze technologie de enige praktische manier om andere sterrenstelsels te bereiken. Het is een eenzame baan maar gelukkig zit de vierjarige dienst van de hoofdpersoon er bijna op.

Eenzaamheid is het thema van dit verhaal. Niet zo zeer de eenzaamheid van de leegte aan de rand van het zonnestelsel maar meer het sociale isolement waarin mensen kunnen zinken. Een totaal gebrek aan zelfvertrouwen dreef de hoofdpersoon naar deze plek. Zijn tijd zit er nu bijna op en hij gaat het bij terugkomst allemaal anders doen. De spanning in het verhaal tussen de kant van de persoonlijkheid die zich wil blijven verstoppen en de kant die ervan overtuigd is dat hij de aarde aankan is het hele verhaal door voelbaar.

Martin slaat denk ik de spijker op zijn kop door dit verhaal als een van zijn sterkere aan te merken. Je voelt gewoon aan de dagboekaantekeningen van de hoofdpersoon dat er iets niet klop. Zijn commentaren worden steeds enger totdat het kritische punt bereikt is en de clou van het verhaal volgt. Zelf heb ik de indruk dat het qua opbouw nog niet helemaal klopt. Martin zou het later beter doen. Toch is het zeker een sterk verhaal. Eigenlijk sterker dat With Morning Comes Mistfall hoewel het publiek het destijds duidelijk niet met mij eens was.

With Morning Comes Mistfall (Analog mei 1973)
Ben Bova, destijds de redacteur van Analog en schrijver van een hele stapel sciencefictionromans, moet gecharmeerd zijn geweest van wat Martin in deze periode produceerde. Hij kocht ook het verhaal With Morning Comes Mistfall, dat uiteindelijk in mei 1973 verscheen. Het verhaal leverde Martin zijn eerste Hugo- en Nebulanominaties voor beste korte verhaal op. Hij verloor de Hugo aan Ursula K. Le Guin met het verhaal The Ones who Walk Away from Omelas, en de Nebula aan James Tiptree, Jr. met Love is the Plan the Plan is Death. Ik heb het verhaal van Tiptree niet gelezen maar Le Guin is op dat moment zeker nog een maatje te groot voor Martin.

In With Morning Comes Mistfall komt de romanticus in Martin naar boven. Jawel, de man die vaders laat onthoofden ten overstaan van hun kinderen en mensen laat kruisigen, villen of uit elkaar trekken door reuzen is eigenlijk een romanticus. In het volgende deel komen we daar ook nog een mooi voorbeeld van tegen. With Morning Comes Mistfall is eigenlijk een verhaal dat over het onbekende gaat, datgene dat beter een mysterie kan blijven.

Op een planeet die behoorlijk afgelegen ligt is de enige attractie de mist en de spoken die het zou herbergen. Vele jagers en onderzoekers zijn al verdwenen op de planeet. De enige plaats die ervan gevrijwaard lijkt is een hotel gebouwd op een bergtop die boven de mist uitsteekt. Het uitzicht is prachtig, het eten geweldig. De eigenaar maakt zich echter grote zorgen als er een expeditie arriveert met als doel het mysterie eindelijk te ontrafelen.

Het is best een bijzonder sentiment in sciencefiction, dat over het algemeen overal een antwoord op wil. Martin zegt eigenlijk dat de planeet zonder spoken hetzelfde is als Loch Ness zonder het monster. Gewoontjes, saai, niet de moeite waard om te bezoeken. Om de planeet zijn charme te laten behouden, moet het mysterie in tact blijven. Dat de hoteleigenaar er goed aan verdient is bijzaak. De beschrijvingen van de planeet zijn echt prachtig. Het is een verhaal dat draait om de sfeer die Martin weet te creëren. Als je het vergelijkt met de onhandige poging daartoe in Only Kids are Afraid of the Dark dan heeft hij echt enorme stappen gemaakt. Dat neemt niet weg dat zonder de bijzondere karakters die Martins beste verhalen zo bijzonder maakt het toch een beetje vlak is allemaal. The Second Kind of Loneliness is wat mij betreft het sterkste verhaal in dit deel van Dreamsongs.

In het volgende deel van de serie bekijken we de sciencefiction die Martin in de jaren ’70 geproduceerd heeft. We komen dan onder andere het meest hartverscheurende verhaal dat Martin ooit geschreven heeft. Hij zou er zijn eerste Hugo mee winnen. Meer daarover volgende week.

Lees ook Dreamsongs: A RRetrospective #1