FilmFriday #11 • Interview met Jane Campion (Top of the Lake)

Ziek kind
De basis voor een creatieve carrière werd al gelegd in de jeugd van Jane. Zij werd op 30 april 1954 geboren in Wellington, de hoofdstad van Nieuw-Zeeland. “Ik ben het bewijs voor de stelling dat kinderen die in hun jeugd veel ziek zijn op zichzelf worden teruggeworpen en daardoor een grote kans hebben om later in een creatief beroep terecht te komen. Ik had in mijn jeugd last van zware astma. Daardoor zat ik soms maandenlang thuis, alleen op mijn kamertje, en las ik alles wat los en vast zat. Mijn moeder was actrice en mijn vader theaterregisseur. Ze waren veel weg en daarom werd ik gedwongen mijn eigen fantasiewereld te scheppen. Toen ik wat ouder werd en mijn longproblemen hanteerbaarder waren, wilde ik meteen de wereld verkennen. Ik ben op mijn zestiende het huis uit gegaan. Mijn studie antropologie heb ik niet afgemaakt. Ik zat te veel in koffiehuizen. Daarna ging ik naar de Kunstacademie en vervolgens naar de Australian School of Film & Television. Daar heb ik geleerd volledig je eigen ideeën te volgen en niet af te gaan op de kritiek van anderen. In mijn eerste jaar maakte ik de film An Exercise in Discipline: Peel. Daarin portretteerde ik een familie die ik goed kende. Een donkere film van een ruziënde familie. Mijn leraren vonden het rotzooi wat ik gemaakt had. Ze wilden me de film niet eens laten afmaken. Maar ik was boos dat zij niet zagen wat ik zag. Een jaar lang heb ik al mijn vrije tijd erin gestopt om de film toch te voltooien. Het grappige was dat dat de film was waarmee ik later de Palm d’Or in Cannes heb gewonnen.”

Thematiek
Na het succes van Peel gingen er veel deuren open vooor Jane Campion. In de loop der tijd maakte ze veel bioscoopfilms en tv-films. Jane: “In het begin dacht ik altijd dat elke film weer een heel nieuw aspect van het leven omvatte. Ik wilde een zo groot mogelijke diversiteit in onderwerpen. Maar als ik terugkijk op mijn films zie ik dat ik veelvuldig gebruik maak van het thema: vrouwen die op zoek zijn naar zichzelf. Vrouwen die zichzelf niet begrijpen, de wereld om hen heen niet begrijpen. Ik denk dat ik daar regelmatig op terugval omdat er maar heel weinig vrouwelijke regisseurs zijn die een dergelijke vrouwenproblematiek behandelen. Het is ook logisch. Als kind lees je graag verhalen waarin de hoofdrol wordt gespeeld door een kind. Als vrouw vind je het prettig een verhaal te lezen of te zien vanuit het perspectief van een vrouw. Ik ben een vrouw, dus zie alles vanuit het standpunt van een vrouw. Vanuit dat standpunt schrijf ik mijn verhalen. Ik blijf dicht bij mezelf. Een film is weliswaar een fantasieverhaal, maar het zijn mijn eigen emoties die ik meegeef aan de personages die dat fictieve verhaal vorm moeten geven.”

Top of the Lake, patriarchaat vs. matriarchaat
Ook in haar nieuwste project, de BBC-serie Top of the Lake speelt de thematiek van vrouwen die op zoek zijn naar zichzelf een grote rol. Jane: ”Ik heb die thematiek vormgegeven door een groep gedesillusioneerde vrouwen, onder leiding van GJ (Holly Hunter), neer te laten strijken op een stuk land, Paradise genaamd, aan de rand van een meer. Daar willen de beschadigde, wat oudere vrouwen het geluk hervinden. Antwoorden vinden op de vele vragen die zij hebben. Ze zijn ontroerend in hun onmacht. GJ is een soort vrouwelijke goeroe die ik gemodelleerd heb naar een goede vriend van mij, de Indiase goeroe U.G.Krishnamurti, die enkele jaren geleden is overleden. Hij was de meest vrije geest die ik ooit gekend heb. Een man die niets van mensen verlangde en die begrip had voor alle menselijke zwakheden. De groep vrouwen krijgt het aan de stok met de criminele leider van het dorp Matt Mitcham (Peter Mullan) die het eigendomsrecht van Paradise betwist. Het is in wezen de strijd tussen patriarchaat en matriarchaat die ik weergeef. Het was oorspronkelijk een zijlijn van het hoofdverhaal, de zoektocht naar een 12-jarig zwanger meisje dat vermist wordt, maar uiteindelijk is het een wezenlijke verhaallijn geworden omdat het iets zegt over het leven zelf. En dat laatste vind ik een voorwaarde voor elke goede film en tv-serie.”

Misdaadserie
Dat Top of the Lake een misdaadserie is geworden, is volgens Jane Campion te danken aan het feit dat zij dol is op misdaadliteratuur en met name de trilogie van Stieg Larsson: “Ik had het idee voor Top of the Lake al voordat ik de boeken van Stieg Larsson onder ogen kreeg. Maar ik was blij verrast toen ik merkte dat hij een voorstander was van de feministische idealen. Hij was aan zijn boeken begonnen omdat hij op 15-jarige leeftijd getuige was geweest van een groepsverkrachting. Dat vervulde hem zo met afschuw dat hij de rest van zijn leven een voorvechter werd van vrouwenrechten. Ik vond het prachtig en fascinerend dat boeken met zo’n curieuze vrouwelijke hoofdpersoon, een bijna autistische lesbienne, geaccepteerd werd in een wereld die toch voornamelijk door mannen geregeerd wordt. Dat was in ieder geval voor mij aanleiding om te kiezen voor het misdaadgenre en voor een vrouw als hoofdpersoon. Het voordeel van een misdaadverhaal is dat je meteen een vaste structuur hebt. Er is een misdaad en die moet worden opgelost. Daar kun je natuurlijk allerlei zaken aan vastknopen: incest, wraak, jaloezie, verkrachting, drugs, homoseksualiteit, noem maar op. Je kunt er een melodrama van maken, maar de grote lijn staat vast en dat is heel prettig.”

Western
In zekere zin lijkt de structuur van Top of the Lake ook op een western. Er is een machtige bendeleider die een kompleet dorp in zijn zak heeft. Zijn wil is wet. Hij heerst met straffe hand. Wie tegen hem is moet het met de dood bekopen. En dan komt de held(in) die de boevenbende bestrijdt en schoon schip maakt. Jane Campion (schaterend): “Zo heb ik het eigenlijk nooit bekeken. Het is waar. Interessant dat je dat zegt. Kijk, ik heb een mysterieus verhaal willen maken. Een detectiveverhaal waarin een naïeve vrouwelijke detective het moet opnemen tegen een doorgewinterde crimineel en zijn macho-vrienden. In bredere zin is het de strijd van de vrouwen tegen de mannen. En echte winnaars zijn er in dat opzicht niet. De detective lost de zaak van het verdwenen meisje wel op, maar onderweg zijn er veel mensen die op de een of andere manier iets verliezen.”

Extremen
De strijd tussen goed en kwaad gaat in de serie in grote lijnen tussen de wat naïeve vrouwelijke detective Robin Griffin (Elisabeth Moss) en de gewetenloze, zeer gewelddadige bendeleider Matt Mitcham (Peter Mullan). Jane Campion: “Het is een wereld van extremen. Robin keert terug naar haar geboorteplaats omdat haar moeder ernstig ziek is. Zij is in het verleden verkracht en wil nu afrekenen met haar verleden. Zij is ondanks haar beroep een onschuldige jonge vrouw met een Madonna-uitstraling. Zij gelooft nog in gerechtigheid. Matt Mitcham daarentegen is door en door slecht. Een moordenaar, afperser, drugshandelaar. Een alpha-man die het kwaad heeft uitgevonden. Die tegenstelling tussen beide hoofdrolspelers zorgt voor een enorme clash. Dramatisch gezien heel overzichtelijk. Het is als kijker niet moeilijk om partij te kiezen. Peter Mullan die de boef Matt Mitcham speelt heeft een heel krachtige persoonlijkheid. Zodra hij in beeld komt, straalt hij geweld uit. Zijn chemie is heel intens.”

Natuur
Jane Campion maakt in Top of the Lake optimaal gebruik van de natuur, die zo indringend in beeld wordt gebracht dat het een hoofdpersoon wordt. Jane: “In Nieuw-Zeeland kun je niet echt om de natuur heen. Je wordt erdoor omringd. Wellington, waar ik ben geboren, is maar een kleine stad en is in wezen ook meer natuur dan stad. Logisch dus dat ik de natuur zo’n prominente plaats in het verhaal heb gegeven. Het toont ook aan dat wij als mensen met al onze beslommeringen, met al ons gedoe, maar nietige wezentjes zijn. Alles waar wij ons zo druk om maken is relatief als je je in die overweldigende, ongerepte natuur bevindt, die zich gedurende miljoenen jaren heeft gevormd. Ik woon nu in Sydney, maar ik heb een klein huisje vlak bij het meer waar we gefilmd hebben. Daar ben ik elk jaar een paar maanden. Ik kan er oprecht van de natuur genieten.”

Schrijven
Jane campion heeft het scenario voor de serie geschreven samen met haar vriend Gerard Lee die zij nog van de filmacademie kent. Op de bonus-dvd die in de dvd-box is bijgevoegd wordt hun schrijfproces getoond. Ogenschijnlijk een worsteling. Jane Campion moet hard lachen. “Het schrijven viel best mee, hoor. Het probleem met de documentaire was dat Gerard en ik er niet aan zijn gewend om te schrijven als er een camera op ons gericht is. Dat was heel onnatuurlijk (haha). We waren onszelf niet. Maar ik denk dat we, al met al, een jaar aan het scenario hebben gewerkt. Geen volle dagen, maar een paar uur per dag en met tussenpozen. Het was een goed samenspel. Soms speelden we bepaalde scènes alsof we op het toneel stonden. Met name voor de dialogen was dat handig. Het grote probleem was niet het scenario, maar de financiering. Kwalitatief goede televisie maken is heel erg duur. De BBC nam het leeuwendeel van de kosten voor haar rekening, maar we hebben nog meer participanten moeten vinden. Maar het is gelukt.”

Verlegen
Jane Campion wordt door haar vrienden ronduit verlegen genoemd. Geen handige eigenschap op een filmset waar zo’n 60 crewleden en acteurs en actrices zitten te wachten op een opdracht. Zelf moet ze daar om lachen: “Het klopt wel, maar ik ben niet alleen verlegen, ik ben ook erg zelfverzekerd. Ik heb het scenario geschreven en ik weet precies wat ik wil. Ik houd me voornamelijk bezig met de acteurs. Voor de technische kant heb ik medewerkers die mijn wensen doorgeven aan de anderen. Als regisseuse hoef je niet per definitie heel bazig te zijn en bevelen te schreeuwen. Maar je moet wel exact weten wat er moet gebeuren. Als je twijfelt of onzeker overkomt, raken je medewerkers gefrustreerd en kun je nooit een goede film maken. Maar omdat ik als schrijver zo lang heb nagedacht over iedere scène, over iedere dialoog, over ieder decor, over ieder camerastandpunt en iedere beelduitsnede ben ik nooit echt onzeker. Als het al het geval is, laat ik het in ieder geval niet merken.”

Film & TV
Dat Jane Campion voor Top of the Lake heeft gekozen voor de televisie heeft mede te maken met het feit dat zij in de filmwereld te vaak tegen macho mannen is opgelopen die neerbuigend deden over het werk van vrouwelijke regisseurs. Jane Campion: “De film is een conservatief medium. De televisie is een veel moderner medium. Ik heb in het verleden weleens voor de televisie gewerkt, maar er is enorm veel veranderd. De budgetten zijn enorm gestegen, de lengte van een verhaal staat bij een film min of meer vast, maar maakt bij televisie niet echt uit. Je kunt een miniserie of een lange serie maken. Maar wat het belangrijkste is: de televisie kent tegenwoordig inhoudelijk minder beperkingen dan de film. Mijn ogen werden geopend toen ik naar de meesterlijke serie Deadwood keek. Ik dacht: wat is hier aan de hand? Is er een revolutie geweest die ik niet heb opgemerkt? Dat was voor mij het doorslaggevende argument om Top of the Lake voor de televisie te gaan maken. Daarin ben ik niet teleurgesteld. Ben Stephenson, hoofd drama van de BBC, zei tegen Gerard en mij dat we volledig onze eigen gang konden gaan. Dat we mochten doen wat we wilden, hoe buitensporig ook. Er waren geen restricties. Jane Campion lacht haar zoveelste aanstekelijke lach. Ik zei tegen Ben: “Ben je klaar voor ons? Weet je het zeker? Wij in ieder geval wel! Houd je maar stevig vast!!!”