Hebban interviewt Boek van de Maand-auteur Lotte Kok
Hebban Boek van de Maand ~ Juni
Wat liefde kan doen
Lotte Kok
Lotte Kok, een getalenteerde, intelligente auteur die aan de weg timmert en een steady leven leidt, lijdt onder het gedrag van haar mentaal zieke partner. Pas na maanden begint ze te beseffen dat dit niet normaal is, dat haar partner zich niet bij vlagen zo gedraagt, maar dat het systematisch is.
Als zij (meerdere keren) bij zijn hulpverleners aankaart dat het thuis echt niet goed gaat, en dat ze bang voor hem is, wordt daar niks mee gedaan. Ze is verrast hoe de maatschappij dénkt over huiselijk geweld, en hoe het werkelijk is.
In Wat liefde kan doen onderzoekt Lotte Kok hoe partnergeweld (juist) een zelfstandige vrouw kan overkomen. Hoe het haar kon overkomen in de relatie waaruit ze is ontsnapt. Met een scherp oog voor patronen, dynamieken en intieme verhoudingen laat ze zien hoe psychisch geweld een relatie binnensluipt en in zijn greep houdt.
Wat liefde kan doen is een angstaanjagend relaas over een relatievorm die maar al te echt is. Veel mensen zullen echter niet per se weten dat het bestaat of onderschatten de kunde van zo'n 'poppenspeler' wellicht. Hoe reageerde je directe omgeving op het boek?
Een reactie die ik veel heb gehoord, is: 'Ik wist wel dat het erg was, maar niet zo erg.' Het moeilijke van dwingende controle (het systeem van psychische mishandeling, ook wel bekend als coercive control) is dat de ernst ervan moeilijk te communiceren is. Ik kon mensen wel vertellen dat de poppenspeler boos op mij was geworden, maar dat zegt niet veel. Ook was het een proces voor mijn omgeving om te beseffen hoeveel de poppenspeler ook hen had gemanipuleerd. Desalniettemin is het voor mij troostend geweest dat mijn omgeving het boek heeft gelezen. Ik heb veel gefantaseerd dat zij naast mij stonden, in de moeilijkste momenten: en nu zijn ze er toch nog een beetje bij geweest.
Ik kan me voorstellen dat het boek is geschreven als verwerking, maar ook wellicht als voorlichting of als waarschuwing zelfs. Kun je iets zeggen over jouw drijfveren achter dit verhaal?
Het klinkt zwaar, maar ik denk dat mijn drijfveer met één woord samen te vatten is: wanhoop. De opening van de roman is dan ook direct hard en heftig. Dat is precies hoe ik me toen voelde. Ik moet al deze ellende eruit krijgen, anders ga ik kopje-onder. In haar boek Waarheid, eerherstel en gerechtigheid van Judith Herman beschrijft zij treffend hoe het voelt als een verhaal van misbruik niet wordt gehoord. Die isolatie drijft slachtoffers tot extreme radeloosheid. Ik vond dat treffend terugkomen in de serie Baby Reindeer, recent verschenen op Netflix, waarbij de hoofdpersoon heeft verzwegen dat hij seksueel misbruikt is en uiteindelijk aan zijn ouders bekent: 'ik denk dat jullie moeten kiezen tussen mijn verhaal horen, of dat ik doodga, want ik kan er niet meer mee omgaan.' Dat klinkt erg heftig, maar ik denk dat het goed is om te bespreken dat slachtoffers vanbinnen werkelijk kapot kunnen gaan aan onbesproken misbruik. Ik moest het verhaal, met al zijn emoties en details, aan íémand kwijt, en dan is het natuurlijk een zegen dat ik schrijver ben en het verhaal kwijt kon aan een lezer. Uiteindelijk heb ik het boek in één maand geschreven, met vierduizend tot achtduizend woorden per dag.
'Niemand meer vertrouwen is makkelijker, maar zou mij uiteindelijk niet brengen wat ik wel wil.'
De vorm van het boek, of het genre, is interessant. Op de cover staat 'roman', maar het is autobiografisch en je duikt hier en daar, vooral in de tweede helft, vaak een volledig non-fictiestuk in. Kun je de keuze voor het genre 'roman' toelichten? Gaf het je meer vrijheid voor dit verhaal?
Dat heeft een saai antwoord, namelijk: juridische redenen. Het eerder genoemde boek Waarheid, eerherstel en gerechtigheid van Judith Herman gaat ook in op het feit dat we een rechtssysteem hebben dat bij voorbaat verschillende vormen van bescherming biedt aan daders, maar niet aan slachtoffers. Je bent onschuldig tot het tegendeel is bewezen; en laat misbruik, in al zijn vormen, nou net moeilijk te bewijzen zijn. Slachtoffers die zich uitspreken kunnen zelfs aangeklaagd worden voor laster en smaad – wat helaas in Nederland maar al te veel gebeurt. Ik heb daar verschrikkelijk mee geworsteld. Ik ben schrijver, ik schrijf over wat me bezighoud, over wat ik belangrijk vind, en nu brandt er een verhaal in mijn binnenste en dan zou ik dat moeten verzwijgen. Ik kon daar niet mee leven. Ook dat klinkt zwaar, maar ik heb vaak gedacht: nou, de dood of de gladiolen, ik ga het gewoon doen.
Twee jaar geleden kwam je roman Hine uit en het lezen van beide boeken geeft toch een soort aanvulling op elkaar, ook al zijn ze in volledige andere stadia van je leven en relatie geschreven. Hoe passen de boeken in of bij elkaar, voor jou als maker?
Ik vind dat nog steeds een complexe vraag waar ik het antwoord niet helemaal op weet. Bo-Elise Brummelkamp heeft Hine recent vertaald naar het Engels en heeft daardoor veel tijd doorgebracht in het verhaal. Nadat zij ook Wat liefde kan doen heeft gelezen, vond ik het heel prettig, maar ook heftig om met haar de overeenkomsten te bespreken. Sommige verbanden had ik zelf nog niet eens gelegd. Hine is veel intuïtiever geschreven, meer vanuit mijn onderbewustzijn dan vanuit rationaliteit. Toch hielp het me ook wel, bij mijn eigen verwerking, om veel aan Hine te denken. Ook zij kon opgeven, bij de pakken neer gaan zitten, maar besloot dat ze Charon niet wilde laten winnen. Bovendien is het nu nog steeds een opgave voor mij om geen verbitterde Johanna te worden, een vrouw die niet meer in andere mensen vertrouwt en nooit meer een intieme relatie aan wil gaan. Dan helpt het om tegen mezelf te zeggen: maar ik ben een Hine, haha. Ik ben een sterke vrouw die graag moeder wil worden en houdt van de mensen om haar heen. Niemand meer vertrouwen is makkelijker, maar zou mij uiteindelijk niet brengen wat ik wel wil.
Het schrijven van een roman als dit, maar vooral het publiceren ervan, moet erg kwetsbaar voelen. Maar wellicht ook sterk. Hoe heb je de publicatiedag beleefd?
Pff, nou. Ik denk dat toeleven naar de publicatie soms zwaarder was dan de publicatie zelf. Ik vond het doodeng en mijn omgeving vond het ook doodeng. We hebben natuurlijk veel besproken of het wel veilig was om te doen en hebben ook veiligheidsmaatregelen getroffen. Toen de publicatiedag dichterbij kwam, merkte ik echter dat het eigenlijk allemaal goed ging – mijn poppenspeler leek te zwijgen en zijn omgeving ook. Dat was een ongelooflijke opluchting. Eigenlijk voelde ik me vooral sterker worden, omdat ik steeds meer over mijn ervaringen kon praten en geloofd werd.
'Niemand kan je zo begrijpen als andere poppen die bespeeld zijn.'
Welke respons heb je gekregen van vrouwen met eenzelfde ervaring? Weten die je te vinden, hebben die herkenning gevonden in je roman?
Absoluut! Dat is de belangrijkste reden geweest waarom ik de roman heb gepubliceerd, in plaats van dat ik het voor mezelf en mijn omgeving heb gehouden. De verhalen van andere slachtoffers zijn echt mijn redding geweest. Niemand kan je zo begrijpen als andere poppen die bespeeld zijn. Pas toen ik stichting Het Verdwenen Zelf vond, die zich actief inzetten voor slachtoffers van precies dit misbruik, is mijn herstel écht begonnen. Nog voor het boek verscheen kreeg ik al veel mails en berichten van mensen die hetzelfde hebben meegemaakt. En dan bedoel ik exáct hetzelfde. Mijn verhaal is hun verhaal, en andersom. Poppenspelers zijn akelig hetzelfde, in wat ze zeggen en doen. Zo is er een scène in het boek dat ik na een bizar incident mijn grenzen probeer aan te geven en de poppenspeler mij een bericht stuurt met 'ik ik ik ik ik ik ik ik ik ik ik ik ik ik ik ik'. En toen vertelde later een journalist aan mij: 'Het is ongelooflijk, maar ik heb dat óók meegemaakt.' Zij gaf ook op een nette manier haar grenzen aan en kreeg tweehonderd keer 'ik' als antwoord! Je zou het niet geloven als het niet waar was. Ik heb mezelf erg eenzaam gevoeld in mijn ervaringen, dus ik hoop dat mensen mij blijven vinden om hun herkenning te delen – en zou iedereen graag doorverwijzen naar stichting Het Verdwenen Zelf. Ook hoor ik van lezers die opeens beseffen dat ze een pop kennen. Dat ze getuige waren, maar het niet doorhadden. Ik hoop heel erg dat het een gesprek kan openen en dat omstanders beter begrijpen wat poppen hebben doorgemaakt. En ik wil ook nog even toevoegen dat dit absoluut ook mannen overkomt en dat poppenspelers ook vrouwen kunnen zijn!
De beide hoofdpersonages worden onder een vergrootglas gelegd. Omdat het zwaar autobiografisch is, jij dus ook. Hoe heb je het ervaren om over jezelf te schrijven, in die zwaarste momenten?
Ik weet nog dat toen mijn debuutroman Skydancer uitkwam, ik echt in paniek was: wát! Iedereen kan straks mijn allerdiepste zielenroerselen lezen! Ik denk dat er in elke roman wel dingen verstopt zitten die je nog nooit tegen iemand hebt gezegd. Toch voelen Skydancer en Hine voor mij veel intiemer dan Wat liefde kan doen. Zoals ik al eerder schreef, is mijn verhaal helemaal niet zo bijzonder en is het eigenlijk 'gewoon' dwingende controle volgens het boekje. Ook is niets erin een geheim: ik had veel al uitgebreid besproken, in therapie of met vrienden. Voor mij gaat er veel meer liefde en tijd zitten in het schrijven van een fictief verhaal en voelt dat op die manier veel persoonlijker en kwetsbaarder. Ik hou echt van mijn personages en als dan één of ander meneertje een recensie gaat schrijven over dat mijn personages stom en ongeloofwaardig zijn, voelt het alsof iemand commentaar heeft op mijn moeder of een vriendin, haha.
'Ik heb veel zin om weer te schrijven zoals ik dat graag doe: als een knetterende, kleurrijke explosie!'
Kon je van 'buitenaf' nog begrijpen en voelen hoe je je voelde terwijl je het diepst onder invloed van de poppenspeler was? Was het moeilijk om daarnaartoe terug te gaan of gaf het ook meer begrip voor jezelf, om er achteraf op terug te kijken?
Poeh. Dat is een lang proces geweest. Ik denk dat elk slachtoffer van psychische mishandeling erg veel tijd nodig heeft om te begrijpen wat er nou precies is gebeurd. Je wordt gehersenspoeld, er worden je zo veel leugens wijsgemaakt, dat het voelt alsof je alles weer opnieuw moet bekijken, als een puzzel die je opnieuw moet leggen, waarvan je elk stukje opnieuw onderzoekt. En natuurlijk was het niet leuk om de ergste, meest traumatiserende momenten opnieuw te bezoeken. Ze zijn ook best clean geschreven, want dan was ik er snel vanaf.
Op de cover zien we twee maskers, een van een man en een van een vrouw. Van de poppenspeler en van de 'pop' aan touwtjes. Zijn beide personages niet 'echt', niet hun menselijke zelf, maar een pop?
Mijn interpretatie van de cover zou zijn: de man mist ogen, omdat poppenspelers niet echt een kern lijken te hebben, een persoonlijkheid die in staat is tot liefhebben, passie ervaren. Poppenspelers zetten maskers op om op een bepaalde manier over te komen en daarmee mensen te manipuleren. In mijn beleving mist de vrouw ogen, omdat het licht in haar ogen is gestolen.
Na zulke uiteenlopende, en toch soortgelijke, romans, zijn we erg benieuwd naar je volgende werk. Wat kunnen we in de toekomst van je verwachten?
Skydancer is voor mij een totaal ander boek, vooral omdat ik toen nog geen moeilijke dingen had meegemaakt, haha. Boeken zoals Ik omhels je met duizend armen van Ronald Giphart lieten mij als jonge schrijver zien dat boeken ook leuk, vrolijk en grappig kunnen zijn. Daar snak ik nu echt naar! Ik ben schrijver geworden omdat ik schrijven het allerleukst vind van alles. De laatste boeken waren zwaar van thema, dus ik heb veel zin om weer te schrijven zoals ik dat graag doe: als een knetterende, kleurrijke explosie! Ik ben nu aan het werken aan een novelle over fascisme, dus dat is dan weer zwaarder, maar de tekst zelf is juist heel liederlijk en bizar. En de titel voor mijn komende roman staat al jaren vast. Dat wordt Eros Metropolis en ik vind dat die naam al een hoop zegt!
Hebban Boek van de Maand Challenge en leesclub
Het Hebban Boek van de Maand staat de hele maand in de schijnwerpers. Zo kun je meedoen aan de Boek van de Maand Challenge, waarbij je tot eind 2024 alle zestien gekozen boeken met ons meeleest in je eigen tempo. Ook organiseren we een leesclub met de roman: sluit aan met je eigen exemplaar uit de bibliotheek of lokale boekhandel! Meld je in het Leescafé en discussieer met je medelezers over dit prachtige Boek van de Maand.
Naar de challenge Naar de leesclub Download de leesclubvragen
Auteursafbeelding: © Keke Keukelaar via uitgeverij Lebowski
