Het jasje #17 - Soberheid als handelsmerk
Dick Bruna, bedenker en schepper van het meest onschuldige konijntje ter wereld, had als grafisch ontwerper al een indrukwekkende reputatie voordat hij zich op de kinderboekenmarkt begaf. De beroemde 'Zwarte Beertjes' pockets van Uitgeverij Bruna (met vader Bruna aan het hoofd) zijn stuk voor stuk ontsproten aan de creatieve geest van zoon Dick. In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd al snel duidelijk dat Dick niet in de wieg gelegd was voor een algemene functie in de uitgeverij, behalve die van omslagontwerper. Als autodidact met een voorliefde voor de Parijse kunstscene – en een grote bewondering voor kunstenaars als Fernand Léger en Henri Matisse – wist hij een oeuvre op te bouwen dat tot op de dag van vandaag veel aandacht krijgt. En terecht.
De Rotterdamse Kunsthal toont een prachtig overzicht van het ontwerpwerk van Dick Bruna. Het haast vergeten pre-computertijdperk van de vijftiger en zestiger jaren, waarin handarbeid de ontwerper tot een echte ambachtsman maakte, staat volop in de schijnwerpers in de sfeervolle zalen. Honderden omslagontwerpen, allemaal op serie en onderwerp gerangschikt, laten het bijzondere talent van Bruna zien, maar ook zijn tomeloze inzet om voor ieder omslag iets unieks te maken.
Onder de paraplu van het Zwarte Beertje werden hoofdzakelijk spannende en mysterieuze verhalen uitgegeven die allemaal een hoofdpersoon als held hadden. Door een eenvoudige karakteristiek als weergave te gebruiken wist Bruna iedere crimefighter een eigen persoonlijkheid te geven. Dat zorgde voor herkenning bij de lezers/kopers en kweekte een verwachting bij de liefhebbers. De ontwerper beperkte zich tot een eenvoudig kleurschema en liet vooral de donkere tinten het beeld bepalen. De overheersende sfeer is die van een geheimzinnige wereld waar zich duistere zaken afspelen die door een goede geest moeten worden opgelost. Het concept van James Bond is in alle Zwarte Beertjes voelbaar, om te beginnen bij het omslagbeeld.
Door een eenvoudige karakteristiek als weergave te gebruiken wist Bruna iedere crimefighter een eigen persoonlijkheid te geven.
Eén van die misdaadromanseries komt van de schrijver Havank (een anagram en pseudoniem van Hans van der Kallen) waarin inspecteur Charles C.M. Carlier, alias De Schaduw, de hoofdrol speelt. Het verhaal De weduwe in de wilgen is door Bruna als een filmscène uitgebeeld. De collage van twee blauwe vlakken laat in de restvorm het silhouet van een auto zien, die door een in de wind buigende boom in bedwang lijkt te worden gehouden. De auto is slechts bepaald door twee rode achterlichten en een heldere achterruit, een suggestieve kunstgreep waardoor het mysterie nog eens extra aangezet wordt. Bruna was geen man die typografie een belangrijke plaats toedichtte. Zijn lettervormen zijn standaard en als vanzelfsprekend geplaatst: helder, leesbaar en ondergeschikt aan het beeld.
Het omslag van Maigret en de gangsters van Simenon is een fraaie stapeling van ruwe vormen. De Franse speurder, ook bekend uit vele filmedities, krijgt van Bruna niet eens een menselijke verschijning, maar wordt slechts uitgebeeld door zijn meest kenmerkende attribuut: de pijp. Dit logo wordt in allerlei varianten hét uithangbord waarmee weer een nieuw verhaal van Maigret wordt gepresenteerd. De pure vorm geeft Bruna een scala aan mogelijkheden om zijn geliefde eendimensionaliteit nog verder te ontwikkelen en een serie omslagen te ontwerpen die qua compositie ongeëvenaard zijn.
Nog een probleemoplosser in de detective-reeks van de Beertjes: De Saint. Hier probeert Bruna een wat speelser karakter te modelleren, vooral omdat de hoofdpersoon het dubbele imago van de 'gentleman-boef' bezit. Het flexibele draadfiguurtje-met-aureool duikt overal op en vormt een herkenbaar contrast met de strakke omgeving waarop het zijn licht laat schijnen. In De Saint op de loer is hij nauwelijks zichtbaar, hij piept net tussen de bomenrij door en lijkt nog slechts een bijkomstig detail in het grote plaatje. Die essentie van soberheid, een lijntje dat tot mens wordt, is voor Dick Bruna het opstapje geweest naar een volgende levensfase: een glashelder konijn dat de wereld verovert.
