Interview Michael Koryta

Lezen, lezen, lezen
Michael Koryta zegt een gelukkige jeugd te hebben gehad in zijn geboortestad Cleveland. Een jeugd die voornamelijk bestond uit lezen. ”Ik hield al vanaf zeer jeugdige leeftijd van boeken. Ik heb dat van mijn ouders geërfd die ook grote boekenliefhebbers waren. Vanaf mijn achtste las ik en was ik bezig met het schrijven van verhaaltjes. Ik heb geen lange levensreis hoeven te maken om te ontdekken dat ik schrijver wilde worden. Alleen een korte periode op de middelbare school was ik met andere dingen bezig. De aantrekkingskracht tussen jongens en meisjes zette mijn schrijfdrift op een laag pitje. Maar het duurde niet lang. Ik was dol op mysterieverhalen en ik probeerde ze zelf ook te schrijven. Het was in het begin kinderspul, maar op mijn 21e werd ik al in de gelegenheid gesteld om te publiceren.”

Raymond Chandler
“Voor mij was Raymond Chandler mijn grote voorbeeld. Mijn vader was een grote fan van de film noir, de films met Lauren Bacall en Humphrey Bogart in de rol van privédetective. Ik ben met die films opgegroeid en ik ben er nog steeds dol op. Het eerste boek van Chandler dat me werkelijk overrompelde, me met stomheid sloeg, was The long Goodbye. Andere schrijvers vinden The Big Sleep en Farewell my Loverly het meest inspirerend, maar The long Goodbye stak er voor mij met kop en schouders bovenuit. En verder ben ik dol op Dashiell Hammett en Dennis Lehane. De laatste leerde me hoe je de traditionele vorm kunt handhaven en toch een eigentijdse thriller kunt schrijven. Fris, spannend en in een eigen stijl.
Een andere grootheid die ik adoreer is Michael Connelly. Hij schrijft dan wel politieromans en geen privédetectives, maar de sfeer is hetzelfde. Die vier auteurs hebben me het meeste beïnvloed. Ik herlees Chandler nog regelmatig, ik mis geen boek van Connelly en van Lehane kan ik keer op keer genieten. Ik word door critici vergeleken met Chandler. Dat is de hoogste eer die je als schrijver kunt bereiken. Natuurlijk ben ik uniek en schrijf ik op mijn eigen manier, maar als mijn stijl die van Chandler ook maar in de verste verte benadert, ben ik dolblij.”

Hard boiled Ingredienten
Ik houd van Chandler omdat hij ijzersterke verhalen schreef met een adembenemend spannend plot, waarin alle elementen van literatuur en de hard boiled school waren verzameld. Zijn hoofdpersoon Marlowe was een detective maar ook een weergaloos observator van de menselijke natuur. Hij gaf veel sociaal commentaar op zijn eigen tijd en de stad waar hij woonde, Los Angeles. De dialogen waren scherp, geestig en uniek. Zijn tongue in cheek humor was onnavolgbaar. Chandler heeft zoveel navolgers gehad, maar niemand kon hem evenaren. Zijn stijl en dialogen waren stoer en mannelijk, maar tegelijkertijd was zijn schrijfstijl lyrisch.
In mijn eerste twee boeken heb ik geprobeerd de stijl van Chandler te benaderen en zijn humor te laten herleven, maar zoiets was gedoemd te mislukken, ook al werd ik door de critici geprezen. Mijn boeken zijn ook donkerder van aard en toonzetting. En juist die donkere toonzetting verdroeg zich slecht met tongue in cheek humor. De wisecracks pasten gewoon niet in de sfeer die ik had geschapen. Dat is ook de reden dat ik steeds meer mijn eigen richting ben gaan zoeken, steeds verder van Chandler af. Het gevolg is dat mijn boeken steeds lichter worden. Voorlopig bevalt dat me wel.”

Cleveland
De verhalen van Koryta zijn gesitueerd in Cleveland. “De oorzaak is eenvoudig. Ik ken de omgeving erg goed. Mijn ouders en mijn grootouders woonden er. Maar daarnaast was Cleveland ook een beangstigende stad. Het was lange tijd de stad van de staalfabrieken, waardoor er een groot percentage staalarbeiders woonde. Maar na verloop van tijd stortte de industrie ineen en nam het aantal inwoners af. De werkende klasse had geen werk meer. De kloof tussen rijk en arm nam toe. Criminaliteit groeide en al met al voedde dat natuurlijk een nieuwe vorm van misdaadliteratuur. De privédetective is namelijk een persoon die een stem geeft aan degenen zonder stem. Hij komt in aanraking met de betere milieus, zonder dat hij er ooit deel van zal uitmaken. Hij is in zijn hart ook een gewone jongen van het volk, al is hij een eenling.”

Details
“Ik houd van Cleveland. Als schrijver houd ik van de sfeer. Die probeer ik te beschrijven. Niet de details, niet de afzonderlijke straten of de exacte routes van de hoofdpersonen, maar de sfeer. Er zijn van die steden: New York, Los Angeles, Boston, die een bepaalde stadssfeer uitademen die andere steden niet hebben. Straten vol afval en ellende waar armoede en wanhoop van iedere steen afstraalt, maar ook gebouwen en buurten die hoop en toekomstperspectief uitstralen. Kijk, de sfeer in mijn boeken is een karakter. Het is een allesomvattende aanwezigheid die de lezer emotioneel beïnvloedt.”

Eerste publicatie
“Toen ik op de middelbare school zat, schreef ik drie romans. Vreselijke dingen, niet om te lezen. Maar ik leerde er wel de schrijfdiscipline door en de vaardigheid om een boek te schrijven met een begin en een einde. Mijn eerste boek voor volwassenen schreef ik toen ik 19 jaar was. Het werd door iedereen afgekeurd, maar ik was toen al aan pagina 100 van mijn volgende boek, B.E.G.R.A.V.E.N. En dat werd wel geaccepteerd en uitgegeven. En mooier nog, het kwam op de shortlist voor de Edgar Award. Het boek ging over Lincoln Perry, ooit een veelbelovende rechercheur in Cleveland, tot hij ruzie kreeg met Alex Jefferson, een invloedrijke advocaat die was getrouwd met Perry’s ex-vrouw. Helaas werd Jefferson vermoord en Lincoln Perry, die toen al privédetective was, was de voornaamste verdachte. Het was het begin van nog veel meer ellende waarbij Perry door meerdere partijen als levende schietschijf werd gezien. Je ziet, de invloed van Chandler is onmiskenbaar. Voor mij als schrijver was het belangrijkste dat ik nu uit ervaring wist dat ik doorzettingsvermogen genoeg had om een boek ook werkelijk af te maken.”

Outline
“Ik heb nooit een outline kunnen maken. Ik heb als ik begin een vraagstelling, een probleem en verder geen flauw idee hoe het boek zal eindigen. Maar dat betekent wel dat ik veel moet herschrijven. Je kunt de eerste versie van mijn boek als een ruwe outline beschouwen. Tsja, ik wil helemaal geen outline hebben. De grootste vreugde aan het schrijven is het gevoel dat je dingen gaat ontdekken. Als ik op een andere manier zou schrijven zou een groot deel van het plezier en de spanning eraf gaan.“

Problemen stapelen
Het is opvallend dat Koryta tijdens het verhaal het ene probleem op het andere stapelt, de ene vraagstelling na de andere, Na een slordige honderd pagina’s zit de lezer dan ook met handenvol onopgeloste vragen waar hij antwoord op hoopt te krijgen: “Met name in mijn laatste boek Het stille uur heb ik de lezer willen overweldigen. Ik heb zoveel vragen geïntroduceerd, omdat ik zoveel mogelijk kansrijke verdachten wilde creëren. Dat geeft een heel natuurlijk effect. De lezer wordt met evenveel problemen en vragen opgezadelt als een privédetective of politieman in het dagelijks leven. En hoe meer onderzoek je pleegt, hoe meer vragen zich aandienen.“

Het stille uur
“In mijn nieuwste boek Het stille uur heb ik de vraag willen stellen in hoeverre mensen een tweede kans kunnen krijgen in het leven. Het is echt een groot vraagstuk. Mensen met geld krijgen meerdere kansen ook al hebben ze van alles en nog wat uitgevreten. Maar arme mensen krijgen geen tweede kansen. Zij blijven altijd in armoede en vooroordelen steken. Ik weet niet of de liefhebber van heftige misdaadverhalen dit boek net zo leuk zal vinden als mijn vorige. Degene die uiteindelijk schuldig blijkt te zijn, komt namelijk niet in de loop van het verhaal voor. Sommige lezers voelen zich dan bedrogen omdat ze niet hebben kunnen meepuzzelen. Niet dat het een puzzel is. Ik heb net als altijd weer vragen opgeworpen en dat alles in een mysterieuze, donkere sfeer.

Realisme
“Ik heb geprobeerd het onderzoek in mijn boek zo realistisch mogelijk te laten verlopen, net alsof het een echte zaak was met echte speurneuzen. Het realisme heb ik proberen te krijgen door veel vragen en bedreigingen op te voeren. De kardinale vraag is of de detective de juiste vraag zal stellen om het mysterie op te lossen. Voor de lezer is het best moeilijk om mee te denken omdat er zoveel slechte mannen in het boek voorkomen die allemaal belicht worden, terwijl de echte schuldige helemaal niet in het verhaal voorkomt. Daarom zullen de fans van Agatha Christie het boek niet pruimen. Zij zullen mijn benadering afwijzen als zijnde “niet eerlijk”. Tot mijn verdediging kan ik aanvoeren dat ik nooit door Christie geïnspireerd ben geweest en dat Raymond Chandler heel hard om mijn oplossing had moeten lachen en hem eerlijk gevonden zou hebben (hahaha).”

Cliche’s en gimmicks
Een verhaal met een privédetective in de hoofdrol loopt ontzettend snel de kans om in cliche’s te vervallen. “Ik heb me daar geen seconde druk over gemaakt. Kijk, veel schrijvers hebben de cliche’s proberen te vermijden door zelf gimmick-detectives te bedenken. Een detective die mank is, een krokodil als huisdier heeft, drie bloedmooie assistentes heeft met wie hij rondstoeit, een detective die geen kleuren kan zien, een detective die een ooglap draagt en een hypergevoelig reukvermogen heeft. Ik vind dat een gebrek aan vertrouwen waardoor je juist zwakke karakters creëert. Mijn verhalen zijn geënt op de traditionele verhalen van Chandler, Hammett, Ross Macdonald en Lehane en de karakters kunnen beoordeeld worden op hun scherpe geest en hun acties.
Als je de karakters volgt, verval je niet in cliche’s. Alle mensen zijn anders en reageren anders op bepaalde gebeurtenissen. Lincoln Perry is in zekere zin een held in de oude stijl, maar op de manier waarop ik hem beschrijf is hij nieuw.
Ik heb een vriend die verslaggever is. Hij heeft eens over dit onderwerp gezegd dat sportverslaggeving een dolle rit is met een auto over een weg die bezaaid is met flessen vol cliche’s. Ontwijken is onmogelijk, je moet sommige flessen vol cliche’s wel raken, maar je verhaal moet zo sterk zijn dat die cliché’s daar niets aan af kunnen doen. Als de autobestuurder de cliche’s raakt, merkt de lezer het niet eens. Ik vind dat een mooie manier om naar cliché’s te kijken. Overigens, als je een verhaal zou schrijven waar juist alle cliché’s van het genre in voorkomen, wordt het ook weer leuk. Heel herkenbaar in ieder geval. Hoe dan ook, ik het geprobeerd een eigen stem te vinden, ondanks het feit dat ik me door traditionele auteurs heb laten inspireren.”

Zelf invullen
“Wat ik wel nagevolgd heb is de mysterieuze eigenschappen van Marlowe. Als je er over nadenkt, ontdek je dat je maar weinig van hem afweet. Ja, hij heeft een oud en rommelig kantoor, hij drinkt zwaar, zijn zaken spelen zich af in stegen maar ook in dure villa’s. Maar van de man zelf weet je weinig. Eigenlijk zie je Humphrey Bogart voor je. Van Lew Archer, de held van Ross Macdonald weet je zelfs nog minder. Een dergelijk karakter wilde ik ook hebben. Een karakter dat je op zijn daden kunt beoordelen. Maar zijn uiterlijk moet je als lezer zelf invullen. Van mij hoort de lezer niet hoe hij eruit ziet. Ik geef uitsluitend zeer summiere beschrijvingen van mijn held. Ikzelf heb een heel duidelijk beeld van mijn hoofdpersonen. Maar meer nog van hun stem dan van hun uiterlijk. Ja Amy, zou je je kunnen voorstellen als Rita hayworth, een scherpzinnige vrouw met een grote persoonlijkheid. Ze maakt van haar hart geen moordkuil.”

Mysterieus huis
In Het stille uur speelt een mysterieus huis een grote rol. “Ik heb dat huis eerlijk gezegd niet helemaal zelf bedacht. Het bestaat. Het is een kapitaal huis, dat voor driekwart onder de grond gebouwd is en waarvan de achterkant geheel van glas was. Toen ik het aantrof was het verlaten en volledig overwoekerd. De eigenaren waren failliet verklaard. De locatie waar het was gebouwd, was vreemd en surrealistisch. Ik zag het vijf jaar voordat ik aan mijn boek begon, maar toen ik dat spookachtige huis zag,wist ik dat ik het ooit in een boek zou gebruiken. In Het stille uur is het huis Whisper Ridge eigendom geweest van mensen die veroordeelde moordenaars een nieuwe kans willen geven. Maar ze zijn verdwenen. Ik heb het huis zo accuraat mogelijk beschreven omdat het bijzonder onheilspellend was en veel vragen opriep. De perfecte locatie voor een angstaanjagend boek.”

Resocialisatie
“Het huis is niet het enige dat ik aan de werkelijkheid ontleend heb. Ook de resocialisatieprogramma’s, door middel waarvan men zware criminelen een tweede kans wil geven, bestaan. Maar het systeem is slecht en er komt weinig van terecht. Een van de programma’s ging uit van de stelling dat gevangenen van de natuur en van andere mensen vervreemdden. Daarom werden zij tewerk gesteld als tuinlieden in plantsoenen of bij privé huizen. Om ze weer met de natuur in contact te laten komen. Het is een intrigerend concept, maar het is niet nationaal ingevoerd. Er zijn voor diverse soorten criminelen, de psychopaten en seriemoordenaars andere programma’s dan voor de mensen die in een vlaag van woede eenmalig een ander mens vermoorden. Maar wat ze ook gedaan hebben, hun leven is verknoeid. Hun verdere leven staat altijd in het teken van dat ene moment, die verschrikkelijke daad. En mensen zijn niet echt vergevingsgezind. Dus ook de incidentele moordenaar krijgt nauwelijks een tweede kans, ook niet nadat hij zijn straf heeft uitgezeten. In mijn boek geef ik geen oordeel. Ik wil alleen dat de lezers over het probleem nadenken en er over gaan discussiëren. Ikzelf geloof in een tweede kans. Mensen kunnen veranderen, maar het systeem geeft maar weinig ruimte aan mensen die iets fouts hebben gedaan.”

Maatschappijkritiek
“In Het stille uur veroorloof ik me maatschappijkritiek, maar dat is niet iets wat ik per se in elk boek wil doen. Ik ga sociale problemen niet uit de weg, maar het is voor mij geen voorwaarde. Ik schrijf veel liever over personages die te maken krijgen met universele problemen als haat, woede, overspel, corruptie, machtswellust, hebzucht. Die ingrediënten wil ik wel in elk boek hebben. Perslot van rekening kom ik uit een Amerikaanse traditie en niet uit een Scandinavische traditie, dus sociale problemen zijn voor mij geen absolute voorwaarde. Ik heb ook niet de pretentie dat ik alle antwoorden heb op sociale issues. Mijn doelstelling is universele boeken schrijven die hopelijk enige eeuwigheidswaarde hebben.”

Entertainment
“Je eerste opdracht als schrijver is om je publiek te vermaken en niet te vermoeien. Ik denk dat die houding kenmerkend is voor de Amerikaanse misdaadauteurs. Het doel is een waanzinnig goed verhaal te vertellen en als je daarin niet slaagt, heb je gefaald. Het verhaal, daar draait het om. Het gaat niet om een semi-intellectuele boodschap.