Interview Michael Robotham

Wereldpremière
Als journalist is Michael Robotham vaak in Amsterdam geweest. Dat schept een band. Maar er is meer. Zowel zijn eerste boek De verdenking als zijn nieuwste boek Nachtboot beleefden in Amsterdam hun wereldpremière. Een prima aanleiding voor een feestje in het VOC Café van de Amsterdamse Schreierstoren, op een steenworp afstand van de Wallen, de rosse buurt waar een flink deel van Nachtboot zich afspeelt. Michael Robotham is de vriendelijkheid zelve. Niet alleen zijn gezicht met de quasi nonchalante ringbaard, maar zijn hele wezen straalt belangstelling en openheid uit. Soepel onderhoudt hij zich met zijn gasten, strooiend met anekdotes en kwinkslagen. Als ik hem de volgende dag tref voor het interview ligt Amsterdam bedolven onder een dik pak sneeuw. Robotham’s humeur heeft er niet onder te lijden. Hij blijkt een rustige en humoristische gesprekspartner die op bescheiden wijze over zijn succesvolle carrière praat..

Countryboy in grote stad
Robotham’s leven laat zich het beste omschrijven als ‘van krantenjongen tot miljonair.’ Het is het leven van een plattelandsjongen die uitgroeide tot een bestsellerauteur. Het leven van iemand die streefde naar de Australian Dream en die droom ook in vervulling zag gaan. Zoals dat hoort was de start weinig opwindend. “Ik kom uit een gehucht op het platteland van Australië, waar meer honden rondliepen dan mensen. Er was helemaal niets te doen. Met mijn vriendjes slenterde ik van de ene visvijver naar de andere. Ik heb een hele warme opvoeding gehad, maar net als vrijwel alle opgroeiende kinderen daar wist ik zeker dat ik weg wilde. Omdat er zo weinig te doen was, was de vlucht in je fantasie je enige redmiddel om de verveling de baas te blijven. Ik wist op mijn 12e al dat ik schrijver wilde worden. Op die leeftijd leek het alleen of Mark Twain (Huckleberry Finn) alle goede verhalen over verveling en vissen al had verteld. En er was niets anders om over te schrijven. Toen ik oud genoeg was om het ouderlijk huis te ontvluchten, heb ik dat meteen gedaan. Ik kon in 1979 als leerlingjournalist bij een middagkrant in Sydney aan de slag. Mijn collega’s hadden zich voorgenomen om eens flink te lachen. Ze namen me overal mee naar toe waarvan ze wisten dat ik als plattelandsjongen moeilijk mee om kon gaan. Naar een stripclub bijvoorbeeld. Het ging mijn eigen ervaringswereld natuurlijk ver te boven. Het eerste jaar werkte ik uitsluitend ’s nachts. Omdat er in Sydney in die tijd alleen in de wijk King’s Cross tenten open waren waar je wat kon eten en drinken, kwam heel nachtelijk Sydney daar samen: de hoeren, de pooiers, de kwartjesvinders, zwervers en journalisten. Ik keek mijn ogen uit.”

Most Wanted
“Dat eerste jaar als journalist was een cultuurschok voor me. Dat heeft mijn leven beïnvloed. Ik heb nooit een misdaadschrijver willen worden, maar in die nachtelijke uren heb ik er wel mijn eerste ervaringen mee opgedaan. In King’s Cross ontmoette ik de meest gezochte misdadiger van Australië, Raymond Jay D. Hij had een straf voor zware geweldpleging opgelegd gekregen. In de gevangenis had hij een medegevangene vermoord en was later ontsnapt. Hij was al een half jaar op vrije voeten. Hij had een hekel aan de willekeur waarmee de politie te werk ging en op zijn eigen manier protesteerde hij tegen hen door posters met zijn handafdrukken aan de deur van de politiebureau’s te plakken. Hij noemde zijn groep, die alleen uit hemzelf bestond, The Reform Justice Devils. Ray belde mij elke woensdag met zijn nieuwe wapenfeiten en ik schreef erover. De politie was woedend op me. Op een dag nam Ray een groot geweer en schoot een flink aantal kogels door de deur van een politiepost. Meteen daarna belde hij mij, maar zonder zijn naam te zeggen. Ik zei: “Ben jij dat Ray?” “Nee, hoezo. Natuurlijk ben ik het niet," zei hij heel naïef.”
Enkele maanden later werd Ray gepakt in een auto vol vuurwapens. Ik moest in de rechtbank tegen hem getuigen. Ik heb nog nooit iemand zo verontwaardigd gezien als Ray toen ik onder ede de waarheid moest vertellen. Ik vond het behoorlijk angstig. Maar goed, dankzij hem en zijn verhalen heb ik wel naam gemaakt als journalist. Ray is overigens later in de gevangenis gestorven.”

Verkeerde plaats en tijd
“Die geschiedenis met Ray heeft me wel aan het denken gezet. Ik was 19 en hij was 23. Hij zag er totaal niet uit als een moordenaar. Het was de eerste keer dat ik gefascineerd werd door de gedachte dat je nooit aan de buitenkant kunt zien wat de drijfveer is van mensen om te doen wat ze doen. Ray zei dat de gevangenis hem gewelddadig had gemaakt. Dat hij een gewone jongen was, net als ik. Ik denk dat hij in de kern gelijk had. Ik geloof er heilig in dat gewone mensen door een ongelukkige samenloop van omstandigheden en door milieu en opvoeding tot de misdaad kunnen vervallen. In feite kan het ons allemaal overkomen. Die gedachte verwerk ik ook in al mijn boeken. Zo laat ik Joseph O’ Loughlin in mijn boek De verdenking een kleine leugen vertellen. Hij verzwijgt dat hij naar een prostituee is geweest. En dat heeft grote gevolgen, want vanaf dat moment wordt hij verdacht van moord. Op dat soort verteltechnieken ben ik dol. Alfred Hitchcock was er een meester in om doodgewone mensen uit te kiezen en die op het verkeerde moment op de verkeerde plaatst neer te zetten. Zijn film North by Northwest is daar een van de mooiste voorbeelden van. Toen ik O’Loughlin bedacht, had ik dat mechanisme in gedachten: op het verkeerde moment op de verkeerde plaats en ook de kleine vergissing die als een sneeuwbal tot iets groots uitgroeit. De meesten van ons hebben wel eens zoiets meegemaakt. ”

God gediplomeerd
Iedereen loopt dus kans om in de fout te gaan. Het zijn de omstandigheden die maken of we goed of slecht blijven in ons leven? “Voor een groot deel is dat waar,” zegt Robotham vol overtuiging, “We zijn allemaal beschadigd. Niemand is helemaal goed en niemand is helemaal slecht. De brave huisvader heeft zonder twijfel ongekende foute trekjes en de boef heeft meer menselijke trekjes dan je denkt. Ik heb in Londen een vriend die psycholoog is en die vertelde me dat zwart en wit alleen in print bestaan. Elk mens leeft met leugens. Dat is voor mij als schrijver natuurlijk perfect. Dat maakt dat ik natuurgetrouwe, menselijke karakters kan beschrijven. Dat gegeven van goed en kwaad zie je ook heel duidelijk terug in De verdenking. Of het nu gaat om politieagenten of rechters of psychologen, ze hebben allemaal de macht om diep in het leven van een ander in te grijpen. Ze hebben uiteraard de bedoeling om te helpen en niet om iemand kapot te maken. Maar toch gebeurt dat vaak wel. Ze maken fouten zoals elk mens. En omdat ze gediplomeerd tot God zijn verklaard, mogen ze officieel hun gang gaan. Vaak zijn individuen of zelfs hele families daar het slachtoffer van. In De verdenking gaat het om een pasgeboren baby die door de bevoegde instanties worden weggehaald bij de jonge moeder omdat die geestelijk niet in staat zou zijn om voor het kind te zorgen. Je kunt je afvragen of er een instelling bestaat die dat wel kan? Hoeveel kinderen worden er op die manier de vernieling in geholpen? Wie is hier de goede en wie is hier de kwade?”

Fysieke mankementen
Over menselijkheid gesproken. Vrijwel alle personages in de boeken van Robotham hebben fysieke mankementen. In De verdenking is het de psycholoog O’Loughlin die de ziekte van Parkinson heeft en is er een dame die uitsluitend met een reddingsboei over een brug durft te rijden. En in Nachtboot heeft de hoofdpersoon Alisha Barba ernstig rugletsel, hebben de prostituees blauwe plekken en rode vlekken en is het meisje Zala doof. Kortom, iedereen heeft wel wat. “Ja,” lacht Robotham en de personages die in het begin nog niets hebben, krijgen later wel iets. Die worden doodgereden of raken in coma. Fysieke ongemakken benadrukken de menselijkheid en sterflijkheid. Ik haat uit de grond van mijn hart de thrillers die bol staan van de clichématige onverslaanbare helden. Ik probeer echte karakters te maken en die hebben allemaal psychische en fysieke kneuzingen. Hoeveel mensen die je kent gebruiken er medicijnen voor een of andere kwaal, denk je? Ongetwijfeld heel veel. Ik maak die onderhuidse kwalen aanschouwelijk. Ik breng de kwetsbaarheid aan de oppervlakte. Ik beschrijf mensen.”

Haat tegen plotten
Het is duidelijk wat voor Robotham het belangrijkste is als hij zijn boeken schrijft. “Mensen zijn het belangrijkste. Ik ga eerst uitvoerig bedenken welke mensen ik in mijn boek wil opvoeren. Dan ga ik op uitputtende wijze hun karakters beschrijven, tot ik alles van hen weet, tot ik helemaal in hun gedachten kan kruipen. Dan verzin ik er verhaaltjes bij, scènes eigenlijk, zonder dat ik het grote geheel al bedacht heb. En dan komt het moeilijkste, het plotten, het gedeelte dat ik vanuit het diepste van mijn hart haat. Ik haat het om te moeten plotten.Wil er alsjeblieft iemand opstaan die voor me gaat zitten plotten? Laat mij dan maar de karakters beschrijven. De lezers zijn tegenwoordig ook zo slim. Die hebben zo veel thrillers gelezen. Je kunt bij hen niet aankomen met een rammelend verhaal. Ze doorzien alle plotwissels en de wissels van die wissels en de wissels die achterwege zijn gebleven.”

Problemen van freaks
Na zijn journalistenperiode in Sydney verhuisde Robotham naar Engeland. Hij schreef er voor tal van kranten en vloog voor zijn werk de hele wereld over In 1993 werd hij vanwege zijn vlotte schrijfstijl en zijn vriendelijke persoonlijkheid gevraagd om ghostwriter te worden. Hij stemde toe en schreef de autobiografieën van 15 beroemdheden onder wie politici, sporthelden en popidolen. Robotham kijkt op die periode terug als zijnde zijn spoedcursus psychologie. “De mensen vertrouwen je. Proberen hun hele leven te reconstrueren. Ze vertellen daarbij hun meest intieme gebeurtenissen, gevoelens en verlangens. Soms beseffen ze plotseling dat ze hun eigen motivatie om bepaalde dingen te doen eigenlijk nooit hebben begrepen. Op zo’n moment word je echt een psychotherapeut die hen met veel geduld en begrip aanhoort en die probeert oude wonden te helen of in ieder geval te verzachten. Ik heb er veel van geleerd. Het vreemde van psychologie is dat we het meeste leren van problemen. En dan nog het meeste van excessen, de problemen van freaks waarin de gewone problemen worden uitvergroot. En tijdens mijn periode als ghostwriter heb ik heel wat uitvergrote problemen moeten aanhoren.”

Inleven in vrouwen
Als ghostwriter heeft Robotham boeken geschreven in de naam van zangeressen als Lulu en ex-Spicegirl Geri Halliwell, maar ook in naam van Tracy Edwards en de sociaal werkster Margaret Humphrey. En dat betekende dat hij zich diep moest inleven in de geesten en de karakters van de vrouwen. Daarom vond Robotham het, anders dan de verbaasde recensenten, niet zo moeilijk om in Nachtboot in de huid te kruipen van de 20-jarige vrouwelijke hoofdpersoon Alisha.
“Dat was niet mijn grootste uitdaging. Dat ik in de ik-vorm in de huid van de Anglo-Indiase vrouw Alisha ben gekropen was voor mij niet meer dan een voortzetting van mijn werk als ghostwriter. Ik heb dat gedaan omdat ik niet steeds hetzelfde boek opnieuw wilde schrijven. Ik wilde origineel zijn. Uiteraard was geloofwaardigheid de grootste uitdaging, maar ik ken de gedachtegang van vrouwen door en door. Het was overigens een groot compliment dat de vriendinnen van mijn vrouw haar complimenteerden omdat ze met zo’n gevoelige new-age man is getrouwd. Iemand die een vrouw echt begrijpt, haha.”

Mensenhandel
In Nachtboot duikt Alisha in de duistere wereld van de prostitutie, de mensenhandel en in de wereld van de illegale adoptie. Vrouwen worden gedwongen zwanger te worden om bij de geboorte hun kind af te staan. Geen alledaags onderwerp. Robotham zegt dat het idee bij hem opkwam nadat hij al uitvoerig het karakter van Alisha beschreven had. Hij had zijn hoofdpersoon, maar hij had er nog geen verhaal bij. “Op een dag las ik een verhaal over een Italiaanse prostituee die door haar pooiers werd gedwongen om tijdens haar zwangerschap door te werken. Toen ze eenmaal bevallen was, namen die kerels haar baby af en verkochten het kind door aan adoptiefouders die het niet zo nauw namen met de regels. Het was echt een modern slaven verhaal. Ik ben zelf vader van drie dochters en de rillingen liepen over mijn rug. Ik dacht: Hoe ver kunnen mensen gaan? Heel ver klaarblijkelijk. Later zag ik een documentaire waarin dergelijke gewetenloze praktijken aan de kaak worden gesteld. Het blijkt veel meer voor te komen dan je denkt. Sommige gewetenloze mensen zijn voor geld tot alles in staat.
Het ergste is dat het momenteel steeds moeilijker wordt om kinderen te adopteren. Dus je weet dat je dergelijke individuen in de kaart speelt en dat de zwarte handel in kinderen daardoor explosief zal toenemen. Het is een gruwelijke gedachte. Ik snap de autoriteiten ook niet. Ze denken niet na. Ja natuurlijk zijn er misstanden in de adoptie-instellingen. Maar om de regels nu zo aan te scherpen en zelfs adoptie te verbieden. Als er een overval op een bank wordt gepleegd, sluit je toch ook niet alle banken. Als er foute medewerkers zitten in de adoptie-instellingen, gooi je toch niet het hele systeem op de vuilnisbelt. Maar resumerend, dat artikel over die Italiaanse prostituee is dus de twijfelachtige inspiratiebron geweest voor Nachtboot.”

Prostitutie
De Amsterdamse Wallen worden in Nachtboot kleurrijk tot leven gebracht. Exact wordt beschreven in welke stegen welk soort hoertjes zitten. Dat doet veel research vermoeden. Met de blocnote in de hand door de Stoofsteeg. “Ik ben in het totaal een keer of zes in Amsterdam geweest,” zegt Robotham, ”en ik ben elke keer door de rosse buurt gelopen. Hoewel ik als leerlingjournalist in Sydney dus voor het eerst geconfronteerd werd, met de wereld van de betaalde seks, vind ik het iedere keer weer verbazingwekkend. Maar daarom wil ik het waarschijnlijk steeds zien. Ik ben in mijn hart natuurlijk nog steeds de countryboy. Ik wil het niet zien en tegelijkertijd ook wel zien. Ik verbaas me enorm over het feit dat de meisjes steeds jonger worden. Ik weet niet of jullie politie nog controleert, maar ik heb heel wat raamprostituees gezien die niet veel ouder dan 16 leken. Meisjes van 16 horen niet op de Wallen. En het meest verbazingwekkende is dat juist bij die meiden lange rijen wachtende mannen staan. Wat bezield die kerels? Hoe kan je lustgevoelens krijgen van kinderen? En wat mijn research betreft, de exacte aanduiding voor alle stegen, die heb ik van een heel goede Nederlandse research-medewerker. Die heeft veel werk gedaan. Ik was doodsbenauwd dat ik Amsterdam zou gaan beschrijven zoals alle schrijvers van toeristenboekjes dat doen. Een clichématig verhaal zonder sfeer en zonder de ware aard van de stad te beschrijven. Maar volgens mij is het gelukt. Ik heb de realiteit goed weten te treffen, zonder dat ik mijn fantasie helemaal in de brandkast heb hoeven te houden.”

Psychopaat
Het beroep van schrijver is een van de mooiste beroepen, juist vanwege die fantasie vindt Michael Robotham. “In mijn fantasie kan ik reizen naar de landen die ik wil, kan ik kopen wat ik wil, kan ik vrede brengen waar ik wil, kan ik de dingen laten gebeuren die ik wil, kan ik slapen met de vrouwen die ik wil, kan ik seks hebben zoveel ik wil. Mijn vrouw ziet precies aan me wanneer ik die andere wereld induik. Dan ben ik niet meer geschikt voor familiebezigheden. Ik kan intens afwezig zijn. Mijn vrouw las eens een hoofdstuk uit een boek van me en plotseling zei ze: “Wie was die vrouw?” En ik zei dat ik haar gefantaseerd had. “Nee,” zei ze, “dat ben ik.” Robotham moet onbedaarlijk lachen terwijl hij het vertelt. “Ik zei nogmaals tegen mijn vrouw dat ik het karakter gefantaseerd had, evenals de handelingen die ik beschreven had. Waarop mijn vrouw mij aankeek en zei: “Ik was die vrouw en wat je met haar deed heb je altijd met mij willen doen, maar heb je nooit durven zeggen.” Zo zie je maar hoe mijn personages leven en ademen. Zelfs mijn vrouw ziet het verschil niet tussen de wensen van mijn romanpersonages en mijn eigen wensen. Schrijvers zijn net psychopaten. Ze horen allen stemmen in hun hoofd fluisteren die hen aanmaant dingen te doen. Ze leven allen in een fantasiewereld. In die wereld kunnen ze al hun onderdrukte gevoelens kwijt. Alleen de schrijver zet ze op papier en de psychopaat gaat in de werkelijke wereld met zijn al dan niet verknipte fantasieën aan de slag.”

Discipline en angst
Robotham heeft een ijzeren werkdiscipline. ’s Ochtends om 9 uur zit hij achter zijn computer.
Hij pauzeert alleen voor een uurtje lunch. Vervolgens schrijft hij door tot etenstijd, om na het eten verder te schrijven tot elf uur of later. “Het schrijven van een roman is zoveel zwaarder dan het schrijven van een autobiografie voor iemand anders. Bij een autobiografie is al het materiaal voorhanden. Je hoeft het alleen maar te rangschikken. Bij het schrijven van een boek moet je alles bedenken. Locatie, situatie, personages. Je bent daar met heel je wezen mee bezig. Als ik nu een boek wil schrijven, beschrijf ik eerst de karakters. Dan bedenk ik een stemgeluid bij de personages. Op die manier kunnen ze tegen elkaar praten. Dan ben ik op hetzelfde punt als bij de autobiografieën voor anderen. Ik leef me zo enorm in. Ik hoor de personages tegen elkaar praten en dat schrijf ik op. Het is emotioneel zo intens dat ik aan het einde van elke dag besluit om nooit meer te gaan schrijven. Ik ben uitgeput. Ik schrijf ook dingen die me bang maken. En ik ben snel bang. Ik ben wat dat betreft net mijn moeder. Die gilde bij een angstige scène in de bioscoop zo hard dat de film werd stopgezet en het licht aan werd gedaan. En ik? Ik word bang van die meedogenloze mensen die zich bezig houden met illegale adoptie. Ik word bang van de jeugdige leeftijd van die hoertjes op de Wallen. Ik word bang van de grote hoeveelheid wellustige mannen die zich niets aantrekken van die leeftijd. Ik word bang van de macht die instellingen en de mensen binnen die instellingen hebben. Ik ben bang voor veel dingen.”

Eenzaamheid
In Nachtboot schrijft Robotham over de eenzaamheid van mensen in hotelkamers. Het zijn maar enkele regels, maar het is duidelijk dat hij deze emotie meerdere malen heeft gevoeld als journalist en als ghostwriter die maanden lang in een hotelkamer vlakbij degene wier/wiens leven hij moest beschrijven, moest wonen. “Hotelkamers zijn ook echt eenzaam. Ik slaap altijd slecht in hotels. Ik slaap bij wijze van spreken liever op de bank bij mijn uitgever dan in zo’n kamer waar het bloemetjesbehang op je afkomt. Dan kom ik uit Australië gevlogen, heb een jetlag en dan zit ik op het eenzaamste uur van een mij onbekende dag in een kleine hotelkamer. Dan voel ik me als beroemde schrijvers als Hemingway en Scott Fitzgerald. Alleen namen zij de fles ter hand en schreven de mooiste dingen. Als ik op een hotelkamer zit, kom ik tot niets. Krijg ik geen letter op papier. Ik mis mijn vrouw en dochters als ik in een hotel zit. Misschien word ik daarom ook nooit beroemd.”