Interview Pieter Bart Korthuis

Met de woorden ‘Dit is ’m dan!’ tovert Korthuis direct zijn eersteling uit zijn tas. Het boek, vers van de pers. Hij is zo trots als een vader op zijn pasgeboren kind. En terecht want met Penoza heeft hij op alle fronten iets moois afgeleverd; de basis van een steengoede televisiereeks en een prachtige opzichzelfstaande – oer-Hollandse – thriller.

Het begin
‘Het is al weer vijf jaar terug dat producent Johan Nijenhuis mij vertelde dat Talpa op zoek was naar nieuwe series, wat meer gericht op vrouwen. Ik liep toen rond met het idee voor een serie over vrouwen van criminelen,’ zo begint Korthuis zijn verhaal, die zijn inspiratie haalde uit zijn werk voor Keyzer & de Boer, de televisieserie waar hij een aantal scripts voor schreef. ‘Nog dezelfde avond belden we het hoofd-drama van Talpa en hij was meteen enthousiast. Ik ben gaan schrijven en toen het bijna in productie kon, ging Talpa ten gronde. En daar zat ik dan met mijn eerste vier scripts… (lacht)’

Hier had het zo kunnen eindigen, zij het niet dat Korthuis meer noten op zijn zang had en er vanaf het begin ook al een boek in zag. Maar dat idee moest nog even wachten, want de KRO stapte erin. Zij wilden geen langlopende serie, maar een drama-reeks van acht afleveringen.

‘Ik moest mijn hele beeld kantelen. Want ineens is het niet meer een verhaal waarvan je heel veel lijntjes opzet en kijkt wanneer je welk lijntje gaat afronden. Het moest een verhaal zijn dat veel meer als één epos verteld zou worden. En de KRO gaf direct aan dat ze geen interesse hadden in een tweede seizoen. Het moest een eenmalig event drama worden.’

Aanvankelijk was dan ook de planning om in januari 2010 op de buis te gaan, maar dat leek te hoog gegrepen. ‘Acht maanden tijd leek heel veel, dus we riepen “ja dat halen we”, maar dat was wishful thinking. Ik heb er uiteindelijk nog een aantal hele goede scriptschrijvers bijgetrokken: Elbe Stevens en Franky Ribbens (Nachtrit, red.).’

En dan is het afwachten…
Voor scenarioschrijvers houdt het redelijk op wanneer de scripts zijn ingeleverd. Dan gaan de producenten ermee aan de slag.
Korthuis: ‘Soms word je er nog wel eens bij geroepen wanneer een regisseur er niet helemaal uitkomt, bijvoorbeeld wanneer een locatie niet langer beschikbaar is en je gevraagd wordt mee te denken om een scène ergens anders plaats te laten vinden. Diederik van Rooijen (de regisseur, red.) heeft alles eigenlijk zelf opgelost.’

Korthuis, opgeleid als regisseur, heeft de regietouwtjes dus uit handen gegeven wat betreft Penoza. ‘Ik denk dat ik zelf minder vrij zou schrijven als ik weet dat ik het ook nog zou moeten regisseren. Dan moet je wat je bedenkt ook nog uitvoeren… Ja, die sneeuwstorm… (haha)… is dat nu echt een goed idee? Als scenarioschrijver moet je kunnen zeggen: “Ja, dat is belangrijk voor het verhaal”. Maar ik zou absoluut mijn eigen film willen regisseren, binnen nu en een aantal jaar. Mijn doel is altijd speelfilms maken geweest, hoewel ook dat nu aan het veranderen is: ik wil verhalen vertellen. Dit boek is namelijk ook een hele mooie vorm om dat te doen. Televisie is veel vluchtiger. De volgende dag weet je al nauwelijks meer dat het uitgezonden is, en mag ik blij zijn als mijn moeder belt…’

‘Schrijven is ontzettend leuk, maar wat ik wel mis is de afwisseling van het regisseren. Je gaat bij het maken van een film of een serie als regisseur door zoveel verschillende fasen. Het bedenken van het idee, of het werken met een scenarioschrijver, met acteurs, mensen die de sets moeten bouwen, het draaien en vervolgens zit je weer met zijn tweeën, met een editor of een componist, om het af te maken. Gewoon het gevoel dat je zelf verantwoordelijk bent voor het eindproduct.’

De cast
Ondanks zijn “bescheiden” rol van scenarioschrijver heeft Korthuis zich wel mogen bemoeien met bijvoorbeeld de cast van de serie. ‘Penoza is gewoon mijn kindje. Ik heb een goede relatie met de regisseur, dan kun je je tot een zekere hoogte met dit soort dingen bezighouden. Geen veto of iets dergelijks, maar ik mocht wel mijn mening geven. De acteurs die zijn gekozen stonden uiteindelijk ook hoog op mijn lijstje. Het was voor een heel groot deel onze eerste keuze, en dat is wel bijzonder. Vooral als acteurs ook theaterverplichtingen hebben – en dat is in Nederland nog wel eens het geval – is het bijna ondoenlijk om daaromheen te plannen. Ik ben extreem gelukkig dat de acteurs van dit kaliber er ook echt in geloofden en de rollen wilden spelen. Dat is een mooi compliment naar het verhaal toe. Daarop verkoop je de rol toch.’

En daar ligt dan ook de kracht van een goed scenarioschrijver: het schrijven van scènes die acteurs leuk vinden – of liever nog – een uitdaging vinden. ‘Er moet wat te spelen zijn, zoals we dat noemen in het vak. Acteurs willen een rol spelen als er echt wat te spelen valt.’

En toen… het boek
Korthuis werkte bijna een jaar aan het boek. Aanvankelijk nam hij de scripts bij de hand om het verhaal eromheen te kunnen vertellen, maar al gauw kwam hij erachter dat dit toch niet zo fijn werkte. ‘De grootste worsteling was dat er acht scenario’s lagen met elk een eigen spanningsboog, met hele duidelijke cliffhangers. Een boek moet één grote spanningsboog hebben. In de serie kun je het verhaal vertellen vanuit verschillende personages. Je loopt even mee met die, dan met die. Dat maakt niet uit. In het boek breekt dat de verhaallijn. Dus daar moest ik nieuwe keuzes maken. Het verhaal vanuit Carmen was natuurlijk vanzelfsprekend, maar de andere personages niet. Ik heb een aantal verhaallijnen uit de serie niet overgenomen, sommige stip ik een heel klein beetje aan. Ik heb twee afleveringen niet gebruikt voor mijn boek. Maar daarnaast, en daarom vond ik het ook zo mooi dat ik ook het boek ging schrijven, was er heel veel materiaal dat geen plek meer kreeg in de tv-serie. Echt vette ideeën die ik nu wel kon gebruiken. Het uiteindelijke verhaal in het boek wijkt wat dat betreft behoorlijk af van de tv-versie.’

Dat valt de lezer van het boek al op zodra hij de aankondiging van de KRO ziet. Blijkbaar wordt Carmen in de tv-serie wel neergezet als vrouw die een criminele organisatie gaat leiden. Dit is een groot verschil met de Carmen in het boek, die eigenlijk voornamelijk bezig is haar gezin veilig te stellen. Haar rol in het criminele circuit blijft hier beperkter.
Korthuis: ‘Dat klopt wel. Dat deel is meer aangezet in de tv-serie. Het feitelijke misdaadgedoe interesseert mij gewoon een stuk minder. Dat er coke door de haven van Rotterdam gesmokkeld wordt, dat geloof ik wel. Maar wat ik wel boeiend vind, is dat je om die drugs naar binnen te halen wel heel veel “bovenwereldse” mensen moet kennen die je willen helpen. Hoe ronsel je die mensen? Hoe vind je de mensen die daar vatbaar voor zijn? Die vragen hebben we in de serie meer aan bod laten komen. In het boek wilde ik daar een beetje vandaan blijven.’

Korthuis beleefde tijdens het schrijven van het boek met name veel plezier aan personage Steven (een van de drie criminelen). ‘Hij is zo’n een dankbaar personage. Hij brengt zoveel humor mee in het verhaal. Terwijl die humor weer lastig was om te gebruiken in de serie. Al die dingen maken het boek echt heel anders dan wat de mensen op televisie te zien krijgen.’

Gecomprimeerde werkelijkheid
Als auteur kruipt Pieter Bart Korthuis diep in zijn personages en brengt ze hiermee heel dicht bij de lezer. ‘Kijk, drama is een comprimeerde werkelijkheid waarin alleen maar de hoogtepunten worden gepakt. Ik vind het leuker om dat wat erna gebeurt te laten zien. Bijvoorbeeld wanneer Carmen van de begrafenis van haar man thuis komt. Ik vind dat thuiskomen veel interessanter dan de begrafenis zelf. Want ineens is ze dan weer alleen. Wat zal ze gaan eten? Pakken ze een pizza uit de vriezer of gaan ze uit eten. Heeft er überhaupt iemand nagedacht over het eten? Hier zit de kern in van het leven.’

Een voorbeeld hiervan heeft hij ook uit eigen ervaring.
Korthuis: ‘Ik nam ooit een prijs in ontvangst – voor een kort filmpje dat ik maakte – en ik werd geïnterviewd door radio en tv. Maar op de terugweg zat ik in de trein met het beeldje in mijn tas, niemand wist natuurlijk wie ik was. Nou, dat beeld van mezelf in die trein is me eigenlijk meer bijgebleven dan het moment dat ik het beeldje uitgereikt kreeg. Haha!’

Pats-boem
Al in het begin van het boek wordt ‘bolle’ Frans geliquideerd. Een interessante keuze om een van de hoofdpersonages – dat later alleen maar in flashbacks terugkomt – al zo snel van het toneel te laten verdwijnen. Een weloverwogen keuze, zo legt Korthuis uit.
‘Ik heb er niet heel lang over na hoeven denken. Ik wilde de lezers direct pats-boem bij de lurven pakken en ze laten doorlezen. Daarnaast is het direct een “afspraak” met de lezer dat je terug kan grijpen naar het verleden.’

De mensen die de eerste aflevering van Penoza hebben gekeken, zullen terecht opmerken dat het in de serie anders gaat. Daar wordt Frans pas aan het eind van de eerste aflevering dood geschoten.
‘Het is eigenlijk not done maar alleen in de tweede aflevering – en daar heb ik wel even voor moeten vechten – wordt er met flashbacks gewerkt. Ik vind het te gek dat mensen een beeld hebben na het zien van aflevering 1 en dat je dat bij de volgende weer even op scherp zet. Het geeft een bepaalde verdieping eraan door wetmatigheden van tv-series niet altijd te volgen. In Amerikaanse series op dit moment maken ze daar vaak gebruik van. Cliffhangers die gewoon niet worden opgevolgd, en soms pas weken later weer worden opgepakt. Je moet wat meer durf hebben om dat te doen, je moet wat meer vrijheid nemen. Maar daar zijn we goed in geslaagd.’

Monumentje voor Nederland
‘Ruud van Megen (scenarioschrijver van o.a. Karakter) zei ooit: schrijven moet een monumentje voor het een of ander zijn. Dus, een monumentje voor iemand, een bepaald boek, een idee… Penoza moest mijn monumentje voor Nederland worden. Een van de allereerste beelden die ik in gedachte had was dat Frans iemand neerschoot in een bollenveld. Toen we het aanboden bij Talpa, en later bij de KRO, stond er ook een foto van een tulpenveld op de voorkant. In het oorspronkelijke idee was Frans een koelbloedige killer die even snel een bosje tulpen afsneed naast het lijk en deze aan zijn vrouw gaf voor Moederdag. Carmen zou dan door een nieuwsbericht op tv over de moord in de Bollenstreek de link gaan leggen. Dit was een darling van me – een typisch gevalletje kill your darlings, haha! – een mooi beeld en een mooie grap, maar ik heb het laten schieten. Het klopte helemaal niet bij het beeld van Frans dat zich uiteindelijk vormde. Daar is Frans een beter en diepgaander karakter door geworden en niet die meedogenloze crimineel.’

De Bollenstreek speelt nog steeds een rol, hoewel de actie nu niet op het bollenveld maar in de bollenschuur plaatsvindt.
‘Dit heeft met het uiteindelijke draaien te maken. Er waren op het moment van filmen geen bollen, dus dan moet je noodgedwongen uitwijken naar een andere setting. Hier zit ook weer een verschil tussen het boek en de serie. Het boek speelt zich af in de lente en de zomer, terwijl de filmopnamen plaatsvonden in de herfst en winter.’

Het monumentje voor Nederland krijgt verder vorm door het verhaal af te laten spelen in Zandvoort waar het gezin van Frans en Carmen een prachtige villa bewonen.
‘Zandvoort ís de achtertuin van Amsterdam. Ik heb ooit gelezen dat criminelen zich veilig wanen in Zandvoort omdat je er maar twee uitvalswegen hebt. Je wordt er niet zo snel neergeschoten, omdat binnen een paar minuten die wegen kunnen worden afgezet. Dat vind ik zo ongelofelijk grappig. Aan de andere kant wonen ze ook vaak in Oud-Zuid en de Rivierenbuurt omdat ze daar juist snel op de ring zitten en weg kunnen komen. Of het helemaal waar is weet ik niet, maar dat soort details vond ik mooi om te gebruiken.
In Nederland wordt zoveel Hollywood nagedaan en er wordt zo weinig gerefereerd aan dat wat ons Nederlanders maakt. Sinterklaas, kibbeling, de haringkar, ijsje eten op het strand, de dijk, zeilen. Kortom: een monumentje voor Nederland, waarbij je continu het gevoel hebt dat het ook over je buurman kan gaan.’

Succes
‘Ik ben al blij – op het laagste niveau – dat dit gelukt is. Ik wist niet dat ik een boek kón schrijven. Ik ben al blij dat de serie er is, want hoeveel series worden er nou in Nederland gemaakt… Het is zo eervol dat je de kans krijgt iets te mogen verzinnen van a tot z en dat dat niet in een formatje hoeft. Dat de KRO het aandurft om zo’n serie te financieren en dat het dan ook nog eens vanuit mijn geest mag zijn, dat is al te gek. Als het dan ook nog een publiek vindt, is het helemaal super.’