Interview Salvo Sottile

Als druk tv-maker wijkt de telefoon tijdens ons gesprek geen millimeter bij zijn hand vandaan. Salvo Sottile is stand by. Omdat hij zijn eigen Engels niet vertrouwt, fungeert zijn Italiaanse uitgeefster als tolk. Slechts af en toe vult Sottile haar aan in een warmbloedige mix van Italiaans en Engels. Een paar keer wordt het gesprek onderbroken door de telefoon. Sotille zit midden in de voorbereiding van een nieuwe reeks misdaadprogramma’s voor de tv. Een bevlogen man met idealen en nog steeds hopend op een betere wereld.

Palermo, Sicilië
Over zijn jeugd spreekt Sottile niet al te uitgebreid. Hij heeft volgens eigen zeggen een gelukkige jeugd gehad in een voorstad van Palermo. “Maar ik heb natuurlijk wel de sfeer opgesnoven van de andere wijken van Palermo en als je niet blind bent, zie je wat er allemaal omgaat. Mijn moeder was dokter. Mijn ouders hebben me totaal vrij gelaten in mijn beroepskeuze. Toen ik jong was had ik geen idee wat ik wilde worden, maar ik wist wel dat ik niet naar school wilde en niet verder wilde studeren. Op mijn zeventiende ben ik van school gegaan en heb me bij een krant aangemeld, waar ik als stadsverslaggever aan de slag kon. Dat was het begin van mijn journalistieke carrière. Later ging ik voor de krant over misdaad schrijven omdat ik Palermo en Sicilie door en door kende en wist wat er allemaal speelde.”

Aantrekkingskracht maffia
“Roberto Saviano schrijft in een van zijn boeken dat elke jongen uit een arm dorp maar drie mogelijkheden heeft: hij kan bij de politie, hij kan militair worden of hij kan zich aansluiten bij de maffia. Maar hij heeft het over het platteland. Op Sicilië is dat anders, daar zijn meer mogelijkheden. Wat hij zegt is in principe waar en het is ook te verklaren. Als er een zwakke overheid is, of op provinciaal niveau een zwak bestuur met zwakke autoriteiten en jongens komen uit een heel arm gezin, dan is de aantrekkingskracht van de georganiseerde misdaad, dus zogenaamde vriendschap en van veel geld, heel aantrekkelijk. Als kinderen, met name jongens, weinig keuze hebben, is er de maffia die zegt hen wel gelukkig te kunnen maken. Ze zorgen dat je geld krijgt en wat macht waardoor je in de gelegenheid wordt gesteld een stapje hoger te komen op de sociale ladder. En ja, we weten het allemaal, dat gaat heel wat sneller dan dat je een gewone baan zou nemen. Ik heb zelf ook voor een dergelijke keuze gestaan. Maar ik heb gekozen om er niet bij te willen horen.”

Interesse in misdaad
De interesse voor misdaad is er bij Salvo Sottile met de paplepel ingegoten. “Eerst schreef ik over alles, maar ik heb lang op Sicilië gewoond en gewerkt. Dan word je constant geconfronteerd met de misdaad. Mensen spraken nooit over Sicilië vanwege de mooie blauwe zee of het klimaat, maar altijd over de maffioso die daar zaten, de liquidaties in dat milieu. Ik vond het als jonge verslaggever interessant om uit te zoeken hoe het fenomeen maffia in elkaar zat. Hoe werkte men in werkelijkheid, ontdaan van de romantiek die iedereen kent uit films en boeken? Hoe kon een organisatie door de jaren heen zo'n positie verwerven zonder dat men van hogerhand ingreep? Die nieuwsgierigheid maakte dat ik misdaadverslaggever ben geworden.”

Oude en nieuwe maffia
In de Italiaanse kranten wordt gesproken over een oude en een nieuwe maffia. Niet geheel ten onrechte vindt Sottile, want er zijn wel degelijk dingen veranderd. Met name de positie van de grote bazen is aan slijtage onderhevig geweest. “Het was vroeger zo dat er door de politie zogenaamd jacht werd gemaakt op de grote maffiabazen en dat ze zogenaamd op de vlucht waren. In werkelijkheid was dat niet zo. Iedereen wist waar ze woonden, maar ze werden beschermd.
Later zijn er meer verklikkers gekomen, werden meer corrupte politici en politiemannen ontslagen en werden lokale autoriteiten door landelijke politici gedwongen om stappen te ondernemen tegen de maffia. Vandaar dat er tegenwoordig af en toe een baas wordt opgepakt. Je kunt aan de reactie van het publiek en ook van de politie zien dat ze daar blij mee zijn. Ze staan openlijk voor de camera in hun handen te klappen als er weer een maffiabaas wordt gearresteerd.”

Maffia-oorlogen
In zijn boek schrijft Sottile dat er tussen 1981 en 1983 maar liefst 1.500 mensen op Sicilië zijn vermoord. “Ja, dat is waar. Er zijn toen verschillende oorlogen tussen maffiabendes uitgevochten. En oorlog in maffialand betekent ook echt oorlog. Men aarzelde niet om elkaars families volledig af te slachten, in de zieke veronderstelling dat dat de vijand een lesje zou leren. Maar het waren voor de bendes belangrijke oorlogen omdat men de volledige controle over de stad wilde hebben. Niemand anders zou in de toekomst nog enige zeggenschap hebben. Alleen die ene familie. Het aantal doden was volstrekt onbelangrijk.
In Donkerder dan middernacht wordt een jongetje van 8 jaar gemarteld en vermoord. Een verhaal dat is gebaseerd op de werkelijkheid. Sottile: “Hij was de zoon van een pentito, een verrader. Het was een schok voor het grote publiek omdat de maffia nooit eerder een kind had vermoord. Het was tegen de code van de maffia, maar het gebeurde wel. Vroeger kon zoiets voorkomen. Men doodde zelfs kinderen om wraak te nemen op de vader die iets fout had gedaan. Tegenwoordig komt dat niet meer voor, omdat het te veel publiciteit veroorzaakt. En publiciteit is iets waar men niet zo dol op is.“

Eerste boek, Maqeda
Donkerder dan middernacht is het tweede boek van Sottile. Het eerste boek, Maqeda (2006), ging over een jongen die is opgegroeid in Palermo. Hij wordt beschuldigd van een misdaad die hij voor de maffia gepleegd zou hebben. Hij gaat de gevangenis in en pas later blijkt dat hij onschuldig is. Maar in de gevangenis ontdekt hij dat hij een speciale gave heeft. Hij is een geweldige kok en zodra hij op vrije voeten is, groeit hij uit tot een van de meest gerenommeerde koks. Het is een boek dat geschreven is uit de overtuiging dat ieder mens een tweede kans zou moeten krijgen.”
In dit boek zijn veel ervaringen uit de jeugdjaren van Sotille verwerkt. Hij heeft het boek geschreven nadat hij ter afwisseling van de misdaadverslaggeving een paar jaar als oorlogsverslaggever in landen als Irak, Iran en Afghanistan had gewerkt.

Oorlogsverslaggever
“Ik heb zelf gekozen voor die tijdelijke wending in mijn carrière omdat ik zoveel over de misdaad had geschreven dat ik bijna als een maffioso begon te denken. Hetzelfde fenomeen dat infiltranten hebben. Als je lang met dat soort mensen omgaat en het geld rolt als water, dan moet je sterk in je schoenen staan om afstand te houden en scherp te blijven zien met welke afschuwelijke daden ze hun geld verdienen. Vandaar dat ik een tijd oorlogsverslaggever ben geworden. Andere grote problemen, een andere focus. Ik wilde mezelf confronteren met een andere realiteit. Ik wilde eigenlijk mijn leven veranderen. Ik had tot dan altijd over misdaad geschreven. Het was alsof ik elke dag hetzelfde had gegeten. Ik wilde iets anders. Maar, als je stopt met het eten van voedsel waarvan je denkt dat je het haat, merk je dat je het toch mist en dat je het eigenlijk toch erg lekker vond. Dat is met mij gebeurd. Na mijn oorlogservaringen had ik weer sterke behoefte aan het maken van tv-programma’s over misdaad en wilde ik weer over de maffia schrijven.”

Zin van het leven
“Toen ik terugkwam heb ik tijd gehad om alles goed te overdenken. In mijn tv-programma’s doe ik niet alleen verslag van misdaden, maar neem ik er stelling tegen. Ook in mijn boeken probeer ik de zwarte kant van de maffia te laten zien. Ik maak daar geen vrienden mee. Dat hoeft ook niet. Maar op deze manier geef ik zin aan mijn leven. Ik word regelmatig bedreigd, maar dat maakt me niet uit. Zeker na mijn ervaringen in Afghanistan ben ik daar niet bang voor. Als niemand over de criminele wantoestanden zou schrijven, zouden de maffioso vrij spel hebben. Dat kan en mag niet zo zijn.”

Bedreiging
“Mijn tv-werk is voor de maffia de grootste bedreiging maar ook een boek als Donkerder dan middernacht kan veel irritatie bij hen opwekken. Het maakt al die gewichtig doende mannetjes met hun zogenaamde erecodes belachelijk. Ik beschrijf hun leven niet als romantisch en dat is het ook niet. De werkelijk grote maffiabazen leven niet zoals The Godfather in grote villa’s. Nee, ze leven in krotten, grotten, in schuren. Een armoedig bestaan. Ook al hebben ze dan nog zoveel macht. Jij en ik zouden niet willen ruilen. Want wat ze met name missen is vrijheid om te gaan en te staan waar ze willen. In hun behuizingen zijn nauwelijks ramen en is vaak geen televisie, want geen elektriciteit. Ze kunnen niet even een pizza buiten de deur eten. Ze worden niet langer, zoals vroeger, beschermd. Sinds een aantal jaren zijn ze opgejaagd wild dat zich moet verschuilen. Dat miserabele bestaan heb ik onverbloemd in Donkerder dan middernacht beschreven. Ik heb willen aantonen dat wat dat betreft alles veranderd is. Dat wil niet zeggen dat de maffia verdwenen is. In tegendeel. Als je kijkt naar de plaatsen langs de gehele kust van Italië, waar veel toeristen komen, dan is het vrijwel zeker dat de meeste restauranthouders en middenstanders beschermingsgeld moeten betalen. En als je dat niet doet, moet je niet vreemd opkijken als binnen korte tijd na je weigering je zaak helemaal afbrandt. De politie is in de meeste gevallen helemaal niet in staat om je te beschermen.”

Twee sterke vrouwen
“In Donkerder dan middernacht heb ik twee verhalen willen vertellen. Aan de ene kant het verhaal van de maffia, hun veranderde positie en aan de andere kant het verhaal van twee sterke vrouwen. Rosa, de vrouw van de maffiabaas die zich aan haar milieu wil ontworstelen en daarnaast de vrouwelijke onderzoekrechter Elvira Salemi die zich ondanks alle tegenwerking heeft voorgenomen om de maffia frontaal aan te vallen. En Sicilië, ik heb willen beschrijven aan welke grote veranderingen Sicilië onderhevig is. De levens van de twee sterke hoofdpersonen in mijn boek zijn een metafoor voor deze veranderingen. Het frame van het boek is de maffia, maar het hart van het boek wordt gevormd door de emoties, de sterke gevoelens van de twee vrouwen, Rosa en Elvira.”

Rosa, maffiavouw
In het boek heeft Rosa een zeer autoritaire vader die haar dwingt om meteen na school thuis te komen en die haar in haar kamer opsluit, ver van alle jongens vandaan. “Ik beschrijf hier in principe het beeld van het oude Sicilië, waar een dergelijke handelswijze vrij normaal was. Meisjes gingen niet zonder chaperonne met een jongen mee en ze mochten nooit alleen op stap. In sommige conservatieve dorpjes zal het zeker nog bestaan, maar over het algemeen zijn de meisjes van nu zelfstandiger geworden. Zij hebben zich van hun ketenen ontdaan zoals ook Rosa in mijn boek doet. Ze vlucht met een jongen met wie ze meteen trouwt. Ik zei het al, Rosa is een metafoor. Zij staat met een been in het oude Sicilie, waar vaders wil nog wet was. Maar ze wil verandering. Zijzelf is het nieuwe Sicilie. Ze ontvlucht haar vader. Helaas voor Rosa vlucht ze in een huwelijk met een maffiabaas die haar net zo kort houdt als haar vader. Ze verruilt de ene gevangenis voor de ander. Zij mag van haar man niet doen wat ze graag wil, niet winkelen, niet naar vriendinnen, niet dansen.”

Elvira, het nieuwe Sicilië
Elvira is een component van het nieuwe Sicilië. Zij heeft zich opgewerkt tot magistraat. Zij is een advocate die de maffia bestrijdt. Het is uit het leven gegrepen. Er zijn op Sicilie een redelijk aantal vrouwelijke magistraten die de maffia bestrijden. Dappere vrouwen die het nieuwe Sicilië representeren. Ze bekleden gevaarlijke posities, maar dat geldt voor iedereen die het opneemt tegen de maffia.
“Rosa en Elvira zijn twee kanten van dezelfde medaille, ofwel het nieuwe Sicilië. Zij willen veranderingen, leggen zich niet neer bij de ongeschreven wetten van de maffia. Zij bestrijden het oude Sicilië. Het zijn sterke vrouwen, met een totaal verschillende achtergrond. Maar zij bevinden zich beiden op dezelfde grens.”

Maffiabaas Nino
Rosa is getrouwd met Nino, een maffiabaas die constant van woonplaats en van huis wisselt. “Hij is ook een representant van het oude Sicilie, die te maken krijgt met het nieuwe Sicilie. In werkelijkheid leven diegenen die ervoor kiezen om een maffiabaas te zijn, tegenwoordig inderdaad een dergelijk leven. Nou ja leven, die mensen hebben geen leven. Ze zijn het slachtoffer van hun eigen keuze. Ook Rosa is daar het slachtoffer van. Als zij bij haar vader vandaan vlucht, komt ze bij een man met wie ze constant moet vluchten, van het ene onaantrekkelijke onderkomen naar het andere.
En als ze bij haar man vandaan gaat (het moet wel, want hij heeft van zijn bazen opdracht gekregen om Rosa, zijn eigen vrouw te vermoorden), komt ze in haar eigen gevangenis terecht. Opnieuw kan ze geen kant op. Rosa probeert een alternatieve realiteit te creëren. Zij mag dan wel degene zijn die haar eigen beslissingen neemt, maar er zijn anderen die daar een stokje voor willen steken.”

Vertrouwen in de overheid
Sicilië is nu grotendeels veranderd, maar er zijn nog steeds conservatieve bolwerken, waar men leeft volgens de oude regels. Maar gelukkig hebben de meeste Sicilianen hun ogen geopend en durven ze in opstand te komen tegen de oude mannen die hen afpersten. Het begrip begint door te dringen dat de maffia te verslaan is. Het blijft natuurlijk gevaarlijk, want vroeger waren veel politiemensen corrupt. Dat is minder geworden. Maar je MOET de politie wel vertrouwen. De politie vertegenwoordigt de staat, het gezag, de democratie. Maar kortom, je MOET vertrouwen hebben in de overheid. Het is zo fundamenteel. Mensen hebben dat ook nodig.”