Ken Follett: ‘Drama moet altijd doordenderen, ook in historische romans’

De multinational Follett Inc.  is gearriveerd op de Frankfurter Buchmesse. Terwijl elders in Hal 3 duizenden boekhandelaren, uitgevers en andere mindere goden op de oneindige beursvloeren rondscharrelen, is in de Extrakt-ruimte een buffet met fruit en chocola, twintig flesjes Spa en zes kannen koffie neergezet. Twee assistentes rangschikken nauwkeurig de internationale vertalingen van Folletts nieuwste bestseller Nacht van het kwaad (al een miljoen keer besteld in Engeland en de USA) in een display naast een bijbehorende poster. Zijn persoonlijke assistente stapt binnen om alles te controleren en kondigt de komst van de schrijver aan.’    

Ken Follett arriveert in een donkerblauw doublebreasted maatpak, royale Hermes-das en een navenant volumineus zilvergrijze coiffure. Twee Lubberiaanse zware wenkbrauwen begeleiden een doordringende, maar vooralsnog welwillende blik van de man die een miljoenenbedrijf leidt. Correctie: de man die al decennia de ene miljoenenbestseller na de andere produceert en niet rust voordat hij overal ter wereld bovenaan de literaire ranglijsten heeft gestaan. Hij heeft hard moeten werken voor dat succes (pas met zijn elfde boek, Code Rebecca, beleefde hij zijn doorbraak), maar Follett geniet nu dagelijks van zijn 200 euro kostende fles Krug-bubbels. De Britse pers krijgt er nooit genoeg van Ken als ‘champagnesocialist’ te bestempelen, een feit waar zijn huwelijk met voormalig Labour-parlementslid Barbara Hubbard niet vreemd aan is. Inmiddels werkt zij (na een declaratieschandaaltje) als CEO van zijn Londense boekenimperium, waar verder nog 16 mensen de internationale rechten afhandelen en research doen voor zijn nieuwe romans.    

Want er is altijd een nieuw boek in villa Follett. Zijn reputatie als actiethrillerschrijver vestigde Follett met De man van Sint-Petersburg, Door het oog van de naald en Code Rebecca. Later verschoof hij zijn koers naar de historische roman met Pilaren van de aarde (De Kathedraal), een boek over de middeleeuwse bouwers van een kathedraal waar jaarlijks nog steeds honderdduizenden exemplaren van verkocht worden.     Inmiddels heeft hij een nieuwe cyclus van epische afmetingen afgerond, met niets minder dan de twintigste eeuw als onderwerp. In de Century-trilogie volgt Follett een aantal families in Wales, Engeland, Duitsland, Rusland en de VS, die de opvallende eigenschap delen dat ze altijd bij belangrijke historische gebeurtenissen aanwezig zijn. In het openingsdeel Val der titanen zien we de Russische revolutie door de ogen van de broers Grigori en Lev Pesjkov, lezen we hoe Duitsland zich ondanks de inspanningen van Walter von Ulrich in WOI stort en hoe Walters grote liefde Lady Maud Fitzherbert te Londen strijdt voor de suffragettes en het vrouwenkiesrecht.       

Follett is een rasverteller die zijn publiek in duizend pagina’s langs de wereldgeschiedenis sleurt, waarbij zijn talent zich vooral openbaart in het ogenschijnlijke gemak waarmee hij al die mensen en hun emoties aan elkaar vastknoopt en zijn research in details verstopt. In ‘kleine’ scenes - een 16-jarige postbode bezorgt huilend in een mijnwerkersdorp aan moeders de overlijdensberichten van hun soldatenzonen – neemt Follett af en toe gas terug om onze aandacht vast te houden. In deel 2 van Century, Nacht van het kwaad, richt Ken het vizier op WOII, waarbij de kinderen van de personages uit deel 1 de handelingen overnemen. Het net verschenen slotdeel Kou uit het oosten gaat over de Koude Oorlog, Stasi’s, de Cuba-crisis en de opkomst van rock ‘n roll.

U bent begonnen met thrillers en daarna overgestapt naar historische romans. Wat heeft u van uw suspensejaren geleerd?      

‘In thrillers staan mensen centraal die in groot gevaar verkeren. Aan mij de uitdaging om de suspense vast te houden bij de lezers. 180.000 woorden lang: dat lukt alleen als de personages steeds weer nieuwe obstakels ondervinden onderweg naar het einde. Hetzelfde geld voor een roman. Suspense is de motor van een thriller, in een roman zoek je naar een vergelijkbare drive. Zal onze held overleven, wordt hij maatschappelijk succesvol, komen de geliefden bij elkaar, enzovoorts. Het belangrijkste dat ik van thrillers heb geleerd, is dat het drama altijd moet doordenderen. Geen saaie stukken, geen lange passages waar niets gebeurt.’      

Daarom komen in uw Century-trilogie al die thrillerelementen voor in het plot?      

‘Er zitten spionnen in, oorlogen, revoluties, genoeg suspense in Century voor een tiental thrillers. Zo had je in Berlijn tijdens WOII een spionagegroep genaamd Rood Orkest, die per radio berichten aan de vijand doorgaven. De Gestapo wist het, maar slaagde er niet in de uitzendingen te ontcijferen. Dat sprak me aan: stel je voor dat je in Nazi-Duitsland leeft en een spion bent, dan moet je stalen zenuwen hebben. Dat is behoorlijk moedig. Die mensen wilde ik in mijn boek hebben. Helden uit het echte leven, die ik als karakters heb gebruikt.’      

Veel schrijvers zeggen dat niet de helden maar de bad guys interessant zijn om te beschrijven. U niet?      

‘Goede karakters kunnen saai worden als ze te braaf zijn. Sommigen beweren dat slechteriken ook goede kwaliteiten moeten bezitten, maar daar ben ik het niet mee eens. In de Pilaren van Zand heb ik een boosaard, William Hamleigh, die tot op het bot corrupt is. Lezers vinden dat ik hem veel eerder had moeten laten sterven. Dan heb je iets goeds gedaan als schrijver, dan heeft zo’n personage impact. Ik citeer Henry James: de enige misdaad van een schrijver is saai zijn, voor de rest mag je alles doen.’      

In uw Century-trilogie zijn meestal de aristocraten de boosdoeners, en de arbeiders de goedzakken. Voorbeeld: Graaf Fitzherbert dumpt huishoudster Ethel als zij zwanger is, later strijdt zij in Londen met Fitz’ zuster Maud voor het vrouwenkiesrecht, dat Fitzie probeert tegen te houden. Waarom die rolverdeling?      

(de ware Labour-man in Follett komt naar boven): ‘De conservatieven hebben de macht in handen in de maatschappij. Zij willen vasthouden aan hun voorrechten, want zij zijn welvarend en behoren tot de elite. Dan wil je de wereld niet veranderen. U heeft gelijk, dat betekent nog niet dat je moreel een slecht persoon bent. Maar voor mijn roman heb ik ‘movers and shakers’ nodig, mensen die de zaak in beweging brengen. Die vind je in de onderste lagen van de samenleving. Maud is daarop een interessante uitzondering. Zij is van adel maar eist veranderingen. Niet zozeer om de klassenmaatschappij te beëindigen, maar om de positie van vrouwen te verbeteren. Zij kan zich veroorloven het aanbod van beperkt stemrecht af te wijzen. Haar medestrijdster Ethel beseft dat vrouwen pakken moeten wat ze pakken kunnen, en daarna hun ideologische gelijk binnenhalen. Het fragiele verbond tussen de huishoudster en de lady eindigt daardoor.’      

Inmiddels maakt u ook deel uit van de elite. Tony Blair en andere Labour-politici bevinden zich in uw vaste vriendenkring. Bent u een held of een schurk?      

(bulderlach): ‘Vraag het aan uw Britse collega’s, en u krijgt beeld van mij als salonsocialist die met zijn vrouw gemeenschapsgeld opstrijkt. Ik zie mezelf als een jongen uit Wales die hard heeft gewerkt, zich nooit door een flop heeft laten afschrikken en nu van de opbrengst van zijn inspanningen kan leven. Ik schrijf voor miljoenen mensen, wat is daar elitair aan?’      

Iets anders. Waarom verbindt u familiegeschiedenissen en emotionele scenes met scharniermomenten uit de wereldgeschiedenis?      

‘Mensen kijken naar tv. Televisieseries zijn tegenwoordig goed geschreven en geregisseerd. Met perfecte timing van het plot. Ik wil de lezer iets geven dat ze niet op de beeldbuis krijgen. Als het er alleen om ging ze emotioneel te raken, dan had ik geen historische roman nodig. Tv is gemaakt voor emoties. Maar televisie kan de kijker geen groter begrip van onze samenleving geven. Een boek geeft in 1 uur lezen veel meer informatie dan de tv in 1 uur kijken. Ik wil niet alleen amuseren, ik wil dat mijn lezers zich in het verhaal verliezen, dat ze hun eigen geschiedenis begrijpen, waarom de wereld zo in elkaar steekt, hoe mensen elkaar behandelen. Ze moeten er iets van leren.’      

U bent een pedagoog.      

‘Ik verzet me tegen dat label omdat ik niet denk dat ik mensen onderwijs. Ik formulier het liever zo: ik help ze zich de levens van andere mensen voor te stellen. Ik ben niet slimmer dan mijn lezers. Dat zijn intelligente mensen, die hebben geen lesboek nodig, maar wel mijn verbeelding, mijn fantasie.’  

Werd het steeds makkelijker om aan de trilogie te schrijven? U bevond zich met deel II op bekend terrein. Lezers kennen WOII veel beter dan de eerste wereldoorlog. En John F Kennedy, de Cuba-crisis en de Val van de Muur hebben de meesten zelf meegemaakt.      

‘Het verschilt niet zoveel. In een oorlog vechten bij alle betrokken partijen jongemannen aan het front. Die slagvelden pakken de lezers. Dan maakt het niet uit hoe lang geleden dat speelde. De Somme of Stalingrad, het blijft allemaal even aangrijpend, als je op microniveau kijkt.’      

Toch kiest u er duidelijk voor bepaalde dingen niet te beschrijven. De Holocaust speelt zich op de achtergrond af in Nacht van het Kwaad.      

‘Ik heb expres niet het standaard verhaal willen afdraaien. Lezers zijn gewend aan beschrijvingen van de treinen naar Auschwitz, van de gaskamers: dat raakt ze niet meer. Daarom kijk ik naar het Duitse leger in Rusland, waar miljoenen joden zijn geëxecuteerd door vuurpelotons. Een ander fragment beschrijft hoe een homoseksuele man in stukken wordt gescheurd door honden. De joodse huisdokter Rothman verdwijnt, niemand weet waar hij is. Mensen verdwenen in de oorlog, zo ging dat nu eenmaal. Zo heb ik minder bekende aspecten van de Holocaust in beeld willen brengen.’      

De grootste schurken in deel 2 zijn de Russische soldaten.      

‘Eerlijk is eerlijk, totdat ik aan deze roman werkte, had ik nooit het kwade in het communisme herkend en erkend. De horror van het communistische regime was aan mij voorbijgegaan. Normaliter zijn het conservatieven die erop hameren dat Stalin net zo slecht was als Hitler, dat hij miljoenen heeft vermoord en gemarteld, de mensenrechten heeft verpulverd. Door dit boek ben ik pas een anticommunist geworden.  Op mijn universiteit liepen veel marxisten rond, ik was de enige Labour-man. Aan die jeugdzonde wil ik mijn vrienden nog wel eens fijntjes herinneren. Begrijp me goed, Marx was een briljant filosoof,  zijn erfgenamen zijn pas goed de fout ingegaan.’      

Even terug naar de wereld van de spannende romans. James Bond bestaat al langer dan een halve eeuw. Zijn films draaien met veel succes in de bioscopen. Heeft Ian Fleming invloed gehad op uw schrijversloopbaan?      

‘Toen ik twaalf was, las ik Live and Let Die van Ian Fleming. Ik werd van mijn sokken geblazen. Toen ik tien jaar later begon met het schrijven van romans, was het mijn primaire doel om lezers dezelfde opwinding te geven die ik had gekregen bij het lezen’ van James Bond.’      

Zou u zelf een nieuwe postume Fleming willen schrijven?      

‘Dat vind ik een interessante vraag. Ik twijfel. Nee. Jaaa, ik zou het graag doen. Ik ben nog steeds gek op zijn werk. Flemings taalgebruik is erg goed, heeft nooit de erkenning gekregen die het verdient. Hij gebruikte de taal van de reclamewereld en de journalistiek om zijn proza een grotere vaart te geven. Daar werd in die tijd op neergekeken, maar het paste bij het karakter van Bond. Ik weet niet of ik het zou kunnen. Sebastian Faulks heeft de geest van Fleming en Bond goed op papier vastgelegd. Mijn probleem hierbij: ik schrijf in een nogal onopgesmukte stijl. Ik wil makkelijk te begrijpen zijn. Ik heb niet die brille van Fleming, zou dat me lukken? Teenagers op dezelfde manier raken als bij mij gebeurde, dat lijkt me een uitdagend doel voor Follett goes Fleming.’      

De tijd is om, meldt Kens personal assistent. Follett moet een vliegtuig halen. Geen prive-jet, ‘dat is een van de weinige dingen die ik me niet kan permitteren’, meldt hij schertsend. ‘Ik ga bij een glaasje bubbels over uw voorstel nadenken’.      

Ken Follett: Century-trilogie. Verschenen deel 1: Val der Titanen, deel 2: Nacht van het Kwaad, deel 3: Kou uit het Oosten.