Leestips voor beginnende of moeilijke lezers (en jou als helpende volwassene)
Het laatste dat je wilt, is dat lezen een strijd wordt. Maar hoe breng je – op een ontspannen manier – de motivatie om te lezen op gang en stimuleer je het plezier in lezen? Deze vragen staan centraal in het werk van leesconsulent Marleen Vervoort. 'Het begint eigenlijk met lekker praten over boeken,' vertelt Marleen.
Lezen stimuleren zonder pushen
'Als je een boek hebt, begin dan niet meteen met lezen, maar begin met kijken. Stel een paar vragen: waar denk je dat het boek over zal gaan? Bespreek de hoofdpersoon: wat denk je, hoe oud is ze, wat zie je aan haar? Je kunt een kind ook laten voorspellen: wat zal er gaan gebeuren, denk je? Dat voorspellen is ook een belangrijke vaardigheid bij begrijpend lezen later. Bij jonge kinderen kun je dit al stimuleren.' Dit praten over het boek heeft een belangrijk effect: 'Je wekt alvast de interesse van het kind. Het zal er meer met zijn aandacht bij zijn, het wordt nieuwsgierig. Het mooie is dat hierdoor ook het langetermijngeheugen wordt geactiveerd: je grijpt terug op kennis die er al is, en nieuwe kennis blijft beter hangen.'
Soms gaan ouders minder voorlezen als kinderen zelf beginnen te lezen. 'Blijf veel voorlezen!' moedigt Marleen aan. 'Tijdens het voorlezen zelf kun je beter niet al te veel vragen stellen, dat onderbreekt het verhaal. Een volgende keer kun je aan de hand van de platen of illustraties wel een gesprekje starten. Gebruik prentenboeken en informatieve boeken met veel plaatjes, zodat vooral de interesse aangewakkerd wordt. Als het kind soms een woord herkent, is dat mooi meegenomen. Je kunt dit ook op een speelse manier stimuleren: herken je al een woord op deze bladzijde? Of geef een zoekopdracht: zie je waar het woord "Jip" staat?'
'Het moet vooral leuk blijven. Je hoeft thuis geen schooltje te gaan spelen. Lees voor.'
Voor het eerste halfjaar in groep 3 geldt: voorlezen, lekker naar de bieb of boekhandel gaan en eventueel een samenleesboek proberen. 'Dat samenlezen zorgt voor leukere verhalen. De AVI-start en AVI-M3 boekjes zijn erg beperkt, omdat daarin nog niet alle letters en letterclusters worden gebruikt. De kinderen zijn die op school nog volop aan het leren. Groeiboeken zijn in deze periode een aanrader, bijvoorbeeld die van Vos en Haas (Lannoo). In deze boeken staan verhaaltjes om voor te lezen en om zelf te lezen, die oplopen in niveau.'
Wat als je al een stap verder bent: je kind begint op school achter te lopen met lezen en heeft geen zin om thuis te oefenen? 'Het moet vooral leuk blijven. Je hoeft thuis geen schooltje te gaan spelen. Lees voor. Blijf samen boeken bekijken en ontdek wat een kind dan toch aanspreekt. Je hebt bijvoorbeeld ook stripboeken voor beginnende lezers, zoals de series over Kik en Joep (Plan A Uitgevers).' Voor sommige kinderen werkt een stripboek opeens wel. 'En mopjes lezen vinden ze vaak ook fantastisch. Die zijn lekker kort en ze hebben er veel plezier in. Op Theaterlezen.nl heb je moppen die steeds aangevuld worden en ook theaterleesmoppen, je hebt dan twee rollen waardoor je de mop samen kunt opvoeren als mini-toneelstukje.'
Maak het jezelf niet te moeilijk
Een praktische tip, voor zowel volwassene als kind: 'Kies een vast moment op de dag. Spreek samen af wanneer je even gaat lezen met elkaar. Dan kun je bijvoorbeeld zeggen: we lezen om de beurt een zin. Wijs zelf dan mee met het kind en laat het kind met jou mee wijzen. Zo blijft de aandacht erbij.'
Digitaal zijn er ook handige hulpmiddelen beschikbaar, zoals de app Yoleo. Deze app raadt Marleen ook aan voor kinderen met dyslexie en kinderen die moeite hebben met lezen: 'Yoleo biedt luisterboeken aan waarbij een kind mee kan lezen. Via de bibliotheek zijn deze titels vaak ook beschikbaar. Omdat het kind niet hardop hoeft te lezen, is het een meer ontspannen vorm van lezen. Zorg wel voor de tekst erbij.' Ook Uitgeverij Bontekoe, die zich specifiek richt op kinderen die het lezen niet zo makkelijk onder de knie krijgen, heeft om deze reden veel titels op Meeluisterboek.nl staan.
De laatste tip klinkt eenvoudig: 'Wees zelf ook een rolmodel. Laat zien dat je leest en dat het leuk is.' Als ik eerlijk naar mezelf kijk (moeder van drie), sla ik vaak pas mijn boek open wanneer de kinderen slapen. Vanuit het oogpunt van leesbevordering, zou ik daar best eerder tijd voor mogen nemen: 'Ga even samen op de bank zitten lezen, gewoon een kwartiertje. Dat is ook gezellig.' Voor school geldt hetzelfde: 'Als er in de klas wordt gelezen door de leerlingen, moet de docent eigenlijk ook lezen. Zitten gniffelen om iets wat in het verhaal gebeurt. Kinderen die moeilijker tot lezen komen, moeten over de drempel heen. Als volwassene kun je ze uitnodigen.'
Boeken voor de beginnende lezer
Het begint bij aansluiten op de belevingswereld. Patricia van Waas beheert de jeugdcollectie van de Bibliotheek Gouda, we treffen elkaar daar. 'Mijn eerste vraag zou zijn: wat vind je leuk? Waar hou je van?' zegt Patricia. 'En dan kijk je bij de boekjes op het eigen niveau. Op sommige boeken staat dit letterlijk aangegeven: het boekje Gek op Kuif van Kluitman is er zo een. Onder een olijke pony met een lezend meisje op zijn rug staat "na vier maanden leesonderwijs".'
Daar zit ook nog een fase voor. 'Als het kind echt net begint met lezen heeft Zwijsen een groot aanbod, de Leren lezen zoekboeken zijn bijvoorbeeld een aanrader,' stelt Patricia. Ook de eerste leesboekjes over de eigenwijze prinses Arabella (Uitgeverij De Eenhoorn) zijn er al vanaf AVI-start. Patricia wijst op de kleurrijke cover: 'De uitstraling van een boek speelt natuurlijk ook mee.' Een serie met een stoere, avontuurlijke uitstraling zijn de Lezergame-boekjes (Uitgeverij Pelckmans), speciaal voor beginnende lezers en kinderen die vastlopen in het leesproces.
Handige test voor het leesniveau
Je kunt je beter niet blindstaren op het technische leesniveau, geeft Patricia toe: 'De AVI-niveaus gaan uit van gemiddelden, de meeste kinderen zitten daar iets boven of iets onder. Laat een kind even een bladzijde lezen, gewoon in zichzelf, en doe de "vijfvingertest". Elke keer als het kind een woord niet kent, moet het een vinger opsteken. Als het kind na die ene bladzijde meer dan vijf vingers heeft opgestoken, is het boek nog iets te moeilijk.'
Wat als je dan met je zevenjarige bij de AVI-start boekjes uitkomt? 'Het nadeel van de allereerste leesboekjes is dat er geen verhaal in zit. Wat een leuk alternatief is zijn de samenleesboeken van Delubas. Het leuke hiervan is: je hebt twee niveaus en je hebt echt een verhaal gelezen. Het is spannend en er zit een kop en een staart aan.' De opmaak maakt meteen duidelijk welke tekst voor wie is: de tekst voor de beginnende lezer is een slag groter.
'Voor beginnende of moeilijke lezers is het fijn als de zetspiegel rustig is en de tekst links is uitgelijnd. Dat is rustig voor je ogen.'
Een andere reeks waar Van Waas erg enthousiast over is Tijgerlezen van Querido: 'Die zijn niet ingedeeld volgens het AVI-systeem, maar focussen op plezier. Deze boekjes triggeren het kind, omdat ze grappig of spannend zijn.' Ze pakt het boek Rotkat is jarig erbij en slaat het open: de illustraties van Milja Praagman stralen je tegemoet, de tekst is gedrukt in een duidelijk lettertype met veel witruimte tussen de regels. Bij veel van de Tijgerlezen-titels zijn ook lespakketten voor scholen beschikbaar.
Voor kinderen die worstelen met lezen is het belangrijk om op dit soort dingen te letten: 'Voor beginnende of moeilijke lezers is het fijn als de zetspiegel rustig is en de tekst links is uitgelijnd. Dat is rustig voor je ogen. En kies voor een boekje met korte hoofdstukken, het voelt fijn om een hoofdstuk uit te hebben!' Bij de gloednieuwe reeks Ezelsoortjes van Luitingh-Sijthoff is daar duidelijk rekening mee gehouden. Elke nieuwe zin begint op een nieuwe regel en de hoofdstukken beslaan drie à vier pagina’s. Het boekje Hobbel en Knot (AVI-E3) zou bij mijn zevenjarige meteen scoren: de titel van het eerste hoofdstuk is 'Drol'.
De overstap naar zelfleesboeken
Ook als je kind voorzichtig op weg is met lezen, maar nog weinig enthousiast, kun jij het verschil maken. Het advies van leesconsulent Marleen: 'Help een kind bij het kiezen van een boek. Pak er een uit de kast en lees de achterkant even voor en bekijk de binnenkant. Voor kinderen is dit keuzeproces best moeilijk. Als kinderen niet graag lezen, is dat ook heel vaak omdat ze nog niet weten wat voor boek ze leuk vinden. We noemen dat het "beslissende boek". Het boek dat de vonk doet overslaan. Als je zo’n boek hebt gevonden, dan kun je daarop voortborduren.'
Patricia vult aan dat je vanaf het AVI-niveau M4 veel vrijheid krijgt. 'Als kinderen dat beheersen, zeg ik: ga gewoon lekker lezen. Probeer dingen uit. Neem een stapel boeken mee bij de bibliotheek, kijk wat je kan en ontdek het plezier in het lezen.' Een reeks die zij leuk vindt, is Mo & Tijger van Uitgeverij Moon. Ook over de nieuwe serie De Magische Bieb van Billy Bones Bazen vertelt ze opgewekt: 'Ze zijn lekker spannend en avontuurlijk. En de tekst is nog links uitgelijnd.'
Als het gaat over leesplezier, concludeert Marleen, zijn er drie belangrijke ingrediënten: 'Het boekenaanbod, de tijd om te lezen en het praten over het lezen. In het midden van die drie sta jij als helpende volwassene.' Als je samen dat boekje leest wat je kind nou eenmaal heel leuk vindt, ben je die helpende volwassene, maar ook als je je even lekker met een boek op de bank nestelt. Dat is toch een fijne opsteker.
