Mama wordt 17 x boos!

Adriaan van Dis - Ik kom terug

Boosaardig, manipulatief, bokkig, afstandelijk: nee, Adriaans moeder is geen hartendief. Over haar overleden dochters praat ze niet en zo heeft ze nog meer geheimen die ze haar graf in wil nemen. Aan haar zoons hang naar openheid wil ze niet meewerken. Nadat Van Dis met zijn Indische vader afrekende, is nu mama aan de beurt.De vrouw die over de kleurlijn trouwde en veel heeft geleden in een Jappenkamp. Dat komt nooit meer goed. "Dat is de ouderdom," zei ze sarcastisch, "je karakter slijt niet als je ouder wordt, het kookt in, de kern komt boven. We worden allemaal een bouillonblokje van onze eigen soep."

Maarten ’t Hart – Magdalena

Maarten moest zijn moeder beloven pas na haar dood over haar te schrijven. Zo gezegd, zo gedaan. Hij zet haar neer als ‘schijtlaarzenpaard’. Iemand die zowel dwangmatig aan het geloof hangt als lief en zorgzaam is. De harde kant (met een Meccano-set speel je niet, daar is die véél te duur voor) naast de zorgzame. Het maakt van Maarten levenslang een moederskindje. Eerder beschreef hij hoe slecht zij kookte, maar dat hij daar wel een ijzersterk gestel en dito maag aan overhield. De botsingen tussen moeder en zoon blijven boeien. Zij speelt genadeloos op zijn schuldgevoel in en ook na haar dood doet Maarten wat zij wil. Nu in boekvorm.

 

Tom Lanoye – Sprakeloos

Monument voor een moeder, zo kun je Sprakeloos wel noemen. Een slagersvrouw en amateuractrice die op latere leeftijd haar stem verliest, maar niet haar vermogen Tom te manipuleren. Aanvankelijk aarzelt Lanoye of hij dit boek moet schrijven, maar als zijn vader overlijdt, trekt hij ten strijde. Mama was "een feminiene dwingeland, niet gewend haar zin niet te krijgen", want "hoe perfect beheerste zij het palet der huishoudelijke afpersing". Toms oudere broer overleed, wat haar een levenslang trauma opleverde. Een trauma, dat zoon Tom met veel taaltovenarij probeert te bestrijden. Terecht veel bekroond.  

Erwin Mortier - Gestameld liedboek

Vaders boezemen angst in, moeders roepen gemengde gevoelens op. Erwin Mortiers moeder wordt al op vroege leeftijd door Alzheimer wordt getroffen. Een ziekteproces waar zoon Erwin alleen maar vanaf de zijlijn kan toezien. Zoals immer is Mortiers taalgebruik bloemrijk, maar qua plot gaat hij recht op zijn doel af. In korte fragmenten, die drijven in de tijd, portretteert hij zijn verwekster en haar ziekte. Lanoye overweldigt de lezer, Mortier laat die zelf zijn werk doen.  

Yvonne Keuls - Mevrouw mijn moeder

Weer een Indisch verleden. Yvonnes moeder kwam op latere leeftijd naar Nederland en verborg zich in haar Haagse woning voor de vreemde, boze buitenwereld. Dochter Yvonne moest op pad en verslag uitbrengen. Zo scherpte ze haar observerend vermogen. Eenmaal thuis moest ze opnieuw observeren, ditmaal de geestestoestand van haar moeder. "Het was altijd maar de vraag welke moeder ik zou aantreffen als ik bij haar kwam: de tijdloze, de mopperende, de poëtische, de melancholieke, de klagende, de boze, de drammerige, de zelfbewuste, de vertellende, de onzekere, de verdrietige, de vrolijk zingende of een van die andere moeders, die ze ongetwijfeld, afhankelijk van haar stemming kon zijn." In het tweede deel van het boek twijfelt Keuls of mama naar een verzorgingstehuis moet en volgen we alle perikelen rond haar lastige moeder, die thuishulpen vakkundig binnen 24 uur de deur uitwerkt. Tragikomisch en nog steeds actueel.  

Carry Slee – Moederkruid

"Zonder psychiater konden wij niet leven, zo zijn wij opgevoed", zei Carry Slee vorig jaar in een interview over haar `beslissende boek'. Wie Moederkruid leest, Slee's eerste autobiografische roman, en het onlangs verschenen vervolg erop, Dochter van Eva, begrijpt wat ze daarmee bedoelt. Het gezin lijdt onder de geestesziekte van de moeder, die onder behandeling staat van een psychiater. Die schrijft haar pillen voor, en af en toe een reisje naar de Zwitserse bergen, maar lijkt in de tussentijd verzekerd van toekomstige klandizie: haar beide dochters worden liefdeloos behandeld, vernederd en voor gek gezet. Slee groeide niet op huisje Weltevree, willen we maar zeggen. Voor de lezers met een ijzeren geestelijk gestel.    

Ischa Meijer - Brief aan mijn moeder

Het jongetje dat alles goed moest maken, dat was Ischa. Zijn ouders hadden de Holocaust overleefd en hun zoon moest al het leed compenseren. Een opdracht waar niemand aan kan voldoen. In de van hem bekende meedogenloze (en toch liefdevolle) stijl schreef Meijer al in 1974 over wat de opvoeding van zijn ouders teweeg had gebracht. Als eerste zette hij op papier hoe die rotoorlog doorgevreten had in de relatie van de ouders Meijer met hun kinderen. Daarbij probeerde hij te onderscheiden wat werkelijk was toe te schrijven aan de Sjoa en wat op het conto moest worden geschreven van de persoonlijkheden van Liesje en Jaap Meijer. Het werd hem niet in dank afgenomen. Het contact werd verbroken, Ischa had de illusie doorbroken dat de tweede generatie joden niets van de oorlog meekreeg. Baanbrekend boek.

Arnon Grunberg – Blauwe maandagen, Gstaad95-98, De geschiedenis van mijn kaalheid

"Ik zou nooit zelfmoord plegen zolang mijn moeder nog leeft. Zolang zij leeft is het leven een verplichting", verzuchtte Arnon Grunberg in 2006. Grunbergs bejaarde moeder, Hannelore Klein, neemt een prominente plaats in in het leven van de schrijver. Zij overleefde Auschwitz maar verloor daarbij haar ouders. Ook de moeder in Blauwe Maandagen is een kampoverlevende. Zij gaat een bepaald ongezond verbond aan met haar zoon tegen de vader. In de romans onder pseudoniem Marek van der Jagt vliegen moeder en zoon elkaar ook continue in de haren. In De geschiedenis van mijn kaalheid geeft de hoofdpersoon zijn moeder de schuld van het feit dat zijn penis een ondermaats formaat heeft. Uiteindelijk lopen de emoties zo hoog op, dat hij haar een ravijn in duwt. In Gstaad 95-98 gaat Grunberg/Van der Jagt nog verder. We besparen u de anale passages in de latrines. Verontrustende lectuur. Nu Grunbergs moeder is overleden, verwacht de literaire wereld het definitieve boek over mama Klein. Binnenkort in de boekwinkels.    

Ernest van der Kwast – Mama Tandoori

Het vrolijkste boek van deze lijst. Ernests van oorsprong Indiase moeder is net zo manipulatief en hardvochtig als de andere literaire mama’s, maar deze matrone leeft nog en kon de boekpresentatie bijwonen. Mama Tandoori is een uniek portret van een vrouw die zuinigheid tot de nobelste der menselijke eigenschappen heeft verheven. Reizen met haar is een non-stop cursus sjacheren, onderhandelen, afdingen. Tot in een duur hotel in Venetië toe. Haar zoon kan het nooit goed doen, en een loopbaan als schrijver is natuurlijk ondenkbaar. Een goede zoon wordt chirurg of hoogleraar. Maar haar warmte blijkt vooral bij Ernests geestelijk minder begaafde broertje, wat haar net genoeg medemenselijkheid meegeeft. En ze heeft nog gevoel voor humor ook!    

Philip Roth – Portnoy’s complaint

Een van de smerigste boeken ooit, noemde de New Yorker Philip Roths roman over een seksverslaafde jood, die al zijn activiteiten opbiecht bij zijn therapeut. Hoofdpersoon Portnoy heeft er genoeg van de ideale joodse schoonzoon uit te hangen en gooit alles eruit. Van zijn masturbatierituelen tot zijn latere jacht op de vrouwelijke sekse. Natuurlijk is Portnoy een moederskindje die heeft geleerd zich koest te houden. Mama Portnoy is niet het centrale personage van deze roman, maar ze heeft Portnoy’s kijk op het fenomeen vrouw extreem en schadelijk beïnvloed.  

Jon Bauer – Hoeveel regen

De enige niet-biografische roman op deze lijst, maar met zo’n mooi portret van een moeder-zoon relatie, dat hij er toch bij moest. De Engels-Australische auteur Bauer schrijft Sonny Jim, die na jaren terugkeert naar huis omdat zijn moeder een tumor in haar hoofd heeft. Hij wil niet, want als kind riep hij al dat hij een pleegkind was en dat zijn ouders niet zijn ouders waren. Nou hebben we dat allemaal wel eens gedaan, maar Sonny Jim moet leven met het feit dat hij de moederliefde met allerlei pleegbroers en –zussen moet delen. Daar kan hij totaal niet mee omgaan, pest de pleegkinderen het huis uit, moet naar de psychiater en strijdt een oorlog uit met zijn dominante moeder. Zal hij na al die jaren in staat zijn haar te verzorgen.  

Elias Canetti – De behouden tong

"Duits ben ik in mijn verwaandheid, Joods in mijn betweterij, Spaans in mijn trots, Turks in mijn luiheid, waar zou ik nog een paar goede eigenschappen vandaan kunnen halen?", schreef Canetti over zichzelf. Goede karaktertrekken haalde hij in ieder geval niet van zijn moeder, zo blijkt uit De behouden tong, in Nederland als Privé-Domein-deel verschenen. Daarin beschrijft hij de eerste zestien jaren van zijn leven. De oorspronkelijk Bulgaarse familie zwerft door Europa, en na de vroege dood van zijn vader neemt moeder de kinderen mee naar Wenen en Zürich. Daar brengt mama op hardhandige wijze haar zoon de Duitse taal bij. De relatie met de moeder is problematisch. Zij is kunstzinnig (literatuur en vooral toneel) en tegelijk bekrompen (buitengewoon trots op financiële status van de familie). Zij is dominant maar loopt ook over van liefde voor haar oudste zoon. Intelligent en hysterisch (de modeziekte van welgestelde vrouwen uit die tijd) moet ze zich vanaf haar 27ste alleen door het leven slaan. Zoon Elias is jaloers, wat haar liefdesleven bepaald niet bevordert. Ze houden elkaar gevangen. Ondanks de onsympathieke hoofdpersoon blijf je dit boek tot de onvermijdelijke apocalyps doorlezen.

Herman de Man - Het wassende water

Herman de Man werd bekend door zijn vele streekromans. Het wassende water verscheen in 1925 en zou zijn populairste boek blijven (het werd in 1986 door de NCRV verfilmd). De strijd tegen het water doet het altijd goed bij lezers. Hier staan weduwe Rijk Beijen en zoon Gieljan tegenover elkaar, omdat hij met een daglonersdochter wil trouwen. Dat is beneden zijn stand, vindt mama. Gieljan besluit te vertrekken, maar de geboortegrond blijft trekken. Na een verzoening klimt hij op in het beheer van de polder en zal zijn poldergenoten redden bij een watersnood. Denk Herman Heijermans in de Utrechtse modder van Hoenkoop bij de IJssel.

Esther Freud - Hideous Kinky

Moeders en zonen, het blijft een dingetje. Dit is een van de weinige romans op deze lijst met een dochter die over haar mama schrijft. De dochter van de schilder Lucian Freud (en achterkleindochter van Sigmund) beleefde een onstuimige jeugd met een moeder die haar hippie-idealen achterna reisde naar Marrakech. Al halen we dat niet uit het boek, want daarin staat een vierjarige verteller centraal. De kleuter beschrijft hoe ze met mama bedelt in de straten van Marrakech, hoe er soms geld uit Engeland arriveert (dat ze nooit heeft gezien), hoe haar moeder de mannen van zich af moet slaan. Voor het kind heel normaal, ze weet niet beter. Veel blijft mysterieus en moet de lezer zelf invullen. Het beeld van een verwarde chaotische vrouw die zelf niet weet waar ze mee bezig is, is dan ook rekening.