Blogpost:
Nico van der Sijde
'Het gewicht van de wereld' volgens Peter Handke
Laatst echter zag ik ineens enthousiaste verhalen op internet over “De last van de wereld”, een boek dat ik helemaal niet kende: dat scoorde ik dus tweedehands, ik las het, en tot mijn verbazing vond ik het HELEMAAL geweldig. Het boek is behoorlijk opmerkelijk van vorm en opzet. Het is een soort verzameling van korte notities, lopend van november 1975 tot maart 1977. Die notities zijn soms korte poëtische haiku’s, of bespiegelende zelfgesprekken, of mijmeringen, of aforistische boutades, of gedachteflarden vol verwondering. Meestal ook spontane waarnemingen van toevallig passerende fenomenen in de buitenwereld of in het eigen hoofd. Handke zelf spreekt in zijn korte voorwoord van “bewustzijnswaarnemingen” en van “spontaan noteren van niet doelgerichte waarnemingen”: hij trainde zich erin om op alles wat op hem afkwam “met taal te reageren”, en zo ontstonden dan deze notities.
Die notities vormen samen geen verhaal, geen systeem, geen samenhangend geheel. Juist niet. Wat Handke hier in zijn notities bewaart is juist de spontane en in geen enkel systeem passende indruk: de lichtval op een boom, een toevallig geluid, een mijmering naar aanleiding van een herinnering of een voorbijganger. Alles dus wat je in een normaal verhaal (met kop en staart) juist niet zou opschrijven omdat het daar niet in past, alles dus wat je later weer vergeet omdat het geen bouwsteen is van een groter geheel. Bovendien zijn alle waarnemingen steeds in hun concrete hier-en-nu opgeschreven: niet oordelend, niet verklarend, en met een enorme openheid van blik. Dus niet de blik van iemand die het vertrouwde herkent, maar de blik van iemand die iets als voor de eerste keer ziet en die nieuwheid probeert te vangen in taal.
Smaken verschillen, maar ik vond die notities vaak prachtig. Zo werd ik helemaal vrolijk van de volgende: “Uit het raam kijken en een ervaring van schoonheid hebben, zonder te kunnen (en te willen} zeggen wat of waarom het daar buiten zo mooi is: schoonheid als verschijning van de ontgrenzing, als ervaring van de onverhoopte openheid” Schitterend: een meanderende zin over openheid, die deze openheid toont door zelf erg open te zijn, onder andere omdat hij (net als de meeste andere notities) niet eindigt met een punt. Een zin zonder grens over ontgrenzing. En al even vrolijk word ik van een notitie als: “Moment van stille vriendschappelijkheid: alsof de ogen zich verwijden tot cinemascope” Of: “Een kind dat hectisch werd van verveling; en in de vermoeidheid bewogen de figuren op het televisiescherm zich als in een zeer diepe ruimte, dieper dan de kamer waarin de televisie stond”
Deze notities vind ik dus prachtig, juist OMDAT ze niet een grijpbare of diepere betekenis hebben. Normaal gesproken proberen we de dingen te verklaren, te duiden, te plaatsen in een groter verhaal, maar dit soort notities gaan daaraan vooraf. Want Handke beschrijft daarin steeds een soort spontaniteit die aan het oordeel voorafgaat: een lichtval zoals je die gewaard wordt nog voordat je een mening erover hebt, een gevoel dat je ervaart nog voordat je het hebt geduid. En als je de notities allemaal achter elkaar leest, dan word je als het ware ondergedompeld in een eindeloze nog ongeordende gedachtestroom, een vloed van onvertrouwde indrukken die zich als nieuw aan je voordoen. Vooral die gedachtestroom vond ik echt geweldig.
Kortom, ik ben erg enthousiast over dit boek. Enthousiaster dan ik van tevoren had verwacht. Misschien moet ik toch weer meer Handke gaan lezen?
