Blogpost:
Bohse
Over oorlog (1)
“Het huwelijk is de voortzetting van de relatie met alle mogelijke middelen” - Timmeren aan de weg, Bohse, 2021
Als u ooit van plan bent om Vom Kriege van de Pruisische generaal Carl von Clausewitz te lezen, dan geef ik u de volgende raad: begin er niet aan. En al zeker niet als u getrouwd bent. Want dat zal gegarandeerd onaangename associaties opleveren. In maximaal twee blogartikelen zal ik u ook uitleggen waarom. Als u bij toeval niet getrouwd bent - ja, die zijn er ook - slaat u de volgende paar weken maar over en neemt u de draad weer op over veertien dagen. Begrijpen we elkaar? Vooruit dan maar, daar is het gat van de deur.
Voor alle anderen, die vanaf nu officieel mijn bondgenoten zijn: u weet dit misschien niet, maar de militaire denker en strateeg Carl von Clausewitz heeft twee eeuwen terug een briljante, zij het onsamenhangende reeks verhandelingen geschreven over oorlog en oorlogsvoering, die zijn vrouw na zijn dood deels heeft gepubliceerd. Toeval, denkt u? Volgens mij had deze weduwe haar eigen agenda en zag zij de werken van haar man in een heel ander licht. Haar stond vermoedelijk een overdrachtelijk oeuvre voor ogen over de menselijke psychologie zoals die speelt in de donkere coulissen van het huwelijk. Haar drijfveer was dus persoonlijker, daar durf ik de inboedel van ons huis op te verwedden, met inbegrip van onze huishond die zowat het licht van mijn ogen is. Dus u begrijpt: ik zet hier zwaar in op mijn gelijk.
Welnu, om in de sfeer te blijven van Vom Kriege, in combinatie met mijn particuliere kijk op het huwelijk, moet ik u in deze eerste blogpost even doorheen de slag om Stalingrad loodsen bij wijze van stichtend voorbeeld. Dat vergt inzet van uw kant, ik weet het, ik vraag een inspanning, maar ik hoop dat ik u meekrijg tot het einde van mijn relaas en dat u dan ook een leerrijke metafoor meeheeft voor de valkuilen in het leven van de gemiddelde man, vooral als hij getrouwd is met een vrouw die ongegeneerd aan de touwtjes trekt. Waarschuwingen werken nu eenmaal een stuk beter aan de hand van schrijnende voorbeelden.
Goed, aan de slag nu. Die van Stalingrad met name.
Nazi-Duitsland begon aan de Tweede Wereldoorlog met een offensieve strijdkracht zonder weerga waarmee men aanvankelijk de successen vlot aaneenreeg. Nadat diverse West-Europese naties op de knieën waren gedwongen - op Engeland na, want die koppige eilanders liggen altijd dwars, zoals tegenwoordig ook weer blijkt - volgden een campagne in Zuid-Europa en wat drieste operaties in de Balkan en Noord-Afrika, waarna Hitler in juni 1941 de onmetelijke Sovjet-Unie binnenviel. Dat gebeurde volgens het beproefde principe van gemechaniseerde grondaanvallen met vernietigende luchtsteun en het leidde aanvankelijk tot dezelfde spectaculaire successen als voorheen: de Duitse Wehrmacht bediende zich van zogenaamde Kesselschlachten, waarmee hele Russische legers werden omsingeld en uitgeschakeld. Het ging allemaal dermate vlot dat de Duitse troepen al tegen het einde van de herfst van 1941 voor de poorten van Moskou stonden. En toen liep het grondig mis. Niet alleen was het berekoud, maar Sovjetleider Stalin begon eindelijk te beseffen dat hij misschien niet het grote militaire genie was waarvoor hij zichzelf altijd had gehouden. Bijgevolg luisterde hij voor het eerst in zijn leven naar anderen, net op een moment dat Hitler enkel zichzelf nog hoorde praten.
Tot dan toe had Stalins strategie zich eenvoudig beperkt tot: geen meter grond prijsgeven aan de invaller. Dat onbuigzame beleid had de Duitse legers in staat gesteld om in luttele maanden meer dan 1.000 kilometer op te rukken in Sovjetgebied. Maar nu, voor het eerst in het conflict, nam kameraad Stalin een verstandige beslissing: hij liet de verdediging van Moskou over aan ene Georgi Zjoekov, een uiterst competente generaal. Deze Zjoekov bracht de Duitse troepen niet alleen tot staan voor Moskou, hij opende zelfs tegenaanvallen die niemand zag aankomen. Hij deed dat onder andere door verse Siberische divisies in de strijd te werpen die de verraste Duitse troepen bijna tot een wilde vlucht verleidden, ware het niet dat ook Hitler inmiddels een koppig voorstander was van blindelings standhouden via zijn beruchte Haltebefehl. De Wehrmacht boog dus, maar brak niet, hoewel de Duitse troepen een heel eind werden teruggeworpen waardoor Moskou voorgoed was gered.
Daarmee kwamen de Duitse offensieven in Rusland tot stilstand tot aan de volgende lente, toen Hitler de Kaukasus aanmerkte als een nieuw belangrijk doelwit voor verovering met het oog op de rijke landbouw- en aardoliegebieden daar. Na aanvankelijke militaire successen in de zomer van 1942 besloot hij zijn 6de leger, zo’n 300.000 man sterk, in het zuiden te laten afbuigen naar een plaats met een verlokkelijke naam aan de oevers van de Volgarivier: Stalingrad. Het innemen van de stad die was vernoemd naar Stalin, zo redeneerde hij, zou een ernstige, zelfs fatale klap voor het Russische moreel zijn. Terwijl zijn 6de leger snel oprukte naar Stalingrad, maakte de Duitse Luftwaffe de stad met de grond gelijk en creëerde daarmee onbedoeld een ideale omgeving voor een guerrillastrijd, want je kon nauwelijks nog ergens over of door. Toch slaagde het Duitse 6de leger erin om tegen de winter aan het grootste deel van de stad te veroveren, op enkele pockets van verzet na aan de rivieroever en rond een handvol fabrieken en werkplaatsen. Helaas voor de Duitsers werd al op 12 september 1942 een stugge Russische luitenant-generaal benoemd tot commandant van het 62ste Sovjetleger dat instond voor de verdediging van de stad. Zijn naam? Vasily Tsjoeikov. Zijn opdracht? Het initiatief herwinnen, de Duitsers Stalingrad uitschoppen en de volledige controle over de stad terugnemen. Lukte dat niet, zo besefte Tsjoeikov heel goed, dan kon hij maar beter creatief omspringen met zijn eigen dienstwapen in zijn commandobunker aan de oever van de Volga, want Stalin vergat en vergaf niets, tenzij zijn eigen onbekwaamheden.
Op dat moment was er vermoedelijk geen andere militaire leider te vinden die kans zag om een dergelijke taak tot een goed einde te brengen, om de eenvoudige reden dat de zaak er op papier hopeloos uitzag voor het 62ste Sovjetleger. De druk waaronder Vasily Tsjoeikov leiding moest geven en zijn mannen moesten strijden, was simpelweg onmenselijk. Maar Tsjoeikov was een vechtjas: klein, gehard door eerdere campagnes, taai als een leren zweep en volkomen meedogenloos. En hij bezat een prima stel hersens. Zo begreep hij al snel dat de Duitsers in het kapotgeschoten Stalingrad weinig zouden hebben aan hun tanks en gemechaniseerd geschut, aangezien er amper te manoeuvreren viel tussen alle rommel in de straten - voor zover er nog sprake was van straten, want er stond nauwelijks nog een gebouw overeind en de kapot gebombardeerde fabrieken hadden hun puin uitgebraakt over alle doorgangswegen.
Zijn grootste probleem was de helse Luftwaffe die zijn troepen onbarmhartig bleef bestoken. Daar bedacht hij echter een oplossing voor: hij gaf zijn mannen het bevel om de Duitsers in de strijd zo dicht mogelijk op de huid te zitten, maximaal op de worp van een handgranaat verwijderd of zowat dertig meter, wat toevallig ook de gebruikelijke afstandslimiet is in het huwelijk. Dat moet u echt eens nameten op een verloren moment als u alleen thuis bent met uw partner: ruw geschat bevindt u zich nooit op meer dan enkele tientallen meters van elkaar. Hoe dan ook, op die manier konden de Duitse artillerie en de Luftwaffe de grondtroepen van Tsjoeikov niet bestoken zonder het risico te lopen de eigen soldaten te raken.
Het vervolg is bekend: de belegering van Stalingrad ontaardde in onmenselijke huis-aan-huis-gevechten waar vooral de Wehrmacht niet aan kon wennen, de stad bleef behouden en de Duitsers werden ten slotte omsingeld en vernietigend verslagen toen een Russisch tegenoffensief het 6de leger met behulp van een grootschalige tangbeweging afkneep van zijn hoofdmacht, Legergroep Zuid. De rest is, zoals we nu weten, geschiedenis.
Welnu, hier volgt de metafoor, en laat die rustig bezinken, rekening houdend met alles wat ik u net heb verteld: ikzelf ben het 6de leger en Stalingrad is mijn huwelijk. U mag nu drie keer raden wie de kleine vechtjas is - gehard, taai als een leren zweep en meedogenloos. Precies.
En voor iemand begint te zaniken dat je een huwelijk onmogelijk kan vergelijken met de belegering van een stad, herneem ik even wat er in Stalingrad precies is gebeurd. Nu u de rolverdeling kent, wordt een en ander een stuk aanschouwelijker. Het 6de leger was jong, dynamisch, blakend van zelfvertrouwen, arrogant zelfs. Op een mooie zomerdag kreeg het een begeerlijke buit in zicht: een volledige stad, overzichtelijk ingericht en aantrekkelijk uitgebouwd, werkelijk met alles erop en eraan en nog een aanlokkelijke naam ook. Aangezien het 6de leger op dat moment dus een jeugdige, niet onaardig uitziende knul was, voorzien van een degelijke uitrusting, ambitieus en energiek, dacht het bij zichzelf: “die klus klaar ik wel even tussen twee andere campagnes door”. Aanvankelijk ging het de jongeman voor de wind: hij maakte contact met de vijand, waagde zich vervolgens op het terrein van het hem toegewezen doel en merkte dat hij de tegenstander probleemloos kon overvleugelen met zijn superieure vuurkracht. Zo dreef hij de vijand steeds verder in een hoekje. Hij waande zich al overwinnaar en dacht dat de strijd gestreden was, ware het niet dat zijn vrouw (Tsjoeikov) zich al snel begon te profileren als een aanvoerder van formaat die hem blijkbaar beter doorgrondde dan hij zichzelf begreep en die bijgevolg precies wist op welke knoppen ze moest drukken om de arrogante jonge knul (6de leger) te krijgen waar ze hem hebben wilde. En zo raakte de jonge knul in geen tijd fataal vastgepind op het terrein (huwelijk) dat hij nog zo kort voordien probleemloos dacht te domineren.
Voor de leesbaarheid en beknoptheid sla ik nu even alle onverkwikkelijke en onoverzichtelijke nederlagen in de straten en gebouwen over om meteen naar de ontknoping (definitieve machtsverhoudingen) te gaan. Want zo’n slordige vijf maanden nadat het 6de leger voor het eerst voet had gezet in zijn eigen huwelijk, was de hele veroveringscampagne alweer voorbij en was de jeugdige, niet onaardig uitziende knul omsingeld, ontwapend, op de knieën gedwongen en geknecht voor eeuwig en drie dagen. Wat vijf maanden voordien nog een snelle, makkelijke overwinning had geleken, was in minder dan een half jaar tijd ontaard in een vernederende capitulatie.
Dat, in een notendop, is de start van mijn huwelijk: een verhaal dat zo veelbelovend begon in een vlaag van overmoed om in een mum van tijd te stranden in een heilloos epos van overgave en onderwerping.
O, en nog één ding. In Volgograd (zelfde huwelijk en hoofdrolspelers, nieuwe naam) ligt een heuvel, de Mamajev-Koergan, die destijds in de strijd een belangrijk strategisch punt was, want lokaal was het de enige plek van waar je een goed overzicht had over de hele stad. Nu staat op diezelfde heuvel een gedenkteken ter herinnering aan de strijd om de stad, de gesneuvelden van het Rode Leger en de nederlaag van het Duitse 6de leger (al mijn naïeve illusies). Zoekt u dat gedenkteken maar eens op. Als u dat doet, weet u meteen hoe mijn vrouw er uitziet na elke willekeurige ruzie of woordenwisseling (guerrillastrijd of geïsoleerde schermutselingen) met haar man. U moet slechts Mamajev-Koergan en gedenkteken intikken op uw computer en vervolgens klikken op afbeeldingen, dan wordt alles u meteen duidelijk. Tja, waarvoor had ik dan eigenlijk deze hele column nodig, bedenk ik me plots?
Volgende week doen we iets rond doorslaggevende middelen en resultaten uit Vom Kriege. Breng uw handboek mee. En iets om te schrijven. En kom niet te laat, ik wil op tijd beginnen.
