Blogpost:
Deborah van Duin
Wat de diplomatenblik ons brengt
Afgaande op het voorwoord lijkt Luikhoven met de verhalen in deze bundel een duidelijke intentie te hebben: 'Wat ik in ieder geval in mijn schrijven probeer te leggen is een stuk realiteitszin, het besef dat mensen er een grotere puinhoop van kunnen maken dan je voor mogelijk zou houden. Ik zie dat in de wereld om me heen en zeker in het werk dat ik doe. Ik kom in dat wereldje mensen tegen die daadwerkelijk invloed op de wereld hebben en de beslissingen die ze nemen zijn soms heel moeilijk te begrijpen. Toch zou ik het nadenken daarover niet willen missen omdat het me regelmatig op andere manieren laat zien hoe het leven echt in elkaar zit. En dat is heel anders dan ons vaak wordt voorgehouden. Het is een wereld wars van altruïsme, waar belangen spelen die ver van onze beleving afstaan. Soms druppelen stukjes daarvan door in mijn verhalen, met name de horror, soms walg ik er zo van dat ik een opbeurend, hoopgevend stuk schrijf, dat misschien donker lijkt maar zich uiteindelijk toch tot iets positiefs ontwikkelt. En soms moet de waanzin er gewoon uit.'
Dat inzichten opgedaan in zijn werk een belangrijke rol spelen in Luikhovens verhalen blijkt ook uit het 'Over Maarten' in de bundel, uit de informatie over de bundel op de website van de uitgeverij en uit de biografische informatie op Fandata. De titel, Sssht, geheim!, geeft het gevoel dat de lezer een inkijkje gaat krijgen in zaken die anders buiten zicht zouden zijn gebleven.
In deze bespreking kijk ik daarom hoe deze auteursintentie doorwerkt in de bundel. Na een korte bibliografische en biografische beschouwing ga ik in op de thema's die ik zie. Aan de hand daarvan en van de ingezette verteltechnieken kijk ik hoe de auteursintentie zich verhoudt tot mijn eigen bevindingen. Ik sluit af met een conclusie en persoonlijke leesbeleving.
Over bundel en auteur
Buiten de verhalen in Sssht, geheim! heb ik geen andere gepubliceerde of ingezonden verhalen kunnen vinden op Fandata, Meznir of ISFDB. (Wake dat is opgenomen in een Australische anthologie zal een vertaling zijn van Kielzog. Veertig Loki's in SF Terra 260 klinkt als een versie van Paradies verloren.) De bundel lijkt daarmee Luikhovens volledige productie over de periode van 2012 tot en met 2024 te beslaan. Verschillende verhalen kunnen online gelezen worden (zie onderaan). Vijf van de 27 verhalen zijn met een co-auteur geschreven. Eindstrijd is een co-productie met Paula Sheperd, een auteur die onder een pseudoniem schrijft en op Fandata en Meznir enkel als co-auteur te vinden is. Vier verhalen (Het jaar van de rat, Tribunaal, Stervissers en Winterval) zijn samen met Mike Jansen geschreven. In deze vier verhalen zijn kenmerken in thematiek of verteltoon van beide schrijvers terug te vinden. Kijkend naar de periode waarin de 27 verhalen zijn geschreven, valt de productietoename vanaf 2020 op. Opvallend zijn verder de vijf inzendingen voor de Baarnse Literatuurprijs in de periode 2016 tot en met 2022. Mijn beeld is namelijk dat slechts een klein deel van de Nederlandstalige speculatieve kortverhaalschrijvers zich buiten het speculatieve genre beweegt. In het algemeen zijn Luikhovens noteringen in wedstrijden redelijk tot goed te noemen, hoewel het ook regelmatig enkel om een inzending gaat. Wel haalt Luikhoven solo of in co-producties regelmatig de jaarlijkse EdgeZero-bundel.
De auteur (1968) schrijft onder een pseudoniem. In 'Over Maarten' lezen we dat hij in verschillende managementposities bij grote multinationals heeft gewerkt en daarna in het diplomatieke circuit is beland, waar hij wereldwijd adviseert in politieke en economische vraagstukken. Deze baan is de reden dat hij een pseudoniem gebruikt, zo geeft hij aan. In hoeverre alle beschikbare informatie betrouwbaar is, is niet goed vast te stellen. De portretfoto in de bundel, eveneens te vinden op Modern Myths, toont een frisgekapt mannenhoofd maar kan in principe overal weg komen. De auteursinformatie op Fandata is deels niet serieus te noemen. Interessant is de suggestie in 'Over Maarten' en op Fandata dat hij naast genrewerk onder de naam 'Maarten Luikhoven' ook ander werk heeft uitgebracht. Zijn keuze voor deelname aan de Baarnse Literatuurprijs en Soest Poëzie onderstreept die mogelijkheid, evenals het gegeven dat, zoals gezegd, een handvol verhalen in Sssht, geheim! niet speculatief is. Een zoektocht hiernaar (met name naar Opoffering, het enige verhaal dat in 'Over de verhalen' niet geattesteerd wordt) heeft me echter niets opgeleverd. Natuurlijk zou het interessant zijn om te zien wat overeenkomsten en verschillen zijn met zo'n parallel oeuvre.
Thema's
Naast verschillende kleinere thema's zie ik er drie die in meerdere verhalen terugkomen.
Vaderschap
Allereerst vaderschap als (ontluikende) behoefte van de verteller. In Mirage wordt politieagent Pete geconfronteerd met de kinderen die hij had kunnen hebben als hij voor het gezinsleven had gekozen in plaats van voor werk of vrijheid. Dat doet hij ten slotte toch, net als de verteller in Het jaar van de rat, een man die speeches schrijft voor de president en in die hoedanigheid mede bepalend is voor de toekomst van de volgende generatie. Vaderschap als evolutionair imperatief is de drijfveer van de tamelijk gewetenloze verteller in Dagboek van een Donselaar: in een toekomst waarin weinig vrouwen vruchtbaar zijn zal het zíjn genetisch materiaal zijn dat wordt doorgegeven. In deze verhalen is de verteller aanwezig als potentiële vader. Omgekeerd, daar waar de verteller een volwassen kind is, is de moederband sterker aanwezig (Noblesse oblige en vooral Kielzog).
Religie en religieuze instituties
Het thema religie komt vooral voor het voetlicht als iets wat ellende veroorzaakt. In Paradies verloren wordt het door manipulatieve partijen ingezet om strijd te veroorzaken, in Hout hakken is de priester de ogenschijnlijk vriendelijke gezaghebber die zinloze angstmechanismen in stand houdt. Priester Rufus in Vliegende Hollanders is een aardige en inleefbare vent maar hij is wel van het 'Seminarie van de Groothandelskerk'. Dit thema komt ook terug in de vorm van christelijke intertekstualiteit (De vijfde, Paradies verloren).
Macht en manipulatie
Het sterkst aanwezig is een cluster van thema's dat lijkt aan te sluiten bij de auteursintentie. Personages in De vijfde, Paradies verloren en Tribunaal manipuleren doelbewust groepen mensen, zodat die in strijd met elkaar geraken of hun tevredenheid verliezen. De invloed van woorden staat daarin voorop, juist ook in de vorm van diplomatie die vaak wordt ervaren als het voorkómen van oorlog en ellende maar daar eigenlijk gewoon onderdeel van is. In Eindstrijd wordt dit expliciet benoemd: 'Mijn opdrachtgever verdiende zoals altijd zowel aan oorlog als aan vrede en verkocht zijn diensten en materialen aan alle strijdende partijen. Het Zwitserse geval bracht hen op een idee en al snel werd ik gevraagd als mediator op te treden in gevallen waar het voor GraaiCo beter uitkwam een tijdelijk of langer bestand in te zetten zodat ze zich beter konden positioneren voor andere winstgevende ondernemingen.' De drijvende kracht achter machthebbers en commerciële partijen is gewetenloosheid en eigenbelang. Soms is dat grootschalig, zoals bij GraaiCo in Eindstrijd, soms betreft het een persoonskenmerk dat kan worden bestempeld als psychopathie, zoals bij de verteller in De vijfde: 'Hij herinnert zich de vele momenten dat hij dat aanmoedigde, dat vaders en zoons, moeders en dochters, zelfs verliefde stelletjes met elkaar slaags raakten, tot de dood erop volgde. Hij staat er zover boven en zijn tijdloze gelaat bevestigt het nogmaals: hij is een superieur wezen, homo superior, de wereld behoort hem toe.' Het evolutionaire imperatief komt soms om de hoek kijken, zoals in Dagboek van een Donselaar en De vijfde, maar ook in Alleen ik, een effectief horrorverhaal waarin de gewetenloze verteller zijn mede-schipbreukelingen een voor een uit de weg ruimt tot er alleen nog maar een ondergeschikte vrouw over is. Geld is vaak de drijfveer (Zoals het een dame betaamt, Vliegende Hollanders, Stervissers), de neiging van mensen om blindelings gezag of historische tradities te volgen zorgt dat mechanismen in stand blijven (Blaaskwartet, Tribunaal). De geschiedenis herhaalt zich daardoor (Noblesse oblige).
Netto is het mens- en wereldbeeld in Sssht, geheim! daarmee pessimistisch. Als individu wordt de mens gedreven door evolutionaire neigingen, als groep is hij een speelbal in de handen van soms een enkele gewetenloze manipulator. De spaarzame oplossingen zijn te vinden in het benutten van een wederzijds hulpbelang (Stervissers en, op een directer verhaalniveau, De legende van de ijsdraak en Winterval) of door met een goed onderbouwde rechtszaak een tegenstander klem te zetten (Tribunaal). Iets minder serieus kan men ook die hele gewetenloze bende in één gebouw laten samenkomen, de deuren barricaderen en binnen een bom tot ontploffing brengen (Eindstrijd). Daarnaast biedt de keuze om een persoonlijk gezinsleven in te richten in elk geval een ontsnapping aan de machinaties van de wereld (Het jaar van de rat). De vrouw, voor zover al aanwezig in deze verhalen, biedt geen mogelijk alternatief maar is overwegend instrumenteel aan evolutie en politiek.
Verteltechnieken m.b.t. het thema 'Macht en manipulatie'
De verteltechnieken die in de bundel te vinden zijn, zijn redelijk gebruikelijk in speculatieve kortverhalen.
Expliciete verwoording
In veel gevallen volgt het thema direct uit de voorvallen en wordt het expliciet verwoord in de dialoog en reflecties. Voorbeelden daarvan zijn Alleen ik ('Ik herken zijn zwakte en besluit dat dit vlot nog wel wat leger mag.'), Dagboek van een Donselaar ('Ik duldde geen concurrentie, dat was me heel duidelijk.'), Tribunaal ('Ziet u, gezant, het universum is inderdaad een gevaarlijke plek en wij mensen zijn van nature paranoïde aangelegd. Dus na honderdzestig jaar en meer dan veertig interstellaire oorlogen, hebben wij onderzocht wie onze daadwerkelijke vijand is.') en het al eerder genoemde Eindstrijd, waarin namen zoals GraaiCo en die van verteller Kempfer ('strijder') de expliciete uitleg versterken.
Allegorie en intertekstualiteit
Eindstrijd is zo expliciet dat hij niet echt kan worden aangemerkt als een allegorie. Voor De vijfde en Paradies verloren geldt dat wel, hoewel beide ook die expliciete verwoordingen hebben. Opvallend is dat beide christelijke intertekstualiteit inzetten. De vijfde vertelt hoe na de ondergang van de beschaving een ooit invloedrijke man naar Parijs loopt, gedreven door een zoekdrang. Onderweg ontmoet hij mensen, soms onschuldig en soms bedreigend, die hij met zijn demagogische talenten manipuleert. Eenmaal in Parijs vindt hij wat hij bleek te zoeken: de vier Ruiters van de Apocalyps die hem verwelkomen. 'Je viel ons destijds op,' zegt Honger. 'We denken dat je een aanvulling bent op ons arsenaal.' Het verhaal is doorspekt met andere verwijzingen naar de christelijke religie. De verteller is de slang die Eva, in de vorm van een klein meisje, verleidt, maar hij ziet zichzelf ook als een Jezusfiguur als hij op een zeker moment met zijn handen gespreid en 'waarschijnlijk met een halo, zo stelt hij zich voor' staat te kijken hoe de strijd die hij even tevoren met zijn woorden heeft ontketend, zich voltrekt. Tegelijkertijd zijn in dit verhaal verwijzingen naar de moderne wereldsamenleving te vinden, waarbij het vooral gaat om tegenstellingen die een voedingsbodem zijn voor manipulatie: Europees versus Afrikaans, man versus vrouw, rijk versus arm. Het dystopische Parijs is eigenlijk een metafoor voor onze moderne wereld. Uiteindelijk draait alles om de apennatuur van de mens. 'De toren van meneer Eiffel is nu een immense fallus die een imposante schaduw over het land werpt. Ergens in die schaduw is een plek waar hij een diepere duisternis weet, het is de plek die hem roept, waar hij hoopt of eigenlijk zeker van weet dat er antwoorden zijn.' De vijfde brengt hiermee verschillende verteltechnieken samen voor de boodschap over de invloed die één manipulatieve man kan hebben op de wereld: expliciete verwoording, allegorie en intertekstualiteit.
In Paradies verloren bezoekt een Terraans ruimteschip een vreedzame buitenaardse beschaving die voorzichtig haar leefgebied aan het uitbreiden is. Met de informatie die de verteller krijgt van de goedwillende bewoners kunnen vervolgens tientallen avatars van Loki en Thor naar de planeet worden gebracht om religieuze twisten en chaos te spreiden. Zo zullen deze buitenaardsen geen concurrentie voor de mens zijn. Het verhaal kan worden gelezen als een allegorie over onze eigentijdse wereld. Tegelijkertijd is er sprake van een intertekstuele parallel: Paradise Lost (1667) van John Milton. Zo komt de verteller, net als Miltons Satan, eerst wel sympathiek over maar blijkt hij langzaamaan inderdaad een slang. De 'braafheid' van de planeet Paradies met haar naïeve en opgewekt-volgzame bewoners doet denken aan Eden. Maar in bredere zin is er voor mijn gevoel geen overlap. Belangrijke thema's in Paradise Lost zijn vrije wil, (on)gehoorzaamheid, straf en verlossing. Deze kom ik in het verhaal niet echt tegen. De intertekstualiteit is in Paradies verloren daarmee minder ondersteunend aan de boodschap dan in De vijfde.
Duidelijke allegorieën zijn te vinden in Blaaskwartet (over machteloos meegaan met eenmaal ingezette manipulatie) en Vliegende Hollanders (over de noodlottigheid van commerciële gewetenloosheid), hoewel die laatste ook gewoon als frisse variant op het klassieke Vliegende-Hollanderverhaal kan worden gelezen.
Hout hakken zit subtieler in elkaar. Aan de oppervlakte is het een verhaal over een man die in snikheet weer maar eindeloos haardhout blijft hakken omdat hij bang is dat hij net als lang geleden niet goed voorbereid is op een zeer strenge winter. De priester die hem bezoekt is meelevend maar moedigt hem tussen de regels ook aan om zijn zinloze arbeid voort te zetten. Verschillende keren wordt een parallel gelegd met het hiernamaals, alsof de verteller dood is en in een soort hel eindeloos arbeid moet verrichten om absolutie te krijgen. Op dit niveau betreft de allegorie het thema zingeving, waarbij de mens een voortdurende religieuze drang ervaart om nutteloos te lijden en zich onbekwaam te voelen. Zelf lees ik het verhaal daarnaast ook als een metafoor voor een wapenwedloop na de Koude Oorlog, dit vanwege een aantal terloopse opmerkingen en ogenschijnlijke tegenstrijdigheden. De priester met zijn omgekeerde kruis kan in deze lezing worden gezien als het Vaticaan dat in die wapenwedloop dan een aanjagende rol zou spelen.
Verwijzingen naar concrete actualiteit of historie
Noblesse oblige heeft enkele terloopse details die me doen vermoeden dat er meer in dit verhaal speelt dan enkel de wederwaardigheden van een telg uit een drakengeslacht die ietwat te enthousiast zijn ambities in het circus verwezenlijkt. Dit heb ik met name bij de nadruk op het belang van de afkomst van circuspersoneel, en bij de 'carrière' die hij doormaakt: van werkzaamheden bij de circusdieren (allen Afrikaans) en werk als 'poepschepper', waarbij hij achter de coulissen rommel opruimt en dan dingen hoort. De eerste paar pagina's van het verhaal gaven me het gevoel dat dit de ontwikkeling zou kunnen weerspiegelen van een 'gewone jongen' die opklimt in de diplomatie. Met de verwording tot draak en de fatale brand die de verteller uiteindelijk veroorzaakt in zijn 'drang naar iets duisterders' raakte ik echter in twijfel over de autobiografische parallel. Het gesprek met de vader, ook een draak die lang geleden een wandaad beging, gaf me het gevoel dat de draken misschien ergens voor staan. 'We zijn nu eenmaal anders', zegt de moeder. Maar wie of wat? Ik heb geen idee. Al met al laat dit verhaal me achter met een gevoel dat 'er wat zit' zonder dat ik mijn vinger ertussen krijg. Of ik de drakenfamilie sympathiek of onsympathiek moet vinden, kan ik ook niet bepalen.
Naast Noblesse oblige zijn er nog twee verhalen in de bundel waarin voor mijn gevoel verwijzingen naar de concrete actualiteit of historie zitten. Het gaat om Zoals het een dame betaamt en Je keek naar me....
Dat Zoals het een dame betaamt over meer gaat dan een bankoverval in Zuid-Santpoort werd me op de eerste pagina al duidelijk. Bij de naam 'Van Bu(u)ren' denk ik als Nederlander natuurlijk meteen aan het koningshuis. De namen Transvaalbuurt, Bothastraat, Vogelbuurt en Faunabuurt deden me, evenals (zo concludeerde ik tijdens het lezen) de Boerenleenbank in de eerste zin, een of ander verband met Zuid-Afrika vermoeden. Mevrouw Van Buren heeft in het verleden veel voor bankovervaller Jan van 't Loon gedaan en probeert hem nu op tamelijk onwaarschijnlijke manier buiten schot te houden zodat hij met het geld kan vertrekken zonder de gegijzelde klanten te doden. Moet ik denken aan het koningshuis en iets met de apartheid? Ik ben weinig thuis in nieuwsberichten rond dit soort onderwerpen en een uitgebreide zoektocht op internet heeft me niet verdergebracht. Dat 'er wat zit' staat ook hier wat mij betreft vast, gezien de nadrukkelijke namen en de onzinnige denktrant van mevrouw Van Buren.
Je keek naar me... las ik voor het eerst toen ik jurylid was voor EdgeZero in 2019. In juli 2024 keek ik met frisse blik naar mijn juryverrichtingen destijds en schreef er een blog over, waarin ik een vijftal adviezen aan mezelf-van-toen gaf. 'Let op onwaarschijnlijkheden' was het advies dat ik gaf aan de hand van Je keek naar me.... Dit verhaal, over de achtjarige Roger die achter de ramen van een verlaten villa de geest ziet van het mishandelde meisje Rosalie en als volwassen man terugkeert om haar te zoeken, is namelijk overtuigend tot en met het moment dat hij ontdekt dat Rosalie bezeten is. Daarna gaat het verhaal scheef onder de onwaarschijnlijkheden. Zo duikt zijn moeder ineens als een reddende engel op, verdwijnt Rosalie abrupt, draagt de bejaarde moeder met gemak twee jerrycans met bezine naar de villa, gaat die leegstaande en (mogen we aannemen) tamelijk vochtige villa in een ogenwenk in vlammen op, komt de moeder daarbij zonder verdere toelichting om het leven en doet Roger kennelijk ook geen moeite om haar te redden. In mijn blog beargumenteerde ik dat je bij dergelijke onwaarschijnlijkheden altijd moet kijken of ze een bedoeling hebben. Mijn frisse blik leverde me echter niets op. Nu, bij de derde keer dat dit verhaal me onder ogen komt, begint er eindelijk iets te dagen. Want naast de onwaarschijnlijkheden in de tweede helft van het verhaal vallen me nu ook verschillende details op. Afgaande op de jaartallen, het leeftijdsverloop van Roger en enkele andere details, concludeer ik dat de mishandelingen die Roger waarneemt een parallel vormen met hetgeen in de jaren 30 en tijdens de tweede wereldoorlog met joden in Europa gebeurde. Wat wil dit verhaal dan zeggen? Moeders vreemde acties moeten m.i. worden aangemerkt als structurele ironie: ze moeten ons in hun absurdheid ergens van doordringen. Daarmee lijken de ouders een sleutelrol te spelen in de bedoeling van het verhaal. Duidelijk is die bedoeling me echter niet geworden, hoewel ik verschillende interpretaties kan bedenken die samenhangen met de Holocaust, met Israel als pleger van wandaden zoals we die nu in Gaza zien en met de manier waarop Westerse mogendheden de afgelopen negentig jaar met beide onderwerpen zijn omgegaan. Mogelijk mis ik nog essentiële puzzelstukjes. Zo heb ik geen verklaring kunnen vinden voor de nadruk op 'bouwval' en op Rogers gebroken dijbeen, en evenmin voor de onnodig genoemde naam van de villa. Net als bij Noblesse oblige en Zoals het een dame betaamt hoor ik dus een klok luiden maar kan ik met de beste wil van de wereld de klepel niet vinden.
Conclusie en persoonlijke leesbeleving
Luikhoven wil met zijn verhalen iets zeggen over de wereld om hem heen. Kijkend naar de thematiek en de verteltechnieken concludeer ik dat hij vooral iets zegt over de menselijke natuur in het algemeen en over de aard van manipulatieve spelers op het wereldtoneel in het bijzonder. Heel erg onthullend kan ik het niet noemen. Dat biologische drijfveren sterk leidend zijn in ons gedrag is niets nieuws, al is het iets wat de meeste mensen niet graag onder ogen zien. Dat er op hoog niveau en met soms enorme gevolgen voor mensen beslissingen worden genomen die niets met ethiek te maken hebben, is ook niet verrassend. De werkwijze van een firma als GraaiCo kennen we al decennia uit Kuifje-albums en uit ontelbare politieke cartoons.
Wat ik verder mis is het dilemma. Fictie leent zich goed voor de gewetensvragen van het leven, omdat het op allerlei manieren ruimte biedt aan ambiguïteit. Hoe gaan we om met zaken die twee kanten hebben, waar sta je als 'goed' niet zo 'goed' blijkt te zijn als je dacht of graag wil geloven? Iemand die werkzaam is in dat wereldje zal toch juist tegen dergelijke dilemma's aanlopen, lijkt mij. Je bent immers een schakeltje in een geheel dat niet altijd even fris is. Hoe breng je dan je werk in overeenstemming met je geweten? Hoe relativeer je jezelf zonder cynisch te worden? Dergelijke invalshoeken zijn, voor zover ik heb kunnen zien, niet te vinden in de bundel. Verhalen als De vijfde, Paradies Verloren en Hout hakken, op zich sterke, beeldende verhalen, blijven in een vrij zwartwitte, observerende boodschap steken.
Daarnaast zijn er dus enkele verhalen waarin Luikhoven door middel van verwijzingen iets lijkt te willen zeggen over gebeurtenissen in de actualiteit of de historie. Het is mogelijk dat daarin inzichten verpakt zitten die de lezer tot nadenken zouden kunnen stemmen over zaken die zijn wereld op de kop zouden kunnen zetten of die misschien verklaren waarom de bundel de titel Sssht, geheim! heeft gekregen. Maar de wijze waarop die boodschap is verpakt is zo ondoorzichtig dat 99% van de lezers er compleet aan voorbij zal gaan. En zelfs voor wie wel iets opmerkt én bereid is om er tijd en moeite in te steken, is de interpretatie vervolgens niet eenduidig vast te stellen. Je keek naar me... heeft mij beslist geïntrigeerd maar me ook in het ongewisse gelaten. Wat is dan het nut van het verpakken van een boodschap in een verhaal? Al met al concludeer ik dat de titel, Sssht, geheim!, zijn belofte niet waarmaakt en dat het aura van deskundigheid dat schrijver en uitgever om de bundel optrekken, niet echt uit de verf komt.
Maar uiteraard gaat het bij een verhalenbundel niet alleen om de titel of de bedoeling van de auteur. De verhalen in Sssht, geheim! zijn in het algemeen aangenaam lezen. Zelf vond ik De vijfde, Hout hakken en het geestige steampunkverhaal Vliegende Hollanders beslist de moeite waard. Toch ben ik over de hele linie niet laaiend enthousiast. Dat heeft ten eerste te maken met Luikhovens stijl en vertelwijze. Zijn stijl is soms wat fantasieloos, met korte zinnen van een wat monotone opbouw, hoewel hij ook wel lyrischer weet uit te pakken. De structuur van de verhalen is meestal vrij lineair (een enkele uitzondering als Dagboek van een Donselaar daargelaten) en in veel gevallen kent het verhaalverloop een tamelijk gladde rit naar de finish. Een tweede minpunt voor mij is het ietwat samengeraapte geheel. De hele productie van de schrijver over een aantal jaren is hier bij elkaar gepropt, waardoor sterke en minder sterke verhalen elkaar afwisselen. Een wat kritischer selectie en samenhang zou ik zelf meer hebben gewaardeerd. Maar wie juist graag kortere en langere verhalen in verschillende subgenres door elkaar leest, zou wel eens heel tevreden met deze bundel kunnen zijn. En als je Rosalie weet te kraken dan hoor ik het graag.
Noot
De volgende verhalen kunnen online worden gelezen:
Dagboek van een Donselaar
De legende van de ijsdraak
De vijfde
Eindstrijd
Hout hakken
Je keek naar me...
Kielzog
Mirage
Tribunaal
Winterval
Lees verder op mijn site
