Het luisterboek: van ondergeschoven kind tot succesformule

The making of…

Dat een luisterboek maken meer is dan een kwestie van inspreken, zal niemand verrassen. Maar dat een uur audio zes uur kost om te maken, doet dat misschien wel. Voorbereiden, inspreken, naluisteren, editen, corrigeren, administratie: er komt nogal wat kijken bij het maken van een luisterboek. “Het begint bij de uitgeverij, die besloten heeft dat ze een luisterboek willen van een bepaalde titel”, vertelt Anouk Boelsma, van Thinium Audioboekproducties. “Wij krijgen dan een drukproef van het boek, waarmee we op zoek gaan naar een geschikte voorlezer. Soms wil de uitgeverij dat de auteur zelf het boek voorleest of een bekende Nederlander. Auteurs als Arthur Japin of Adriaan van Dis moet je gewoon hun eigen boeken laten voorlezen. Als de uitgever geen specifiek persoon wil, stellen wij drie geschikte kandidaten voor waar de uitgever uit kiest.”  

Vervolgens gaat de voorlezer het boek lezen en zich voorbereiden. “Stel dat een verhaal zich in Engeland afspeelt, dan spreken we Daniel op zijn Engels uit in plaats van op z’n Nederlands”, legt Boelsma uit. “De ingesproken versie wordt door drie verschillende mensen nageluisterd. We controleren of Daniel consequent op zijn Engels is uitgesproken, of nergens de klemtoon raar gelegd wordt, of de versie precies klopt met de tekst, of de pauzes op de juiste momenten vallen. Dat editen is nog een heleboel werk.”  

Kwaliteit gegarandeerd

Dan heb je de perfecte stem gevonden en is er uren ingesproken in de studio, wat doet de uitgever zelf eigenlijk om de kwaliteit te garanderen? “Om te beginnen werken we alleen samen met studio’s die zichzelf bewezen hebben”, zegt Esther van Dijk, uitgever Audio bij Singel Uitgeverijen. “Als de auteur zelf wil voorlezen, zorgen we er altijd voor dat diegene goed weet waar zij of hij aan begint. Het is namelijk een intensief proces, dat veel tijd en energie kost. Sommige auteurs onderschatten dat. Als de auteur niet zelf voorleest, betrekken we die wel altijd bij de keuze voor de voorlezer. En natuurlijk luisteren we zelf het hele boek nog na.”  

De technische kwaliteitsgarantie ligt bij de studio, benadrukt Van Dijk, maar als uitgever probeert ze wel haar stempel te drukken op het luisterboek. “We kijken bijvoorbeeld welke bijzondere stemmen we kunnen vinden in ons eigen netwerk, zodat we ons kunnen onderscheiden. Ook kijken we naar elementen die we kunnen toevoegen aan een audioboek, die in een papieren boek of e-book niet kunnen. Zo is Johann Sebastian Bach, het boek van Maarten ’t Hart over zijn liefde voor de componist, opgeluisterd met fragmenten. Het luisterboek bevat stukken uit cantates, uitgevoerd door het Amsterdam Baroque Orchestra & Choir.”  

Muziek en geluiden laten componeren, is een ander onderscheidend element. “Binnenkort verschijnt Nerds! van Emilio Guzman en Thijs van Domburg”, zegt Van Dijk. “Dat gaat over alle aspecten van fandom van fantasy, superhelden en sciencefiction. Voor het audioboek hebben we daar muziek bij laten componeren en er zitten toepasselijke geluiden doorheen, bijvoorbeeld van het opstarten van je computer. Op die manier proberen we echt een extra dimensie te geven aan een luisterboek.”  

Onderscheiden van de rest  

Je proberen te onderscheiden van de rest, is niet iets wat alleen uitgevers doen bij individuele audioboeken. Ook aanbieders proberen zich te onderscheiden van andere. Zo is streamingdienst van audio- en e-boeken Storytel begonnen met ‘Originals’, luistercontent die geen enkele andere aanbieder heeft. “De Originals komen niet in de plaats van bestaande titels, maar het is een belangrijke service die ernaast komt”, zegt Robbert Hak, hoofd van Storytel Original. “Van de ene kant willen we nieuwe abonnees werven met de Originals, maar we hopen natuurlijk ook dat het huidige abonnees aanspreekt.”  

Het grootste verschil is dat deze audiobooks van meet af aan met het oog op audio gemaakt zijn, waardoor je een compleet nieuwe luisterervaring krijgt. “Deze Originals zijn primair geschikt om te luisteren”, zegt Hak. “Over het algemeen zijn afleveringen korter en is de inhoud toegankelijk. Door de laagdrempeligheid, zijn deze titels ook voor een onervaren boekenluisteraar geschikt. Binnenkort verschijnt bijvoorbeeld de serie Dit is hoe je doodgaat bij Storytel, geschreven door Daan Windhorst en voorgelezen door Georgina Verbaan. Dat is een spectaculaire audioserie, compleet met eigen soundscape.”   

Streamen of kopen

Het succes van luisterboeken is vooral te danken aan de toegankelijkheid ervan, meent Huub van de Pol van het Luisterhuis (het landelijke distributiecentrum voor luisterboeken). “Vrijwel iedereen heeft een smartphone of tablet, waarmee je eenvoudig toegang krijgt tot luisterboeken”, zegt hij. “Daarnaast zie je nieuwe aanbieders, zoals de Luisterbieb of Storytel, waardoor het goedkoper wordt als je relatief veel luistert. Je geeft makkelijker een tientje per maand uit voor een streamingdienst, dan vijftien euro voor één luisterboek.”  

De toename van zowel aanbieders als het aanbod zelf, is volgens Van de Pol een duidelijk signaal dat het luisterboek bij het grote publiek begint door te breken. “Uitgevers stoppen veel meer geld en tijd in het maken van luisterboeken”, legt hij uit. “Tot een aantal jaar geleden werd het maken van luisterboeken uitbesteed, waardoor nieuwe titels relatief laat een audioversie kregen. In die tijd werden niet meer dan driehonderd titels uitgegeven als audioboek. In 2016 steeg dat naar vijfhonderd, vorig jaar was het duizend. Voor dit jaar verwacht ik vijftienhonderd nieuwe luisterboeken. Je ziet dat ook oude boeken nu als luisterboek verschijnen, bijvoorbeeld als een auteur met een nieuwe titel komt.”  

Van de Pol verwacht dat het einde van de groei nog niet in zicht is. “Als we kijken naar het buitenland, waar het luisterboek al veel langer populair is, dan zie je dat vier procent van de boekenomzet gehaald wordt uit audioboeken. In Nederland zit dat nog niet eens op een half procent. Daarmee wil ik niet beweren dat het in Nederland ook vier procent wordt, maar er zit nog wel genoeg ruimte voor groei tussen een half en vier procent.”   Grote verschillen qua genres zijn er niet, als het om populariteit gaat. “Boeken die in de paperbackversie een bestseller zijn, zijn dat ook als luisterboek”, zegt hij. “Kijk, er zijn altijd genres die zich niet laten verluisterboeken, zoals een kookboek. Maar los daarvan is het luisterend publiek bijna hetzelfde als het lezend publiek.”  

Luisteren of lezen  

Het aanbod aan luisterboeken, streamingdiensten en podcasts is enorm. Hugo Blom, auteur en uitgever van de VPRO Gids, schrijft sinds kort wekelijks een ‘luisterboekrecensie’ in de Volkskrant om de luisteraar wegwijs te maken in de wereld van het luisterboek. “In de rubriek heb ik alle vrijheid om titels te kiezen”, zegt Blom. “Bijna alle boeken zijn al gerecenseerd, dus ik probeer op mijn eigen manier te vertellen wat een luisterboek bijzonder maakt. Ik probeer het bijvoorbeeld aan de actualiteit te linken of aan een maatschappelijke discussie.”  

Aan je eigen ‘stem in je hoofd’ als je aan het lezen bent, raak je wel gewend. De ‘match’ tussen boek en voorlezer, daarentegen, gaat volgens Blom nog wel eens mis. “Ik luisterde onlangs naar een novelle over Marie Curie. De vrouw die het boek voorlas, zette een raar stemmetje op als Pierre Curie aan het woord was. Dat vond ik nergens op slaan. Voor mij leidt dat te veel af, waardoor het verhaal zelf naar de achtergrond verdwijnt. Ik vind het heel lastig als het niet klikt tussen mij en een stem.”  

Het tempo is een ander aspect waarop de balans tussen luisteren en lezen scheef kan zijn. “Als lezer ben ik erg gehaast”, vertelt Blom. “Ik heb de neiging om pagina’s te scannen en ze over te slaan als ze niet interessant zijn. Bij luisteren zit je vast aan het tempo van de voorlezer. Je gaat nu eenmaal niet zo snel vooruitspoelen. Het gebeurt dan ook wel eens dat ik gedeeltes mis, als ik in de auto zit of op de fiets en ik mijn volledige aandacht bij het verkeer heb.”  

De meest interessante ontwikkeling in de markt, is de ontwikkeling van ‘originals’, meent Blom. “Net zoals bijvoorbeeld Netflix films of series laat maken die exclusief voor hen zijn, gebeurt dat ook met audioboeken. Die verhalen worden speciaal gemaakt voor abonnees van streamingdiensten. Daarmee kunnen uitgevers een luisterboek maken, dat net zo lang is als een gemiddelde treinreis van een Nederlandse forens. Dat is een erg interessante ontwikkeling.”  

Luistertips  

Het aanbod is enorm, maar welk luisterboek mag je niet missen? Hebban.nl vroeg het de geïnterviewden:   

Anouk Boelsma: “Augustus van John Williams vind ik een aanrader als luisterboek. Het is een boek dat ik anders nooit gelezen zou hebben, omdat het me in eerste instantie niet aansprak. Het is ongelofelijk droge kost, maar toch was het uiteindelijk zo meeslepend. Ik begrijp nog steeds niet waarom ik het prettig vond om naar dat gekonkel te luisteren, maar het is mijn favoriete luisterboek.”

Huub van de Pol: “Onder de Paramariboom, van Johan Fretz. De auteur heeft het zelf voorgelezen en hij heeft dat fantastisch gedaan. In dit geval is het een meerwaarde dat je de auteur hoort.”

Hugo Blom: “French Exit van Patrick deWitt, dat is voorgelezen door actrice Lorna Raver. Zij switcht heel handig tussen mannen- en vrouwenstemmen, maar gebruikt wel haar eigen stem. Dat heeft ze heel subtiel gedaan.”

Esther van Dijk: “Knap voor een dik meisje van Tatjana Almuli, dat gaat over het stigma rondom overgewicht. De auteur heeft het zelf voorgelezen. Ik wil het aanraden omdat ze het heel goed vertelt en omdat het een belangrijk thema is.”

Robbert Hak: “De heilige Rita van Tommy Wieringa vond ik steengoed als luisterboek. Het is niet alleen een goed boek, maar ook fantastisch voorgelezen.”