Rich and famous in het Twentse land

Twee belangrijke fabrikantenfamilies hebben samen een schrijver voortgebracht: Jaap Scholten. Als hij begint te graven in zijn uitvoerige stamboom om een klein boekje samen te stellen, ontstaat er gaandeweg een grootse kroniek die een verborgen wereld ontvouwt. Een kijkje in de Twentse klassenmaatschappij van katoen en ijzer.

De aanleiding voor dit alles komt wat wonderlijk over: Jaap Scholten vindt na een voorleesbeurt op festival Crossing Border in zijn kleedkamer een koffertje boordevol familiepapieren. De mysterieuze bezorger heeft zich niet bekend gemaakt. Met deze geforceerde opening – en met de inhoud van dit magische koffertje – begint een speurtocht door het verleden van voorbije generaties.

Doopsgezind
Scholtens vader stamt van de Enschedese familie Scholten, groot geworden in de textiel; zijn moeder komt uit de familie Stork, de machinebouwers uit Hengelo. Industriële geslachten die behoorden tot de rijkste fabrikanten van Nederland en waarin getrouwd werd met de eigen achterban of met gelijke stand. Het was zaak niet teveel 'weg te geven' aan de concurrent, maar ook om het familiekapitaal niet te verkwanselen aan een mindere partij.

Jaap Scholten beschrijft met verve hoe zijn voorouders in de wereld stonden. In een overvloed aan anekdotes en illustraties schetst hij een beeld van een hardwerkende en godvrezende bovenklasse. Vooral de doopsgezinde invloeden laten zich door alle generaties heen gelden: naast de verworven vermogenspositie past een bescheiden opstelling naar de buitenwereld en een sociale instelling waar het de arbeiders betreft.

Gekke Anna
Gelukkig is Scholten geen genealoog maar een echte verhalenverteller. Niet voor niets geeft hij zijn boek de ondertitel 'Een onvolledig en historisch niet noodzakelijkerwijs altijd correct portret van een familie (...)' mee. De ingevoegde en uitgetekende stambomen van de families (misschien een uitklapper van maken in een volgende druk?) zijn een handige leidraad voor de structuur, maar de langere schetsen over de meest spraakmakende types vormen de ruggengraat van dit boek. En zoals in elke familie zijn deze buitenbeentjes ook hier aanwezig.

Aan de Scholten-kant is dat oudtante Anna Scholten (1874-1949). Een ongetrouwde dame die het presteert om op middelbare leeftijd smoorverliefd te worden op haar behandelend keelarts en bij voorbaat al de huwelijksaankondiging rondstuurt. Ze wordt door de familie naar een sanatorium in Zwitserland verbannen en blijft, ook na haar jarenlange 'behandeling', een vreemde eend in de bijt.

Oom Chuck
Hoofdpersoon van Horizon City is oudoom Charles Theodoor 'Chuck' Stork, een avontuurlijke jongen die niet in de voetsporen van zijn voorvaderen wil treden en al op jonge leeftijd naar de Verenigde Staten emigreert. Na het importeren van Harley Davidson motoren in Europa (in 1913) begint hij in New York een vliegtuigwinkel op Broadway. Zijn omgang met Anthony Fokker en Howard Hughes brengt hem in de hoogste kringen van het toenmalige establishment. Vijf huwelijken later vinden we hem terug in het gehucht Horizon City waar zijn enerverende leven eindigt in grote armoede.

Scholten voelt zich verwant aan de buitenissige Chuck en deelt met hem hetzelfde gevoel: de drang om uit de familieband te ontsnappen en de wetenschap dat je er nooit helemaal van los kunt komen. Het resultaat is deze wervelende – zeer fraai vormgegeven – geschiedschrijving waar het avontuurlijk enthousiasme van de schrijver vanaf spat.

Toch werpt de caleidoscopische opzet van Horizon City tegelijk de vraag op waarom deze monocultuur aan de openbaarheid is prijsgegeven. De stroom aan marginale details en familiaire verwikkelingen zijn niet altijd boeiend voor de gemiddelde lezer. En daarbij: je staat toch bij iemand naar binnen te gluren. De handvol extravagante personages en een enkele bijzondere gebeurtenis geven dit boek zijn eigenlijke waarde, ondanks dat de indruk wordt gewekt dat de meest geïnteresseerde beschouwers de schrijver en zijn familie zullen zijn.

©8WEEKLY/André van Dijk