Een boek vol vanalles

Historische non-fictie kan erg vermakelijk zijn, zo bewees de Amerikaans/Britse historicus Bill Bryson al vaker. Voorwaarde is dan wel dat hij zich niet aan een heldere opzet hoeft te houden, want dat is hem te saai. Vandaar waarschijnlijk dat de titel en hoofdstukindeling van dit boek en de uiteindelijk inhoud niet altijd iets met elkaar te maken hebben.

De ondertitel van ‘Een huis vol’ luidt: ‘Een kleine geschiedenis van het dagelijks leven’. Daarmee lijkt Bryson te vertellen hoe mensen door de eeuwen heen hebben gewoond. De hoofdstukindeling belooft dat er een geschiedenis van ‘het huis’ wordt verteld per afzonderlijke ruimte (dus de geschiedenis van de hal, de keuken, de woonkamer, enzovoort…). Van deze ideeën komt echter vrij weinig terecht op meerdere niveaus. Hoe zit dat?

De 18de en 19de eeuw
Op de eerste plaats krijg je geen gelijkmatige geschiedenis door de eeuwen en landen heen te lezen. Het zwaartepunt ligt bij het huis tijdens de industriële revolutie, zoals dat vorm kreeg in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Er is wel informatie over wat eraan vooraf ging, maar dat blijft vaak summier en grotendeels beperkt tot de 18de eeuw. Over de ontwikkelingen in het 20ste-eeuwse huis van na de Tweede Wereldoorlog horen we evenmin veel.

Dat is echter geen echt probleem. De 18de en 19de eeuw waren verbijsterend genoeg en men kan zich voorstellen dat Bill Bryson zelfs nu nog veel interessant materiaal heeft moeten weglaten (wat hij zelf ook aangeeft in de inleiding). Het is alleen maar zo dat de titel een andere indruk wekt.

Geschiedenis van het huis of van het huiselijke leven?
Je kunt een vrij architectonisch verhaal vertellen over huizen zelf. Over hoe ze zijn ontstaan, hoe ze vroeger waren ingedeeld, welke functies welke ruimtes hadden en wat voor verschillende typen huizen je had. Je kunt ook een geschiedenis vertellen van het huiselijke leven, van hoe de mensen in hun huis woonden en met wie, hoe ze daar leefden, wat voor meubels ze hadden en hoe ze die gebruikten.

Bill Bryson kon bij het schrijven van zijn boek eigenlijk niet kiezen tussen beide invalshoeken. Hij wil beiden vertellen, maar daar is geen ruimte voor en dus vertelt hij beide half. Dat leidt tot een onsamenhangend geheel dat heen en weer blijft zwalken tussen architectuurgeschiedenis en de cultuurgeschiedenis van het huiselijke (gezins)leven. Daarbij worden ook de verschillende sociale klassen op willekeurige wijze gevolgd en worden de Britse en Amerikaanse geschiedenis door elkaar gemengd zoals het Bill Bryson uitkomt.

Zijwegen
Was het daarbij gebleven, hadden we de auteur wellicht nog enige rechtlijnigheid kunnen aanrekenen. Punt is echter dat hij in ieder hoofdstuk ook nog de nodige zijwegen bewandelt, soms zelfs behoorlijk uitgebreid. Zo lezen we in het hoofdstuk over de gang niets over de ontstaansgeschiedenis van de gang als onderdeel van de plattegrond van het huis, terwijl dat toch ook een 19de-eeuwse uitvinding was. Wel lezen we alles over de bouw van de Eiffeltoren, wat dan weer te maken heeft met de geschiedenis van de lift en van hoogbouw, maar weinig tot niets met de gang als zodanig.

Bill Bryson selecteert zijn informatie duidelijk niet met een samenhangende opzet van zijn boek in het achterhoofd. Hij selecteert datgene dat hij het meest schokkend, interessant, verbijsteringwekkend of hilarisch vindt om te vertellen. Het hele idee van ‘kill your darlings’ is aan hem voorbij gegaan.

Fascinerend
Het zij zo. De realiteit is dat Bryson daadwerkelijk een bijzonder goede neus heeft voor ongelooflijke mensen en gebeurtenissen en hij deze met veel humor en ironie weet te vertellen in een superieure schrijfstijl. Hij sleept je zonder pardon mee in zijn eigen verwondering over wat de mensheid paraat maakt en je blijft vanzelf gefascineerd achter. Als historicus laat hij wellicht menig steekje vallen, maar als observator van de mensheid is hij ongeëvenaard.

Toen ik dit boek kreeg verwachtte ik er af en toe een hoofdstuk in te lezen. Zo ging het niet. Ik heb het in één ruk uitgelezen.