De noodzaak van bewust omgaan met macht

Hoe kan het toch dat goedwillende revolutionairen zich keer op keer zo gemakkelijk kunnen ontpoppen tot brute dictators? En waarom lijken politici en CEO’s vaak zo ver verwijderd van de echte wereld? Volgens professor Dacher Keltner ligt dat aan de ‘machtsparadox’. In zijn boek De machtsparadox legt hij uit hoe die valkuil werkt en ook enigszins hoe je hem kunt omzeilen.

Het duurt even voordat professor in de psychologie Keltner uitlegt wat die machtsparadox nou precies is, maar na zo’n vijftien pagina’s komt er dan toch een definitie:

'De verleidingen van macht zetten ons ertoe aan juist die vaardigheden te veronachtzamen die ons eerder in staat stelden macht te verwerven.' 

Want uit onderzoek én de praktijk blijkt dat het verkrijgen van macht een stuk gemakkelijker is als je gewoon een beetje leuk en aardig bent.

Hoe komt het dan dat we denken dat het verkrijgen van macht gepaard hoort te gaan met repressie, bedrog, manipulatie, geweld en het zaaien van angst? Dat is de schuld van de zestiende-eeuwse Niccolò Machiavelli en zijn boek De heerser. Dit boek is nog steeds heel populair maar wetenschappelijk gezien zwaar achterhaald.

Hoe zit het dan wel? Aan de hand van onderzoek heeft Keltner twintig principes geformuleerd, die heel toevallig zijn te groeperen in vijf groepjes van vier. Cluster één betreft het speelveld van macht, zoals ‘Macht speelt een rol in alledaagse gedragingen’. Cluster twee gaat over de rol van groepen, zoals ‘Groepen straffen degene die het algemeen belang ondermijnt met geroddel’. Cluster drie gaat over het verwerven van ‘echte’ duurzame macht, bijvoorbeeld ‘Duurzame macht komt voort uit geven’. Bij cluster vier komt de machtsparadox om de hoek kijken: ‘Macht leidt tot onbeleefdheid en gebrek aan respect’. Het laatste cluster ten slotte schijnt een licht op de andere kant van de medaille: machteloosheid. Een van de principes in dit cluster is ‘Machteloosheid veroorzaakt een slechte gezondheid’.

Hoewel het thema van het boek zeker boeiend en relevant is – de auteur wijst de huidige kloof tussen machtigen en machtelozen niet voor niets aan als sociaal probleem nummer één – is het algehele tempo in het boek nogal traag. Dat komt vooral door de grondige inleiding waarin ook al alle twintig machtsprincipes op een rijtje worden gezet. Met een beetje fantasie kun je die inhoudelijk zelf wel verder invullen en dus is het lezen van de rest van het boek eigenlijk niet nodig. Hoewel je dan wel wat leuke weetjes misloopt. Zo blijken rijke mensen zich bijvoorbeeld relatief vaker schuldig te maken aan winkeldiefstal dan arme mensen!

In een epiloog van zes pagina’s beschrijft Keltner nog wel kort hoe je macht kunt verkrijgen zonder jezelf in de paradox daarvan te verliezen en een onaangename knurft te worden. Interessant, maar het gevoel dat de overige 150 pagina’s van De machtsparadox weinig toevoegen, drukt toch een negatieve stempel op de leeservaring.