Het belachelijke kuddegedrag van volwassenen

Top Naeff (1878 – 1953) wordt tegenwoordig vooral nog gezien, voor zover ze nog bekend is, als de auteur van dé vooroorlogse bakvissenroman “Shool-idyllen” uit 1900. Generaties bakvissen, tot ver na de Tweede Wereldoorlog, zijn met deze roman opgegroeid. Hierdoor is het overige literaire werk van Naeff zo goed als volledig in de schaduw komen te staan van “School-idyllen” en worden veel romans van Naeff al jaren ongelezen gecategoriseerd als jeugdliteratuur of in hedendaags Nederlands ‘young adult’. Dat deze categorisering niet altijd juist is wordt duidelijk bij lezing van haar roman “Letje, of de weg naar het geluk” uit 1926. Titel en korte beschrijving van het verhaal wekken dan wel de suggestie dat we te maken hebben met ‘young adult’ literatuur. Tijdens het lezen wordt al snel duidelijk dat de lezende doelgroep die Naeff voor ogen had, bestaat uit volwassenen. Het verhaal is doorspekt met ironische en soms zelfs sarcastische opmerkingen die hoofdzakelijk gaan over het burgerlijk conformisme van volwassenen en het gebrek van een eigen oordeel. Veel meer dan het volgen van ‘wat hoort’ en de populaire modegrillen van het moment zit er niet in bij de volwassenen in “Letje”. Dat het hoofdpersonage Letje zelf een niet al te bijster intelligent en afhankelijk meisje-jonge vrouw – echtgenote – moeder is draagt aan dit beeld aan het gebrek van het hebben van een eigen wil, een eigen persoonlijkheid, een eigen oordeelsvorming. Het is de humor van Naeff, de frisse vlotte schrijfstijl en het centrale thema die er voor zorgen dat “Letje” ook tegenwoordig nog goed te lezen is.

Letje wordt begin van de twintigste eeuw geboren. Zij is het enigst kind in een burgerlijk gezin en wordt door de ouders en grootmoeder opgevoed ‘zoals het hoort’. Letje is een volgzaam kind en wil vooral niemand tegen zich in het harnas jagen en doet vooral wat andere willen dat ze doet. Dat leidt regelmatig tot (innerlijke) conflicten bij Letje, omdat mensen tegenstrijdige verwachtingen hebben van wat zij zou moeten doen. Hetgeen wat van haar verwacht wordt te doen, is bij haar ouders en grootmoeder zo goed als volledig ingegeven door wat anderen doen met hun dochter. Gaat een net iets oudere dochter van een vriendin van de ouders naar pianoles, dan gaat Letje een paar weken later ook naar pianoles. Naeff beschrijft op humoristische wijze hoe Letje in verschillende fases van haar leven zonder al te veel zelfstandig na te denken of te oordelen, dan ook maar doet wat van haar verwacht wordt dat ze doet. De ironische en soms sarcastische humor van Naeff richt zich veel meer op het klakkeloos door opvoeders volgen van ‘hoe het hoort’ en modieuze opvoedingsidealen dan op de niet al te bijster intelligente Letje. Om de humor te kunnen begrijpen, is mijn inschatting, was en is het nodig om zelf een volwassene te zijn en daarmee is “Letje” geen ‘young adult’ roman, maar een roman voor volwassen literaire lezers.

In “Letje” hekelt Naeff het kritiekloze conformisme van volwassenen. Dit kuddegedrag van volwassenen zien we ook vandaag de dag nog volop om ons heen. Vaak doen we hier zelf zonder er al te veel bij stil te staan gewoonweg aan mee. “Letje” is mede hierdoor een nog altijd actuele roman. De frisse heldere en humoristische schrijfstijl van Naeff zorgt er voor dat “Letje” ook nu nog heel goed is te lezen. Zowel thema als schrijfstijl zijn niet gedateerd.