Een leeservaring die me verbijsterd achterliet

Saturnusplein 3 is het nieuwste boek van auteur Josha Zwaan, een voor mij nog onbekende auteur. Nieuwsgierig naar het verhaal en die onvergeeflijke daad waarover op de achterkant van het boek wordt geschreven, begin ik te lezen in het boek.
De cover verraadt niet veel over de inhoud, behalve misschien in welke tijd het verhaal zich afspeelt en wie de hoofdpersonages zijn.
In Saturnusplein 3 wordt het leven van Lies beschreven; vanaf het moment dat ze als kindermeisje bij een rijke Joodse familie gaat werken, tot het moment dat zij, als hoogbejaarde, terugkijkt op haar turbulente leven. Wat begint als een liefdesverhaal, waarin Lies verliefd wordt op de zoon des huizes Daniel, slaat al gauw om in een verhaal waarin het communisme, idealen, de Tweede wereldoorlog en verbittering een hoofdrol spelen. De brieven waarmee het boek begint en eindigt, roepen zowel vragen op als dat ze voor opheldering zorgen.
Had ik in het begin compassie voor Lies, later veranderde dat in verbijstering en afkeer. Op indringende wijze schrijft Josha wat de ingrijpende gevolgen van de oorlog en het sterven van Daniel zijn voor Lies en hoe deze doorwerken in haar leven na Daniels dood, het onderduiken en na de bevrijding. Ik hoopte met heel mijn hart dat Lies en haar zoons Peter en Koos, die na de bevrijding werd opgehaald door Lies bij zijn pleegouders, hun leven konden oppakken en er een positieve draai aan wisten te geven. Niets is echter minder waar.
Hoe langer ik las, hoe minder begrip ik kon opbrengen voor de keuzes die Lies maakte. Ik merkte bij mezelf een bepaalde afstand, het stond te ver van me af. Aan de andere kant riep het wel vragen op; hoe zou ik zelf gereageerd hebben wanneer ik met zoveel leed werd geconfronteerd? Zou ik mijn leven weer oppakken en doorgaan? Er iets van maken?
Verhalen over de Tweede wereldoorlog hebben me van kinds af aan geboeid en ik werd vooral geraakt door de hoop die eruit sprak. Dat gevoel had ik na het lezen van Saturnusplein 3 helemaal niet. Sterker nog; ik bleef lamgeslagen achter.
Toch had ik het lezen van dit boek niet willen missen. Het is een ware belevenis geweest, waarbij mijn emoties alle kanten opvlogen. Door Josha’s manier van schrijven, weet ze bij de lezer een heel scala aan emoties op te roepen. Het is in ieder geval geen verhaal dat je snel zult vergeten. Ook geen verhaal dat je achterlaat met een positief gevoel. Wel een verhaal dat je blijft boeien en waarbij je jezelf afvraagt hoe het mogelijk is dat iemand op deze manier haar leven leeft of beter gezegd niet leeft.
Ellen Kusters 30 oktober 2018