Sfeervolle fantasy-novelle die na zestig jaar nog altijd leest als een trein...

De herfst liep ten einde en de maan zou weldra aan een nieuwe omloop beginnen. Er blies al enkele dagen een koude noordenwind door de stervende bossen van Askatevar, een wind die de geur van wind en sneeuw meedroeg. De tengere Rolery sloop in haar lichte bontkleding schimmig als een wild dier door het woud, door de dwarrelende dode bladeren, weg van de stenen muren die hoog oprezen aan de heuvelkant van Tevar…

Bovenstaand begin zullen de meeste lezers zien als de start van een fantasy-verhaal. Maar… zestig jaar geleden heette het Science Fiction, met op de cover nog eens in dikke letters SF. In het fantastische genre verkocht SF in de zestiger jaren van de vorige eeuw nu eenmaal het beste.
Zijn etiketten als SF, YA of fantasy dan zo belangrijk? Wat mij betreft niet. Goede of slechte genres bestaan niet, goede of slechte verhalen natuurlijk wel. Voor mij hoort ‘Ballingsplaneet’ ook nu ik het na zestig jaar herlees nog altijd tot de buitencategorie in het fantastische genre. Wat me vooral trof was dat het na al die tijd in geen enkel opzicht een gedateerde indruk maakte. Dat geldt eigenlijk voor het hele werk van Ursula Le Guin. Daarom is het zonde dat haar meeste romans in het Nederlands alleen nog tweedehands verkrijgbaar zijn. Gelukkig zijn ze al dan niet in de vorm van een omnibus nog wel in de oorspronkelijke taal verkrijgbaar. Dat is trouwens een aanrader. De poëtische en beeldende schrijfstijl van Ursula Le Guin komt in het Engels het best tot haar recht.

De nogal schreeuwerige tekst op de cover van de eerste Nederlandse Prisma-uitgave doet wat mij betreft weinig recht aan het verhaal, dat juist heel subtiel en nergens zwartwit is. Het blinkt niet alleen in sfeer uit, maar ook in wereldbouw. Dat had Ursula Le Guin (1929-2018) niet van een vreemde. Haar vader was antropoloog, haar moeder schrijfster en haar man historicus. Het is knap om een wereld binnen de beperkte ruimte van een novelle zo overtuigend en met zoveel gevoel neer te zetten. Dat er daarbij ook vragen openblijven, stoort mij niet. Ik vind het juist goed om ook iets aan de fantasie van de lezers over te laten.

Aan spoilers doe ik niet. Over het verhaal zelf verraad ik alleen dat de strijd om het bestaan op de planeet Eltanin vanuit twee perspectieven wordt beschreven, aan de ene kant dat van de inheemse bevolking in de vorm van de oude stamleider Wold en zijn dochter Rolery, aan de andere kant dat van Agat, een van de ‘Vergeborenen’. De goede lezer zal meteen vermoeden dat die Vergeborenen iets met de titel te maken hebben…