Geslaagde mix van roman en non-fictie

De kozakkentuin van Jan Brokken begint met een sterke openingszin. "De eerste keer dat ik hem zag, stond hij in een wit doodshemd voor het vuurpeloton." Een nogal ontregelend begin van een roman, waardoor de nieuwsgierigheid meteen is gewekt. De man die voor het vuurpeloton staat is niemand minder dan Fjodor Dostojevski en de ik-figuur is de jonge officier van justitie, Alexander von Wrangel. Vlak voordat de executie wordt uitgevoerd krijgt Dostojevski een pardon van tsaar Nicolaas, waardoor zijn leven wordt gespaard. Wel wordt hij echter naar Siberië verbannen om daar dwangarbeid te verrichten. Het zijn zware jaren voor Dostojevski vanwege het isolement en de eenzaamheid, maar ze worden enigszins verlicht door de vriendschap die hij met Alexander sluit. Deze is door toeval in dezelfde regio geplaatst, waardoor hij hem een tweede keer ontmoet en er een vriendschap tussen de twee mannen ontstaat, en een wederzijdse afhankelijkheid. Tussen hen ontspinnen lange discussies over onder meer het leven in Siberië, over literatuur en - niet in de laatste plaats - over de liefde.

Dostojevski vindt de tijd die hij noodgedwongen in Siberië doorbrengt een grote verzoeking en een verspilling van zijn talent. Het is hem verboden om tijdens zijn verbanning naar Siberië ook maar iets te publiceren. Over Siberië heeft hij het volgende te zeggen: "Siberië heeft geen toekomst. Al haar rivieren komen uit in de Noordelijke IJszee. Een andere uitgang naar zee bestaat er niet. Siberië zit opgesloten, is even geketend als de gevangenen die het herbergt." Alexander begint daarentegen aanvankelijk geestdriftig aan zijn avontuur in Siberië. Hij is in tegenstelling tot Dostojevski iemand die niet perse heel veel mensen om zich heen hoeft te hebben en hij ziet zijn dienstbetrekking in Siberië als een mooi begin van zijn carrière. Gaandeweg slaat echter ook bij hem de twijfel toe als hij merkt hoe langzaam justitie werkt en hoe belangrijk persoonlijke contacten kunnen zijn.

Hoewel het boek in romanvorm is geschreven is De kozakkentuin gebaseerd op ware gebeurtenissen en is het zelfs voorzien van een uitgebreid notenapparaat. Deze noten hoeven overigens niet te worden gelezen om toch ten volle te kunnen genieten van de roman. Zelf zegt Jan Brokken in zijn verantwoording aan het einde van het boek dat hij lang heeft geaarzeld om verklarende noten op te nemen, maar dat hij toch vond dat sommige feiten uitleg of aanvulling behoeven.

Het knappe van De kozakkentuin is dat het verhaal een heel persoonlijk aandoend relaas is geworden van Alexander von Wrangel. Het boek mag dan in de basis een stukje geschiedvertelling zijn, als lezer waan je je constant ergens als toehoorder op de achtergrond als hij en Dostojevski een van hun vele discussies hebben. Alexander en Dostojevski zijn niet alleen geschiedkundige personages, maar worden - doordat Jan Brokken de beide mannen zo dicht op de huid zit, hun emoties en onzekerheden zo goed weet te verwoorden en door zijn boeiende manier van vertellen - echte mensen van vlees en bloed. De vriendschap tussen beide mannen en hun lotsverwevenheid worden daardoor goed invoelbaar. De kozakkentuin is een geslaagde mix geworden van een roman en non-fictie.