Uniek en indrukwekkend

‘Wie zich niet wreekt, wordt niet geheeld.’ Dat lijkt het belangrijkte thema te zijn van Wraak van Anđelko Vuletić. In de roman van de in Kroatië wonende schrijver uit Bosnië-Herzegovina gaan vier bejaarde ex-gevangenen op zoek naar hun vroegere folteraar om wraak op hem uit te oefenen, en zo zelf rust te vinden. Op de eerste pagina, nog voor het echte verhaal begint, staat een krantenartikel, geschreven in 1994 in Sarajevo. In het artikel wordt beschreven hoe er in een kelder van een appartementencomplex een lijk is gevonden, en dat elke beschikbare informatie aan de politie moet worden doorgegeven. Hoe Vuletić zelf aan het artikel is gekomen is ‘puur toeval’, beweert hij. Spannend!

Sarajevse cultuur en omstandigheden
Het mysterie van dat eerste krantenbericht trekt de lezer direct in het verhaal, en al helemaal als het duidelijk wordt dat Wraak zich, toevallig ook in 1993-1994 in Sarajevo afspeelt. De tijd en locatie hebben een belangrijke rol in het verhaal. Van 1992 tot 1995 heerst er namelijk oorlog in Sarajevo. De stad is onder belegering, niemand is veilig en er is veel angst onder de mensen. Onschuldige inwoners kunnen zomaar in de gevangenis belanden, of geraakt worden door een van de vele kogels en bommen die worden afgeschoten. Voor het Nederlands publiek is het heel interessant en vooral ook heftig om te lezen hoe het er in de stad aan toe ging. Wanneer Vuletić vertelt over de stadswacht, de strenge wind die waait in Sarajevo of over de verschillende wijken van de stad, details waar men hier geen benul van heeft, is het net alsof je er als lezer zelf rondloopt. Zowel dankzij dat eerste krantenbericht als de manier waarop Vuletić over de stad spreekt, leert de Nederlandse lezer op een informele manier veel over de Sarajevse cultuur en omstandigheden, en dat is uniek.

Oud en moe
De hoofdpersonen van Wraak zijn voormalige gevangenismaatjes, die allemaal al oud en moe zijn, en eigenlijk tegen de dood aanlopen. Toch zijn ze vastbesloten om eindelijk rust te vinden in de vorm van wraak. ‘Het is waar dat wij slecht zien en scheef staan, moeizaam lopen en stemloos, dement en vergeetachtig zijn geworden. Maar wij zijn wel in staat om zelf voor rechter te spelen, om ons nietsontziend te wreken. Een zwarte mis!’ schrijft Vuletić. De ouderdom komt duidelijk naar voren in het narratief van de hoofdpersoon, door zijn gevangenismaatjes ‘Pater’ genoemd. Hij vertelt het hele verhaal namelijk op een soort stream of consciousness-manier waarbij hij iedere gedachte naar voren brengt. Vuletić geeft geen duidelijk beeld van het uiterlijk van de hoofdpersoon en schenkt geen aandacht aan details als wat de hoofdpersonen in hun dagelijks leven doen, of waarom ze überhaupt ooit in de gevangenis zijn beland. In plaats daarvan laat hij zien wat ouder worden en de angstcultuur van de oorlog met een persoon doen, en legt hij de nadruk op het denkproces van mensen. Zijn manier van schrijven is even wennen, maar daarna, en zeker tegen het einde van het verhaal, des te indrukwekkender.

Hoe neem je wraak?
Waar Vuletić ook de nadruk op legt is hoe je precies wraak neemt, en hoe ver je daarin kan gaan. ‘Vrijheid is een grote last: nu moeten wij ons lot in onze handen nemen en beslissen,’ schrijft hij. Dit was voor mij het meest bijzondere en indrukwekkende thema van het boek, omdat het toch een thema is waar niet iedereen hetzelfde over zal denken. Dat laat de schrijver ook zien aan de hand van de verschillende personages, Pater en zijn vriend met de bijnaam ‘Slapeloos’ vooral. Is het mogelijk om wraak te nemen? Hebben we wraak nodig om eindelijk vrede te hebben met wat er is gebeurd, of willen we het doen vanuit haat? Hebben we Gods zegen nodig? Dit zijn vragen waar de ex-gevangenen zich mee bezig houden, en waar ze door met elkaar te sparren en hulp van buitenstaanders te vragen langzaam maar zeker achter komen. Wraak is geen simpel iets, en het beïnvloed veel meer mensen dan je oorspronkelijk denkt. Door de filosofische manier waarop Vuletić schrijft is het onmogelijk niet mee te gaan in het denkproces van de hoofdpersonen, en het niet met ieder punt dat ze noemen eens te zijn. Als lezer wordt je in elke twijfel meegetrokken, en dat lukt niet iedere schrijver.

Wraak doet denken aan een meer filosofische versie van De hemel van Hollywood van Leon de Winter, en het is onmogelijk om je als lezer niet met deze ex-gevangenen verbonden te voelen. De manier waarop Vuletić ouder worden, wraak nemen, en vooral, het omgaan met ethische vraagstukken neerzet is indrukwekkend en biedt vooral veel stof tot nadenken. Een heel bijzonder boek!