Een vertaling had er allang moeten zijn

Nederlanders lezen veel vaker vertalingen dan lezers in andere taalgebieden, maar op de I Ching en De kunst van het oorlogvoeren na blijft Chinese literatuur voor velen onontgonnen terrein. Hoeveel Nederlandse lezers kennen de ‘vier klassieke romans’ van China, Roman van de drie koninkrijken, Verhaal van de wateroever, Reis naar het westen, en Droom van de rode kamer, waar in Oost-Azië vrijwel iedereen mee opgroeit?

Van deze vier romans is Reis naar het westen (ca. 1592) waarschijnlijk het bekendst, dankzij een personage aan wie sindsdien vele andere verhalen gewijd zijn. Sun Wukong, de apenkoning, is een brutaal, tegendraads, rebels figuur, zoals Loki in de Noorse en Anansi in de Ghanese mythologie. Hij leert de Wet van onsterfelijkheid en verkrijgt zijn legendarische vechtstok, die hij opgevouwen in zijn oor kan verstoppen, en uit kan vouwen tot een staf van haast achtduizend kilo. Hiermee schopt hij herrie in de hemel, en verstoort hij het grote feestmaal van de Jade Keizer. Hij daagt de boeddha uit, maar dat was te overmoedig van hem, en hij wordt voor vijfhonderd jaar onder een berg opgesloten. Pas als hij zich bekeert tot het boeddhisme en belooft de priester Xuanzang te begeleiden op zijn tocht naar India wordt hij vrijgelaten. Xuanzang vertrekt met nog drie andere discipelen op de reis naar het westen, en zal onderweg 81 beproevingen tegenkomen.

Sinds de jaren '80 is de Apenkoning bij westerse jongeren enigszins bekend geworden: de Monkey King komt voor in games zoals World of Warcraft en Dota 2, en toen Dragonball in de jaren '80 als manga begon, was het verhaal gebaseerd op Reis naar het Westen: Goku had oorspronkelijk een apenstaart. Het gebrek aan complete vertalingen was een grote hindernis voor degenen die dankzij deze bronnen geïnteresseerd raakten in de oorspronkelijke, anoniem gepubliceerde roman. De enige Nederlandse uitgaven tot nu toe waren sterk ingekorte versies: Aap (David Kherdian, 2002), bijvoorbeeld, is een navertelling, geen vertaling, ongeveer een achtste van de lengte van het origineel. In het Engels verscheen de eerste volledige vertaling, The Journey to the West, in 1983, een werk dat de vertaler Anthony C. Yu veertien jaar kostte. Het eerste deel van de vijfdelige Nederlandse vertaling verscheen in November 2016.

Reis naar het westen vertalen is een levenswerk, zo blijkt uit Yu’s vertaling. De Nederlandse versie is het levenswerk van Marieke Vos. In haar vertaling zijn de honderd hoofdstukken verdeeld over vijf boeken; ieder boek heeft twintig hoofdstukken. Maar waar Yu ondersteund werd door een professionele academische uitgever, de University of Chicago Press, stuurt Vos vrijwel het complete productieproces aan. Ze heeft niet alleen de boeken vertaald, maar, ongelofelijk genoeg, een hele uitgeverij opgericht om deze boeken uit te kunnen geven, Uitgeverij Qilin.

Vos heeft het werk van velen op zich genomen. Wie het eerste boek van Reis naar het westen bekijkt, vraagt zich af of dit de juiste keuze was. Het boek ziet er niet helemaal professioneel uit. Het is uitgegeven op machine coated papier, het gladde, glanzende, érg zware papier dat een millennium lang meegaat, maar op het strand de lezer verblindt. De tekst is niet uitgelijnd, en tussen alinea’s zit een witregel, ook bij dialogen. Het geheel geeft geen prettige leeservaring. De vele taalfouten zijn echter verreweg het vervelendst. Op vrijwel iedere bladzijde springt er wel een fout in het oog. Sommige grammaticaregels worden consequent gebroken, zoals de regels rondom het aan elkaar schrijven van samenstellingen: “het acht trigrammen fornuis”, “de Watergordijn Grot”, “vier-en-delen”. De interpunctie is ronduit slordig.

Wie deze vertaling leest, zal erkennen dat deze roman de moeite waard is. Dat het grappige, lompe, gewelddadige boek inderdaad allang vertaald had moeten worden, omdat zowel degenen die genieten van spannende avonturenverhalen en degenen die geïnteresseerd zijn in oosterse spiritualiteit ervan kunnen genieten. De lezer van deze vertaling zal zich echter ook enigszins vertwijfeld afvragen waarom er niet een professionele uitgever of redactie bereid was om mee te helpen, om het Nederlandse taalgebied de vertaling te geven die deze klassieker verdient.