Anti-koloniale impressies in de Hollandse polder

Marathon is meer dan een biografische strip over een onverwachte olympische marathonwinnaar uit Frans-Algerije die nodig een eerbetoon moest krijgen. Het is het universele verhaal over kolonialisme, racisme, moed en doorzettingsvermogen, gebald in één eenzame atleet. Mét een Hollands tintje.

Bij het doorbladeren van Marathon lijken de 112 bladzijden op het eerste gezicht niet zo aantrekkelijk: we zien enkel saaie sepiatinten, af en toe afgewisseld met iets blauwigs, vol lopende mannetjes, in kale landschappen of zelfs zonder decor, weinig tekst, behalve tekstkaders van een anonieme verteller. De figuren, auto’s, bomen … zijn bovendien schetsmatig getekend, ruw en bruut, haast impressionistisch. Alsof de lezer niet al te nader mág toekijken.

De keuze van Nicolas Debon om dat zo te doen is de juiste. Precies zó verloopt een marathonwedstrijd. Toeschouwers én atleten vangen tijdens de wedstrijd enkel impressies op, vluchtige indrukken van de deelnemers en de concurrentie, van de omgeving. Geteisterd door de strakke wind, de eindeloze afstand, de vermoeidheid vervagen de waarnemingsvermogens. Stilstaan bij perfect getekende details is er niet bij. Stilstaan überhaupt niet. Het moet vooruitgaan. We krijgen in kleine kaders flitsen van beelden onderweg: een molen, een veld, de rivier … Maar ook paginagrote kaders van het landschap, die het ritme vertragen en de eenzaamheid van de lopers benadrukken. (Die overigens allen in de leesrichting lopen – slim van de auteur.) Door de lezer te bestoken met impressies houdt Debon het tempo van de marathon erin. En ja, zo’n wedstrijd is vaak saai. Tot hij het niet meer is …

Amsterdam, 5 augustus 1928. De Franse delegatie gelooft er niet in bij het begin van de laatste wedstrijd van deze Olympische Spelen. Het zijn vooral de Finnen die de laatste jaren alle langeafstandsnummers domineren (we zijn lang voor de Afrikaanse dominantie in de marathon). Maar naarmate de wedstrijd door de polder vordert, zo merken we via een Franse journalist die de lopers volgt in een persbusje, loopt één Franse atleet zich meer en meer in de kijker als podiumkandidaat.

‘Het Arabiertje’, zo noemen de witte Franse olympische délégués El Ouafi Boughéra, een uit Algerije geëmigreerde Renault-arbeider. Vanwege zijn afkomst wordt er denigrerend over hem gedaan en getwijfeld over zijn plaats in de ploeg: ‘Bij die lui (…) heeft er zich een soort erfelijke luiheid, een passieve nonchalance in hen geworteld waardoor ze het begrip “competitie” zelf niet kunnen bevatten.’

Maar ‘het Arabiertje’ laat hen een poepje ruiken. De alwetende verteller trekt partij tijdens de wedstrijd: ‘Advocaat, arbeider, aristocraat of boer: allen leveren ze dezelfde inspanningen, weerstaan ze dezelfde elementen.’ De soms wat breedsprakerige verteller hangt wel vaker al te expliciet de moralist uit. Zo wijst hij erop dat El Ouafi loopt voor een land dat niet het zijne is en trekt een parallel met de nog maar tien jaar eerder afgelopen wereldbrand, waar velen uit de koloniën naar een oorlog gingen die hen niet aanging en nooit terugkeerden.

Het boek eindigt triomfalistisch met El Ouafi’s zege, maar de rest van zijn verhaal (weergegeven in een dossier achter in het boek) was dat minder, zelfs tragisch. Had een straffe epiloog kunnen zijn.

Een gemiste kans? Debon beperkte zich terecht tot de stunt in Amsterdam, omdat die het kolonialisme en racisme een neus zet. En omdat het de ijdelheid van het Franse lezerspubliek ook wel streelt: El Ouafi bezorgde Frankrijk de enige gouden plak van die OS. Dat Franse element spreekt de Nederlandstalige lezer minder aan, maar vervang de Algerijn door een Javaan of Congolees en je krijgt hetzelfde universele verhaal over de gelijkwaardigheid van mensen. Het aanvullende dossier over de Spelen van Amsterdam is interessant, maar wringt hier wat, omdat dit knappe en confronterende boek niet over de OS gaat. Zelfs niet over El Ouafi eigenlijk.