De stem van de vluchteling

In Hoe ik talent voor het leven kreeg beschrijft Rodaan Al Galidi het jarenlange wachten van de Irakese vluchteling Semmier Kariem. Na zeven jaar dwalen komt hij aan in Nederland. Hier vraagt hij asiel aan. Dan begint het langste wachten van zijn leven: hij woont negen jaar in het asielzoekerscentrum (AZC). Zal hij ooit een verblijfsvergunning krijgen? Met dit prachtige boek geeft Al Galidi, zelf ook een vluchteling uit Irak, de lezer een kijkje achter de muur van het AZC. Hij vertelt kleurrijke verhalen van asielzoekers uit veel verschillende landen, maar spaart de Nederlander en haar bureaucratie niet.

Al eerder las ik De autist en de postduif van dezelfde auteur.

Een gebouw vol wachtende mensen

Semmier Kariem vlucht uit Irak om niet in het leger van Sadam Hoessein te hoeven vechten. Zeven jaar van honger, verdwalen en angst later landt hij op elf februari om negen uur - of was het om elf uur op negen februari - op Schiphol. In de chaos van die eerste dagen in Nederland kan hij zich het precieze tijdstip niet meer herinneren.

"Terwijl Europa er buiten grijs uitzag, was het voor mij mooier dan alle landen die ik tot nog toe had gezien. Ik keek door het vliegtuigraam en dacht dat ik voor het eerst in mijn leven een mens zou kunnen zijn. Hier zou ik mijn angst uittrekken als een oude gescheurde broek. Hier zou ik mijn voorzichtigheid weggooien als stinkende sokken met gaten."

Hij vraagt asiel aan. Hiermee begint het langste wachten van zijn leven begint. Hij woont in het asielzoekerscentrum, een wachtkamer die hij deelt met vijfhonderd anderen. De inwoners van het AZC zitten allemaal in hetzelfde schuitje. Terwijl ze wachten op een beslissing over hun asielaanvraag, mogen ze niet werken. Elke bewoner heeft een andere strategie om met dit eindeloze wachten om te gaan. Toch lijkt het erop dat meerderen van hen langzaam gek beginnen te worden.

"Stel je een gebouw voor vol wachtende mensen, tussen wie jij moet leven. Op een station of bij een bushalte met een paar mensen zal je je binnen een kwartiertje al onrustig voelen en om je heen kijken naar die mensen, die ook onrustig om zich heen of naar hun horloge kijken. Die situatie, maar dan met een paar honderd mensen en jarenlang. Niet wachtend op een bus of een trein, maar om je leven te beginnen."

Nederland uit een ander perspectief

Terwijl Semmier de gekte buiten probeert te houden, bestudeert hij het land waar hij misschien ooit deel van uit mag maken. Voorlopig blijft hij echter een buitenstaander.

"Wanneer je naar Nederland komt, verandert er iets in je leven. Fietsen wordt natuurlijker dan lopen. Vraag een Hollander hoe ver het station is en hij zegt: ‘Tien minuten fietsen’."

Semmier leert fietsen, samen met een aantal andere asielzoekers. Hij werkt een tijdje zwart in een kebabzaak en later op een boerderij. Ondertussen doet hij ontzettend zijn best om Nederlands te leren, maar ook dat wordt hem niet gemakkelijk gemaakt.

"Dat ik redelijk Engels sprak, was mijn grootste probleem. Nederlanders hadden geen zin of tijd om naar mijn onbegrijpelijke Nederlands te luisteren, het proberen te begrijpen, dan te corrigeren en daarna ermee te communiceren. Daarom vroegen ze me vaak of ik geen Engels sprak. Ik voelde me stom als ik dat hoorde en in plaats van Nederlands te leren, verbeterde ik in die periode mijn Engels."

Kleurrijke levensverhalen

Hoe ik talent voor het leven kreeg geeft vluchtelingen een stem. Semmier ontmoet keer op keer nieuwe mensen en hoort hun levensverhalen. Iedere asielzoeker heeft zijn eigen verhaal. Hij ontmoet vluchtelingen uit Rusland, Iran, Irak, Syrië, Turkije, .... Ondertussen kan Semmier weinig anders doen dan wachten. Door het vele wachten leest het boek soms wat traag. Er gebeurt bar weinig, maar dat is ontzettend treffend voor het leven in het AZC. Het leven van de asielzoekers lijkt op pauze te staan. Dit treft mij als lezer enorm - het geeft me een nederig gevoel en een belangrijke les in geduld. Een belangrijke boodschap in het verhaal lijkt bovendien te zijn dat asielzoekers ook mensen zijn. En wat voor mensen worden zij als we ze zo lang in een verdomhoekje laten zitten?

Sowieso is dit een indrukwekkend boek op de grens tussen feit en fictie, want is het nu een autobiografie of niet? De auteur is zelf ook als vluchteling uit Irak naar Nederland gekomen, maar kiest er bewust voor het hoofdpersonage een andere naam te geven. Al Galidi schrijft in het voorwoord: "Dit boek is fictie voor iemand die het niet kan geloven, maar non-fictie voor iemand die ervoor open staat. Of nee, laat dit boek non-fictie zijn, zodat de wereld waarin ik jarenlang heb moeten verblijven, verandert van fictie in non-fictie."

Het verdriet van de bureaucratie

Eigenlijk zou iedere Nederlander Hoe ik talent voor het leven kreeg moeten lezen. Het geeft een heel duidelijk beeld van de manier waarop wij asielzoekers ontvangen. Zogenaamd vriendelijk - zolang ze maar op een afstandje blijven. En alle regeltjes van onze bureaucratie leiden tot enorm trage processen, waardoor veel vluchtelingen jaren zitten te wachten. Het is om je dood te schamen. Sommigen van hen wordt het wachten dan ook te veel.

"Toen ik Dagel zag springen, voelde ik dat ik te lang in het AZC was gebleven en dat ik zo snel mogelijk het gebouw moest verlaten. Ik was geschrokken, want in Irak, met al die oorlogen, pijn, woede en angst was ik nog nooit iemand tegengekomen die aan zelfmoord dacht, ik had zelfs nooit gehoord dat iemand dat overwoog. Maar hier, in een gebouw met een open deur, een gebouw omringd door gras, gooide een man zichzelf uit het raam van de derde verdieping."

De dominee en de verblijfsvergunning

Hoe ik talent voor het leven kreeg heeft een zware thematiek. Het verhaal is schrijnend om te lezen, maar er zit ook veel humor in verweven. Het AZC is een wereld in het klein waar veel verschillende mensen samenleven. Dat leidt tot bijzondere situaties en natuurlijk ook veel roddels. Zo gaat er op een gegeven moment een gerucht de ronde dat je een verblijfsvergunning kunt krijgen door iedere zondag naar de kerk te gaan.

Daarnaast zijn er uitstapjes naar de kringloopwinkel, vrouwen die ontzettend goed kunnen koken en meisjes waarop alle mannen in het centrum het voorzien hebben. Dat is overigens mijn enige kritiekpunt op Hoe ik talent voor het leven kreeg. De manier waarop Semmier naar vrouwen kijkt en over hen praat is behoorlijk seksistisch. Vrouwen zijn in het verhaal alleen van belang als ze mooi zijn of een lekkere kont hebben. De Russische Yelena - de mooiste vrouw in het AZC - kende ik overigens al uit een verhaal van Al Galidi in Er zijn geen paarden in Brussel.

Ik vind dat iedere Nederlander Hoe ik talent voor het leven kreeg zou moeten lezen. Niet alleen geeft Rodaan Al Galidi een nieuw perspetief op de Nederlandse samenleving - inclusief al haar bureaucratie - maar hij geeft ook de vele asielzoekers in AZCs een stem. Het is belangrijk om ook hun verhalen te horen in de Nederlandse literatuur.

Deze recensie verscheen ook op Boekvinder.be.