Een imposant staaltje onderzoeksjournalistiek

Eerder deze week werd bekend dat filmproducer Harvey Weinstein drieëntwintig jaar gevangenisstraf is opgelegd. Hij is veroordeeld voor aanranding en verkrachting in de derde graad. Hoewel Weinstein al liet weten in hoger beroep te gaan, is de uitspraak voor veel vrouwen een opluchting. Er is een nieuw besef: het is mogelijk om mannen in een machtspositie aansprakelijk te stellen voor hun gedrag. Ook journalisten Jodi Kantor en Megan Twohey zullen ongetwijfeld een vreugdedansje hebben gedaan. Het artikel over het seksuele wangedrag van Weinstein dat zij op 5 oktober 2017 publiceerden in The New York Times werd de katalysator werd achter de wereldwijde #MeToo-beweging. In Zij zei doen ze verslag van de totstandkoming van dit indrukwekkende staaltje onderzoeksjournalistiek. Ondanks het heftige onderwerp is dit boek een plezier om te lezen. De journalisten bijten zich vast in de thematiek en doen er alles aan om de waarheid aan het licht te brengen. Een imposant verslag.

De verhouding tussen macht en gender

Zij zei vertelt een noodzakelijk en universeel verhaal over de verhouding tussen macht en gender. In oktober 2017 publiceerden Jodi Kantor en Megan Twohey een artikel in The New York Times dat de wereld zou veranderen. Maandenlang hadden ze geruchten over seksueel wangedrag door Hollywoodproducer Harvey Weinstein onderzocht. En dat was niet eenvoudig, want veel mensen weigerden te praten.

"Sommige voormalige werknemers lazen haar de les: het seksleven van Harvey Weinstein was zijn privézaak. De casting couch, oftewel de praktijk dat actrices seks moesten hebben met producenten en regisseurs in ruil voor rollen, was al zo oud als Hollywood zelf, een onaangenaam maar niet weg te denken onderdeel van de industrie, zeiden ze."

De journalisten gaven zich echter niet zomaar gewonnen. Kantor en Twohey voerden vertrouwelijke gesprekken met actrices, boden weerstand aan intimidatie door juristen en privédetectives en trokken financiële sporen van afkoopregelingen na. Dat dit een groot verhaal was dat Weinstein ten val zou brengen voorvoelden ze wel. Na de publicatie in 2017 hebben al bijna honderd vrouwen publiekelijk getuigenissen afgelegd over het seksueel overschrijdende gedrag van de producent. En nu drie jaar later is de man dus officieel veroordeeld. Ook in Los Angeles loopt er nog een rechtszaak tegen Weinstein. Mogelijk volgt er nog eentje in Londen.

De wereldwijde #MeToo-beweging

Bovendien werd het artikel de katalysator achter de wereldwijde #MeToo-beweging. Overal weigerden vrouwen nog langer te zwijgen en mannen van alle rangen en standen werden aangesproken op hun misdragingen. Op meeslepende wijze vertellen Kantor en Twohey hoe hun monumentale journalistieke prestatie tot stand kwam. Ook stellen ze de vraag wat #MeToo heeft opgeleverd.

"Er begon zich een groeiende consensus af te tekenen dat het moedig was om seksuele intimidatie en seksueel misbruik te melden en dat je je er niet voor hoefde te schamen, en dat het niets met loyaliteit te maken had."

In Zij zei reconstrueren de journalisten het onderzoek naar het gedrag van Harvey Weinstein. Dat is ontzettend interessant om te lezen. Je mag namelijk niet zomaar een verhaal vol vermoedens publiceren. Er moet bewijs zijn, er moeten mensen willen getuigen, je moet je journalistieke onafhankelijkheid behouden en je moet ook ruimte laten voor een weerwoord. Ondertussen verliezen de beide vrouwen het welzijn van de slachtoffers geen seconde uit het hoofd. Natuurlijk is het frustrerend wanneer getuigen weigeren on the record te spreken, maar de journalisten beseffen ook dat ze heel veel van hen vragen. Zeker wanneer Weinstein er ondertussen alles aan doet om de geruchten te ontkrachten. Bijvoorbeeld door privédetectives op verschillende vrouwen af te sturen.

"De ethiek van Hollywood, zei ze [Gwyneth Paltrow], was om je klachten in te slikken en dat type gedrag maar te verdragen."

Zijn woord tegen het hare

Sowieso is seksueel misbruik natuurlijk geen eenvoudig onderwerp om over te praten dan wel te schrijven. In veel gevallen is het zijn woord tegen het hare (de titel van het boek verwijst naar deze hij zei - zij zei impasse). Kantor en Twohey bijten zich er echter in vast en denken over elk detail van het journalistieke onderzoek na. Het schrijven van dit artikel heeft ze dan ook honderden interviews, gesprekken en meetings gekost. Het benaderen van de mogelijke slachtoffers werd altijd in de puntjes voorbereid. Ook het contact zelf blijft menselijk. Op deze manier wisten ze in hun missie te slagen. Uiteindelijk vonden verschillende vrouwen de moed om het op te nemen tegen Weinstein door met naam en toenaam te getuigen in het krantenartikel in The New York Times.

Toch is het niet alleen het wangedrag van Harvey Weinstein dat in Zij zei aan de kaak wordt gesteld. Tegen het einde van het boek is er een hoofdstuk over Christine Blasey Ford. Zij klaagt de rechter Brett Kavanaugh - op dat moment genomineerd voor de positie van rechter van het Hooggerechtshof - aan wegens aanranding en poging tot verkrachting. Ook Donald Trump wordt meerdere keren genoemd in het boek.

Een wens voor de toekomst

Na het lezen van zoveel getuigenissen tegenover Weinstein is de epiloog ontzettend ontroerend. Hier lezen we over een bijeenkomst tussen verschillende vrouwen die slachtoffer waren van Weinstein. Ze komen samen in het huis van de actrice Gwyneth Paltrow om hun verdriet en hun onzekerheden, maar vooral hun succes te vieren.

"Aan onze dochters en die van jou: We wensen jullie toe dat jullie altijd met respect en fatsoen behandeld worden, zowel op jullie werkplek als elders."

Zij zei is een ontzettend belangrijk boek. Niet in de eerste plaats omdat Kantor en Twohey de verhouding tussen macht en gender onderzoeken. In dit boek tonen ze aan hoeveel gesprekken er nodig waren voordat iemand de 'machtige' Harvey Weinstein publiekelijk durfde te beschuldigen van seksueel wangedrag. Dankzij het artikel van de twee journalisten weigeren vrouwen van nu echter nog langer te zwijgen. Mannen van alle rangen en standen worden aangesproken op hun misdragingen. Een meeslepend verhaal over de kracht van onderzoeksjournalistiek.

Deze recensie verscheen ook op Boekvinder.be.