Vluchtelingen aan het woord

Brieven in de nacht bundelt vijf brieven van verschillende mensen op de vlucht. Brieven die nooit zullen aankomen bij degenen voor wie ze bestemd zijn. Zonder adres en zonder afzender, geschreven ergens tussen Europa en de Arabische wereld. Hoda Barakat heeft een prachtige schrijfstijl - tijdens het lezen heb ik enorm veel quotes genoteerd. Daarnaast is het vertelperspectief erg intrigerend: de vijf brieven staan namelijk allemaal met elkaar in verband, zonder dat ze naar elkaar verzonden zijn. Geen enkele brief komt namelijk bij de juiste ontvanger terecht. Brieven in de nacht is een bijzondere roman over eenzame en ontheemde mensen op de vlucht.

"Wat weten wij van de mensen die burgeroorlogen, geweld, verwoesting, verlies en desillusie hebben meegemaakt en ongetwijfeld afschuwelijke angsten hebben doorstaan? Hoe weten we hoe ze zich hebben ontwikkeld en wat er in hen is veranderd en verhard?"

De complexiteit van de liefde

De eerste briefschrijver is een man. Hij begint zijn brief met 'Liefste', al komt in de brief weinig liefde naar voren. Als jong kind werd de schrijver door zijn moeder op de trein naar de hoofdstad gezet voor een educatie en de start van een betere toekomst. Sindsdien heeft hij zijn moeder nooit meer gezien. In de brief van het ik-personage naar zijn geliefde blijkt dat dit triestige hem ontzettend heeft verhard. Het ik-personage heeft niet alleen een heel verouderd beeld van 'hoe een vrouw moet zijn', hij gebruikt ook cocaïne en gaat gebukt onder een niet-aflatende woede.

"Waarom ik ruzie heb met de wereld? Ik weet het niet. Vraag het maar aan de wereld. Waarschijnlijk komt het door het gevoel dat ik een oorlog voer zonder dat ik wapens heb om me te verdedigen. Steeds wanneer ik het huis uitga, kom ik terug met blauwe plekken."

Omdat ik de eerste briefschrijver allesbehalve sympathiek vond, duurde het een eeuwigheid om me door de eerste brief heen te worstelen. Daarna werd het boek beter. Veel beter. De tweede brief is geschreven door een vrouw op leeftijd, de vijftig ruim gepasseerd. Ze is eenzaam, maar ervaart dit als een luxe, als een fantastisch bezit. In haar hotelkamer - waar ze de brief van de vorige briefschrijver heeft gevonden - wacht de vrouw op een oude geliefde.

"Jou zien, op de leeftijd die je nu hebt, is precies wat ik nodig heb om definitief te voorkomen dat mijn fantasie aan de haal gaat met het beeld dat ik van mezelf heb."

Een moeilijke start in het leven

Veel van de briefschrijvers hebben geen makkelijke jeugd gehad. De man die de derde brief schreef, werd van kinds af aan door zijn vader geslagen om een sterke man van hem te maken. In zijn latere leven werd hij opgepakt, mishandeld en verkracht, maar uiteindelijk werd de briefschrijver zelf de martelaar. De vierde brief is geschreven door een jonge vrouw. Zij werd op haar veertiende uitgehuwelijkt en nadat ze besloot te scheiden werd ze door haar familie verstoten. Ze ging aan de slag als dienstmeisje, als schoonmaakster en later ook als prostituee. Maar ook zij wordt slachtoffer van een verkrachting. Alsof dat nog niet genoeg is wordt ze beschuldigd van meerdere moorden.

"Dit is niet mijn leven. Ik weet niet hoe ik hier terecht ben gekomen en wie me heeft gedwongen alle deuren achter me te sluiten en me te hullen in dit lot."

De vijfde briefschrijver werd door zijn vader verstoten vanwege zijn liefde voor mannen. Omdat zijn partner ernstig ziek is en de behandeling veel geld kost, gaat hij als sekswerker aan de slag. Na de dood van zijn partner vind de man troost bij andere lichamen.

"Ik heb geen geld en ik heb geen plek om te slapen. Ik ben moe en ik wilt terug naar huis."

Geen enkele brief komt bij de juiste ontvanger terecht. Vervolgens lezen we ook nog de verhalen van enkele ontvangers of mensen uit de omgeving van de briefschrijvers - aangezien ze nooit de post hebben ontvangen zijn ze vaak niet op de hoogte van de ontwikkelingen in het leven van de ander. Ze weten niet welke boodschap de ander voor hen had neergepend.

Brieven in de nacht is een bijzondere roman over eenzame en ontheemde mensen op de vlucht - voor het verleden, verdriet of de gevolgen van hun eigen daden. Het boek kent een intrigerend vertelperspectief, al zijn niet alle personages even sympathiek. Dat Hoda Barakat in 2019 de International Prize for Arabic Fiction won voor deze roman kan ik zeker wel begrijpen.

Deze recensie verscheen ook op Boekvinder.be.