Door de spiegel kijken

Is dit een grap
Of om te huilen?

Dit bekende refrein uit een liedje van Herman Van Veen, lijkt erg toepasselijk bij de uitroep dat er voor het ‘eerst’ ( marketinggewijs steeds een winnaar) een ‘Zwarte’ vrouw de Man Booker Prijs won ( die dan nog gedeeld werd, maar dat is een ander verhaal). Dat er anno 2019 én bovendien in culturele middens ( moeten zij niet bij uitstek de progressieve, rebellerende positie bekleden?) zo de nadruk gelegd wordt op ‘black skin’ klinkt wel erg ironisch. De VS hadden al hun zwarte president en ook het Britse koningshuis is aangevuld met een schoondochter en kleinkinderen ‘van kleur’. Om bij het establishment te blijven.

Bernardine Evaristo (1959) liet het niet aan haar hart komen: breed lachend nam ze de trofee in ontvangst en breed lachend blijft ze oneindig geduldig opdraven bij interviews, panels, jury’s en andere meningvragende gelegenheden. Met haar boek wilde ze zwarte Britse vrouwen/meisjes/personen in de schijnwerpers zetten. Want dat miste ze en daarin is ze gelukt ook: uit reacties leidt ze af dat zwarte vrouwen zich herkennen in de personages en witte lezers vertellen dat ze veel geleerd hebben. Dit is natuurlijk een zwart/wit opdeling ( no pun intended ), de thema’s partner- en ouder/kindrelaties, opgroeien, zoeken naar bevestiging, een zinvolle invulling van het leven zijn universeel (en) menselijk. Toch klopt het dat doorheen de twaalf hoofdpersonages ( nog aangevuld met enkele prominente ‘nevenfiguren’ ) een caleidoscopisch beeld geschetst wordt van de zwarte vrouwengemeenschap.

Uitgebreid gaat ze in op een grote vermenging: historisch komen de ( voor) ouders uit Sub-Saharaans Afrika, of de Cariben, of India…en zijn gemengde huwelijken geen uitzondering. Een ander thema is isolatie: de enige ‘ ander’ te zijn: het enige zwarte kind op school, familie in een dorp, werknemer…met gelieerde problemen van discriminatie, uitbuiting, racisme. Armoede en seksisme hebben een scherper randje wanneer je zwart bent. Toch is het boek geen kommer en kwel: de vrouwen zijn opvallend sterke karakters, ook als de mogelijkheden beperkt lijken, gaan ze er voor. Bummi begint een schoonmaakbedrijf, La Tischa wordt afdelingschef, Carole slaagt in het chique bankwezen.

Dat twaalf hoofdpersonages volgen veel, heel veel, concentratie vergt en dat de lezer na drie, of vijf , of ( met nota's) na tien het noorden mist, belet hem niet van het boek te genieten. Juist door de diverse karakters en situaties, wordt een mooi beeld geschetst van de , euh, diversiteit van de hele gemeenschap. Opgebouwd rond het centrale verhaal van Amma die haar toneelstuk ( zwart, lesbisch, alternatief) in het National Theatre voorstelt, meanderen de andere verhalen die op één of andere wijze elkaar raken. Een uitzonderlijke prestatie die de auteur schijnbaar moeiteloos en in perfect balans op papier krijgt. Doorheen de thema's feminisme en geaardheid klinkt de stem van de auteur die een militant activiste is.

Wat ze ook is: een dichter en toneelregisseur. Dat reflecteert in de bijzondere stijl: aanhalingstekens en hoofdletters vervallen, uitgekiende woordopbouw zorgen voor schwung en muziekklanken in de tekst. Opsommingen en abrupte tegenstellingen creëren een bijzondere tekstdynamiek. Humor is latent en uitbundig aanwezig, toch kan de argeloze lezer maar beter voorbereid zijn: Evaristo houdt van verrassende pointes..

Is dit een grap
Of om te huilen?

Het zou het motto van het boek kunnen zijn.