Absoluut geen ontkomen aan de ‘Ferrante fever’

De nieuwe achternaam (2015) is deel twee van het vierluik ‘De Napolitaanse romans’, geschreven door Elena Ferrante, pseudoniem van een Italiaanse romanschrijver die al bijna vijfentwintig jaar weigert in de publiciteit te treden. Ondanks dat is ze de meest geroemde Italiaanse romanschrijver van deze tijd. De nieuwe achternaam is het vervolg op De geniale vriendin (2012), maar is - ondanks enkele verwijzingen naar het vorige deel - ook goed afzonderlijk te lezen.

Het verhaal begint tijdens de lente van 1966 waarin Lila een metalen doos met daarin acht schriften toevertrouwt aan Elena en haar laat zweren er nooit in te kijken. Zodra ze echter haar hielen licht, haalt Elena de schriften tevoorschijn en trekt ze de lezer direct mee in haar verbroken belofte. Ze wroet door de aantekeningen waarin Lila alles en iedereen in de wijk heeft beschreven, waardoor de lezer voor het eerst ook een kijkje vanuit het perspectief van Lila wordt gegund.

Middels Lila’s aantekeningen wordt de draad snel weer opgepakt door Ferrante daar waar ze de lezer in De geniale vriendin in hoogspanning had achtergelaten, namelijk op de trouwdag van de zestienjarige bruid. Lila komt erachter dat degene die ze zojuist haar jawoord heeft gegeven, de rijke kruidenier Stefano Caracci, haar heeft verraden ten opzichte van een van de maffiosi in de wijk. Lila, compromisloos als ze is, keert zich in alle minachting van Stefano af en de metamorfose die Stefano vervolgens door haar afwijzing ondergaat is fascinerend. Er is plots niets meer over van de beheerste, vriendelijke man; hij blijkt de genen van zijn vader, Don Achille, te bezitten. Elena verlooft zich met Antonio, maar eigenlijk meer om ‘op koers’ met Lila te blijven; heimelijk is ze verliefd op de intellectuele, maar onbereikbare Nino.

De invloed van de maffiose Solara-broers blijft wringen in de wijk. Ze zijn door Stefano in zaken betrokken, hetgeen opnieuw spanningen geeft tussen Lila en Stefano. In de wijk, waar armoede de keuzes in het leven beperkt, is het echter soms kiezen tussen twee kwaden. Lila deelt haar nieuw verworven welstand met Elena en projecteert zo haar eigen dromen op haar vriendin. Wanneer Elena naar het gymnasium gaat, koopt Lila de schoolboeken voor haar en laat haar studeren in haar nieuwe appartement. Zo geniet Elena van de luxe en Lila van de kennis. Met een aantal mensen beleven ze een vakantie op het eiland Ischia waarin keuzes worden gemaakt die verstrekkende gevolgen hebben voor hun terugkeer naar de grauwe realiteit in de wijk.

Net als in De geniale vriendin groeien Elena en Lila soms uit elkaar en dan weer naar elkaar toe, maar vinden met niemand anders de balans dan met elkaar. De meisjes leren liefde maar ook hartzeer kennen in dit deel. Het is niet te zeggen wie de sterkere partij is, wie het beste af is, wie de slimste keuzes maakt. In De nieuwe achternaam worden de personages verder uitgewerkt en geïntensiveerd. Alle thema’s, maar vooral liefde en angst, worden verder uitgeplozen, elk onderbuikgevoel wordt benoemd door Ferrante. Het laat op kleine schaal zien hoe de maffia zich wortelt in elke laag van het dagelijks leven en de machtsverhoudingen steeds gecompliceerder maakt, waardoor er nauwelijks te ontsnappen valt aan de ellende en de corruptie. Het is vooral angst die het leven van de twee meisjes domineert; angst om de wijk te verlaten maar ook angst om nooit aan de wijk te ontkomen. Hoewel in romanvorm, maakt het verhaal haarfijn duidelijk dat het slechts enkele mensen lukt om een dergelijk milieu werkelijk te ontgroeien. De ontwikkeling van de meisjes doet de lezer continu reflecteren: wat vormt een mens precies tijdens zijn/haar leven? Wat zijn de belangrijkste keuzes in het leven? Ook De nieuwe achternaam eindigt weer midden in een scène. Het koortsachtig wachten op de Nederlandse vertaling van deel drie is onherroepelijk begonnen; er is geen ontkomen aan de ‘Ferrante fever’...