Overleven in Rusland: blijf buiten politiek en houd kop onder maaiveld

Met Post uit Rusland biedt Laura Starink de lezer een gedegen en gefundeerd inzicht in het Rusland van Vladimir Poetin en laat zij zien dat het Rusland van nu logisch voortvloeit uit de Sovjet-Unie van Lenin, Stalin en hun nazaten. Voor zijn burgers staat het land weer op de kaart, voor het buitenland heeft het weer een gezicht gekregen – een gezicht waar het westen geen raad mee weet.

Daarvan getuige de reactie van het westen, om niet te zeggen: het uitblijven ervan, op de annexatie van de Krim in 2014 ten koste van Oekraïne, al snel gevolgd door de Russische steun aan de opstandelingen in het oosten van het land. Maar in de kern gaat Post uit Rusland over over het dagelijks leven van de Russen – met aan de ene kant de burgers en de manier waarop zij overeind blijven en aan de andere kant de overheid met haar wetten en regels die voor de burgers bedoeld lijken voor persoonlijke afrekeningen en voor de overheid om het beleid naar haar hand te zetten, precies zoals het op dat moment uitkomt. In die ongerijmdheid houden de bewoners zich staande door een parallel systeem van ongeschreven regels, waarin de hoofdrol is weggelegd voor ‘bescherming en hulp’: het afdragen van steekpenningen om iets voor elkaar te krijgen.

In dat systeem, legt de auteur uit, is de rechterlijke macht geheel afhankelijk de overheid en win je evenmin de verkiezingen. De verkiezingen ‘organiseer’ je om de gewenste uitslag te krijgen. In dat spel past dat de overheid radio en televisie, krant en tijdschrift volledig in bedwang houdt, op een enkel kritisch geluid na dat in de praktijk zelden verder reikt dan de intellectuele elite van Moskou en Sint-Petersburg, samen een kleine 20 miljoen op een bevolking van ruim 140 miljoen. In dat steekspel gaat de burger mee, juist om aan zijn trekken te komen én zich tegen de overheid te wapenen. Zo vertrouwde mijn vrouw , geboren en opgegroeid in de Sovjet-Unie, me toe dat haar dorp één periode lang een burgemeester had die zich echt voor zijn mensen inzette. Hij werd dus herkozen? Welnee, iedereen zei: “Hoe kan iemand, die niet eens voor zichzelf kan zorgen, lees: zichzelf verrijken, voor ons zorgen?” Het maakt begrijpelijk waarom ook de inwoners van het plattelandsdorp Glazok opnieuw de zittende burgemeester tot hun leider kozen, zoals Laura Starink bericht.

Zij opent haar boek met een verslag uit Glazok op een kleine 300 km van Moskou en grijpt terug op een vroeger bezoek aan het boerendorpje Jeremkovo, waarmee ze meteen het diepe induikt. Maar het hart van Post uit Rusland speelt zich af binnen de intellectuele bovenlaag van de metropolen Moskou en Sint-Petersburg. Dat wringt een beetje. Ook al schrijft Laura Starink met kennis van zaken , trekt zij de lijnen vanuit de Sovjet-Unie door naar het heden en legt zij talrijke dwarsverbanden – helder en gefundeerd. Bovendien geeft haar keuze om haar eigen opvatting in te brengen en de discussie niet te schuwen, haar boek extra diepgang, omdat het haar gesprekspartners dwingt tot zorgvuldigheid en nuance.

Voor wie Rusland of de westerse worsteling met president Poetin wil begrijpen, biedt Post uit Rusland uitgelezen literatuur.