Nu eens karig dan weer overvloedig als het deinen van de zee

De Afsluitdijk lag er al lang en breed toen ik naar school ging, toch ben ik in de aardrijkskundeles opgegroeid met de Zuiderzee en de inpoldering – een staaltje Hollands meesterschap. In die tijd greep mijn oom met beide handen zijn kans en zette zijn fruitteeltbedrijf in de nieuwe polder voort, waar hij al snel z’n conclusie kon trekken: jong land, vruchtbaar land. En de visserij? Geen nood, die ging verder, nu met zoetwatervis in de hodfdrol, zo leerde ik. Dat beeld van voortgang en vooruitgang haalt Eva Vriend in haar boek met de wat afgesleten titel ‘Eens ging de zee hier tekeer’ grondig onderuit.

Jaren later zag ik Joris Ivens film ‘Nieuwe Gronden’ met scenes van de aanleg van de Afsluitdijk en de opening ervan met toespraak en fanfare, terwijl de noeste werkers op de achtergrond de volgende dag op straat stonden. Daarmee sneuvelde voor mij ook de glans van de dijk. Met verve verhaalt de auteur de ontwikkelingen rondom de Zuiderzee, laat de ontwerpers van de drooglegging aan het woord, geeft de vissers op het zeetje, zoals zij liefkozend zeggen, een stem, opgehangen aan de levens van vier visserijfamilies, verweven met de maatschappelijke ontwikkelingen in ons land. Het maakt haar boek meer dan de moeite waard, al komen de levens van de vier hoofdpersonen niet echt tot leven en blijven de vele namen die Eva Vriend met kwistige hand over de pagina’s uitstrooit in mijn scharrelen op zoek naar hun plek – daarbij helpt het niet, dat de voornamen bijna altijd van vader op zoon overgaan en generatie op generatie stand houden.

Het water blijft trekken
Met de proefpolder Andijk krijgen de eerste plannen voor de inpoldering vorm en neemt het Wieringmeer het voortouw door het water prijs te geven ten gunste van nieuw land. De vissers vissen en zelfs met de aanleg van de Afsluitdijk vertonen zij weinig actie om zich op de nieuwe tijden voor te bereiden – integendeel, ze lijken zich steviger dan voorheen vast te klampen aan hun stiel: vissen op de Zuiderzee. En toch, toch redden zij het, ondanks de omwenteling van zee naar meer. Ze helpen elkaar, geven elkaar advies en leren opnieuw vissen. Nu op het zoetwaterzeetje, de ruige Noordzee of zich met moeite in het keurslijf dwingend in de fabriek: een baan op het land, een baan van negen tot vijf, waar het water blijft trekken.

Veerkracht en liefde voor het water
Ondertussen laat de overheid weinig heel van haar beloften aan de vissers, die op het nieuwe land geen plek krijgen, en de kustplaatsen, die weinig profiteren van het nieuwe achterland. Pas na acties komt de regering over de brug en dan nog met mate – de nachtwakersstaat, onder minister-president Colijn tot volle wasdom gekomen, legt de bal bij de vissers, die hun hoofd boven water moeten zien te houden. Daarbij helpt hun onderlinge solidariteit en samenwerking en vooral hun veerkracht en liefde voor het water, zo laat Eva Vriend zien. Ondertussen wacht hen met de brexit opnieuw een veranderende toekomst.

Na haar ‘Het nieuwe land’ over Flevoland kleurt Eva Vriend met ‘Eens ging de zee hier tekeer’ opnieuw een karakteristiek aspect van ons land in – een grondig gefundeerde schets van de vissers, voor wie het leven nu eens karig dan weer overvloedig is als het deinen van de zee.