Sheldrakes schimmenrijk

Met Verweven leven schrijft Merlin Sheldrake een even wonderlijk als schitterend boek waarin hij een volledig nieuwe wereld voor de lezer openlegt: de wereld van de schimmels en schimmeldraden, misschien wel het oudste leven op aarde. Schimmels die niet alleen vanuit hun oorspronkelijke habitat, de zee, aan land gekomen zijn door een verbond aan te gaan met wier, maar ook tal van uitsterftegolven, zoals van de dinosaurussen, bijna moeiteloos hebben overleefd en nu ondergrondse netwerken vormen van enkele vierkante meters tot vele vierkante kilometers groot – in een theelepeltje grond alleen al kunnen kilometers schimmeldraden zitten. Schimmels mogen dan onze ongenode gasten in badkamer en douche, in keuken en vochtige ruimte, die we maar al te graag te lijf gaan met chemicaliën, zij zijn ook onontbeerlijk voor het leven op onze planeet. Ondergronds verbinden zij planten, struiken en bomen, helpen hen te leven en te groeien, zeker in moeilijke tijden van droogte of ander ongemak – liefst negentig procent van alle planten is afhankelijk van schimmels. Als liefhebber en wetenschapper koestert en onderzoekt de auteur de schimmels met hun draden of hyfen en gaat hen te lijf met krabbertje en borsteltje, met vergrootglas en microscoop om voor ons zijn wonderlijke wereld bloot te leggen. Zoals in het noorden van Italië, waar hij met twee truffeljagers door bos en regen trekt tot de honden aanslaan en het voorzichtige graven begint, door Merlin Sheldrake lyrisch opgetekend – al lezend zie je hoe de truffeljagers de witte truffel omzichtig ontbloten omhoog halen en met een borsteltje zorgvuldig schoon maken. Ruik je de geurige melanges van de truffel, niet meer en minder dan de vrucht van een schimmel, net zoals de champignon op ons bord: beide het resultaat van parende schimmels.

Thomas Piketty
Een schimmel die op zoek is naar voedsel, zoals een blok hout, laat zijn hyfen naar alle kanten groeien. Zodra een ervan op eten stuit, trekt de schimmel zijn andere schimmeldraden in en laat deze eveneens naar de smakelijke maaltijd groeien. Komen wij mensen aan een twee sprong dan moeten we kiezen als we verder willen – een schimmel kiest niet, maar neemt eenvoudig beide wegen door de schimmeldraad te splitsen. Wel blijven beide draden in dezelfde richting groeien en verenigen zich niet zelden weer tot één hyfe. Sommige schimmels leven in insecten en veranderen het gedrag van hun gastheren zo dat zij er baat bij hebben. Schimmels zijn eveneens uitstekende opruimers, niet alleen van afval, zoals dood hout en bladeren, ook van de vele giffen in de bodem tot en met nucleair afval toe – wat dit betreft zijn schimmels ware wonderen. Voor de mens zijn de hopen afval een zware last, voor de schimmel de kans van hun leven. De Nederlandse hoogleraar Toby Kiers raakte geïnspireerd door Thomas Piketty’s Kapitaal in de 21-ste eeuw dat haar op het spoor zette om onderzoek te doen naar de uitwisseling van bouwstoffen tussen schimmels en plantenwortels. Wat blijkt? Planten betalen een hogere prijs aan schimmels voor de fosfor die zij leveren als deze schaars is en op hun beurt betalen schimmels de plant een hogere prijs voor de koolstof die zij ontvangen. De verhouding tussen beide is gebaseerd op vraag en aanbod, net zoals in onze samenleving.

Het hoeft niet te verbazen dat Merlin Sheldrake bioloog en onderzoeker, muzikant en schrijver is, gezien zijn vloeiende stijl die soepel leest, begrijpelijk is voor de leek en nooit saai wordt – bovendien prachtig geïllustreerd. Sommige schimmelvruchten zijn letterlijk geestverruimend, Verweven leven is dat figuurlijk en voor wie het leest met verrijking als bijwerking.