Hoe onze individualiteit verdwijnt

In ‘Homo Deus’ stelt Yuval Noah Harari vast dat de grootste problemen waarmee de mensheid altijd heeft geworsteld grotendeels overwonnen zijn: natuurrampen, honger en armoe, gezondheid en oorlog. Wat gaan we nu doen? Volgens Harari gaan we onze dromen van geluk en een eeuwig leven achterna. Hij ziet hierin vooral een cruciale rol weggelegd voor de biotechnologie en de informatica.

We zijn steeds beter in staat onze gevoelens en emoties te reguleren met pillen, medicijnen en elektrische stimulansen. Misschien slagen we erin om onszelf geluksgevoelens te bezorgen en gevoelens van onvrede de baas te worden. Harari verwacht dat de mogelijkheden van implantaten en chips nog groter zullen worden en dat die onze zenuwknopen zullen weten te vinden. Daarnaast verwacht hij veel van prothesen: niet goed werkende organen of lichaamsdelen zullen steeds vaker vervangen worden, de toekomstige mens is een collectie vervangbare implantaten en prothesen die een langer leven garanderen. De plastische chirurgie zal een hoge vlucht nemen, want als er mogelijkheden zijn, ontstaat vanzelf de sociale verplichting om ze te gebruiken.

De informatica heeft tot de digitalisering geleid, waardoor we niet alleen onze spierkracht maar ook onze denkkracht steeds meer aan machines overlaten. Sterker nog, de computer kent ons karakter en persoonlijkheid beter. Op basis van ons zoekgedrag op Google, onze contacten en reacties op Facebook, ons koopgedrag op Amazon ontstaat een juister beeld van ons dan we zelf hebben. Ons zelfbeeld is immers gekleurd door allerlei wensvoorstellingen en subjectieve indrukken. Ons zoekgedrag en onze virtuele reacties op anderen leiden tot vrij exacte en juiste voorspellingen over onze interesses en politieke voorkeuren. In de toekomst is stemmen niet meer nodig.

De prijs die we voor het najagen van ons geluk en het eeuwige leven zullen moeten betalen is aanzienlijk. Tot nu toe hebben we een humanistisch beeld van de mens als een uniek en onvervangbaar individu. Dit zelfbeeld zal sneuvelen: we zijn uiterlijk en innerlijk maakbaar en veranderbaar, zelfs ons brein en persoonlijkheid zijn manipuleerbaar. Van onze uniciteit blijft niets over als een apparaat ons beter kent dan wij onszelf. En naarmate we meer op apparaten vertrouwen, zullen onze vermogens afnemen. Wie heeft er nog een ruimtelijke voorstelling van een gebied als hij blind vertrouwt op zijn gps? Waarom nog nadenken over de route als een apparaat feilloos de weg weet?

Zou een eeuwig leven ons gelukkiger maken? Harari betwijfelt het. Een kort leven kent pieken en dalen, is een afwisseling van geluk en ongeluk en ons geluk krijgt reliëf door ons ongeluk. In een eeuwig leven wordt alles vlak en veroordelen we onszelf tot een eeuwige sleur.

‘Homo Deus’ is gebaseerd op een grondige research van een onwaarschijnlijke hoeveelheid materiaal. Harari gaat daar nooit in ten onder en houdt de tekst strak in de hand, zoals hij eerder in ‘Sapiens’ deed. Harari’s grote kracht is zijn vermogen tot synthese, hij weet kennis uit uiteenlopende gebieden samen te brengen en tot een visie te herleiden. Hij schrijft helder en sober. Zijn visie op de mens van de toekomst komt daardoor des te scherper over: de goddelijke mens heeft paradoxaal genoeg zijn individualiteit verloren.

Harari beschrijft in ‘Sapiens’ de geschiedenis van de mensheid als een grote sprong voorwaarts, al is iedere stap vooruit niet zonder slag of stoot gegaan. In ‘Homo Deus’ is hij veel pessimistischer over de prijs van de vooruitgang die we in de toekomst moeten betalen. Wat voor samenleving zouden we krijgen? Vast een totalitair systeem, zoals George Orwell beschreef in ‘1984’, de onvermijdelijke uitkomst als iedere individualiteit verdwijnt.

Zie uitvoeriger 'Yuval Noah Harari over de wereld van morgen' op dewereldmorgen.be