Mooie roman over opmerkelijke dienstbode

Neeltje Lokerse (1868-1954) uit het Zeeuwse Yerseke was dienstmeisje rond het jaar 1900. Tijdens een ‘betrekking’ in Den Haag werd ze geruïneerd door haar werkgever, tevens de vader van haar kind. Ze was niet de enige die dit meemaakte. Daarom besloot ze wraak te nemen en tegelijkertijd aandacht te vragen voor de juridisch gezien machteloze positie waarin dienstmeisjes zich bevonden. Ze toog naar het Binnenhof en pleegde daar een aanslag op de man in kwestie. Dit leidde verrassend genoeg tot vrijspraak, een wetswijziging en een nieuwe carrière als activiste. Schrijfster Marlies Allewijn (1977), zelf ook opgegroeid in Yerseke, schreef er de indringende biografische roman De meid over.

Marlies Allewijn is van huis uit maakster van tv-programma’s en online video’s, veelal gericht op jongeren. Ook schreef ze de young adult boeken SchEef en Ze was 16. De meid is daarmee haar eerste roman voor volwassenen.

Wanneer Neeltje Lokerse in 1890 als dienstbode werkzaam is in Goes, krijgt ze voor het eerst te maken met onbetrouwbare mannen. Deze mannen (niet alleen rijkaards) bedrogen jonge, naïeve vrouwen en lieten ze gebroken en vaak als alleenstaande moeder achter. Soms werden deze meisjes ook van hun geld beroofd of werden ze geronseld om in een bordeel te werken. Dat kon allemaal omdat mannen juridisch sterk stonden en een vaderschapsonderzoek zelfs verboden was. Dienstmeisjes hadden bovendien een zwakke arbeidspositie, waardoor ze praktisch vogelvrij waren ten opzichte van hun mannelijke werkgevers.

Door haar ervaringen in Goes raakt Neeltje, zelf alleen nog geslagen met een gebroken hart, ervan overtuigd dat ze door God is uitgekozen om ‘iets’ te doen voor meisjes die in de problemen zijn geraakt. In 1892 vertrekt ze naar Amsterdam en gaat dapper op zoek naar een manier om een verschil te maken. En hoewel ze ook steun krijgt, lopen de zaken uiteindelijk toch heel anders dan ze zich had voorgesteld.

Auteur Marlies Allewijn heeft veel research en andere moeite gedaan om een historisch en biografisch verantwoord verhaal te creëren. Niettemin waren er gaten om op te vullen, zijn er personages die niet werkelijk hebben bestaan en heeft de auteur enige epische verdichting toegepast op haar heldin. Toch valt er op dit punt weinig op het boek aan te merken en geeft het een mooi beeld van het leven van dienstmeisjes in die tijd.

Dat is echter geen biografie. Allewijn is namelijk in de eerste plaats een echte romanschrijfster die zich vooral interesseert voor het innerlijk leven van haar hoofdpersone en de weg die deze aflegt van kansloos slachtoffer naar activiste. Binnen dat kader worden Neeltjes gedachten, motieven en emoties breed uitgemeten. Iets waarvoor de auteur overigens nog best veel bronnen tot haar beschikking had, aangezien Neeltje zelf ook het nodige heeft geschreven.

Uiteindelijk is het maar goed dat de auteur deze insteek heeft gekozen, want als het aankomt op het onder woorden brengen van gevoelens en ervaringen heeft ze een groot talent. Neeltjes belevingswereld krijgt vorm in een doorleefde ik-vorm, waarin fraai verwoordde emoties en treffende beschrijvingen centraal staan. Daarmee heeft het boek ook op stilistisch vlak iets te bieden:

“Als een kat in een boom schiet het omhoog; een woede zoals ik die nog nooit eerder gevoeld heb.”

Probleem is alleen dat het verhaal gaandeweg eenzijdig wordt omdat het meer van hetzelfde blijft bieden. Steeds weer opnieuw ontmoet Neeltje (dienst)meisjes die slecht behandeld zijn door bruuske mannen. En hoewel er ook een sympathieke man in het verhaal voorkomt die tegenwicht biedt, gaat de herhaling tegenstaan. De lezer had dat niet meer nodig om te begrijpen hoe de heldin tot haar actie komt. Gelukkig duurt de overdaad niet al te lang en volgt er een nog verrassend positieve ontknoping en afwikkeling.

Inmiddels is de wet al lang gewijzigd, maar de geschiedenis van Neeltje Lokerse en haar onconventionele en moeizaam behaalde overwinning op de machteloosheid blijft tot de verbeelding spreken. Zeker wanneer deze zo goed ingeleefd is neergezet als in De meid.