Moedige verpleegsters in de Spaanse Burgeroorlog

Las mamás belgas is het verhaal over Belgische en Nederlandse verpleegsters die dienen in een tot militair hospitaal omgebouwd klooster van de Minderbroeders in Onteniente onder de rook van Valencia. Ze verplegen daar republikeinse slachtoffers van het Franco regime.

Een deel van haar bestaat uit vrouwen die eerder Oost Europa ontvluchtten, Joodse vrouwen met name. Al dan niet overtuigde aanhangsters van het communisme, bezield in het streven naar een betere wereld. Auteur Sven Tuytens, die zich na zijn huwelijk met een Spaanse in Madrid vestigt, geeft de 35 vrouwen een gezicht. Hij praat met de laatst overgeblevenen, bevraagt bronnen, legt beknopte biografieën aan.  

De vrouwen, rond de twintig of zelfs nog jonger, worden in El Belga voor de leeuwen geworpen. De meeste hebben nog nooit een injectiespuit in de hand genomen, maar krijgen in Spanje gelijk met amputaties te maken. Ze krijgen te maken met analfabeten die bij het opnemen van temperatuur alle gewonden op 38½ graad zetten en als ze het verzoek krijgen de thermometer af te slaan deze aan diggelen stampen.

Ondank is hun lot. De Nederlandse verpleegsters nemen de benen naar het Hollands hospitaal in Villanueva de la Jara bij Albacete. De Belgische zusters blijven langer op hun post, totdat ontsnappen nauwelijks nog mogelijk is. Tuytens, die twee documentaires over de Spaanse Burgeroorlog op zijn naam heeft staan, laat de lezer van binnenuit de verschrikkingen beleven zoals de jonge vrouwen die ondergaan in hun persoonlijke verhalen.

Het blijkt de generale repetitie voor Hitler die samen met fascisten uit Italië France een handje helpt bij het bombarderen van de republikeinen. Als ze fysiek gekraakt maar geestelijk ongebroken in België terugkeren, gaan veel van de vrouwen in het verzet tegen nazi Duitsland. Een aantal van hen komt om in een concentratiekamp. Geen waardering en al helemaal geen medailles voor deze dapperen.

Tuytens roept de warmte op bij het vinden van weer een spoor en laat de lezer delen in zijn teleurstelling over het dood lopen van andere. Een relatief onbekende periode komt tot leven. De Spaanse Burgeroorlog is sowieso al geen favoriet onderwerp voor Nederlandse historici en het aandeel van Belgische en Nederlandse vrouwen er in is niet of nauwelijks bekend. Vrouwen die de Internationale als lijflied hebben en daarmee het groot wild zijn waarop de fascisten jagen.

Eerst en vooral de grenzeloze moed om na de val van de Tweede Spaanse Republiek in één ruk door de nazi’s te dwarsbomen. Ware overtuiging verdringt de angst. Het is beeldend geschreven als een eresaluut aan een vergeten groep. Het kost wat moeite om personen in hun relaties te plaatsen. Ze 'blinken en verzinken' om vervolgens weer op te duiken daar waar je ze vele bladzijden ervoor al had 'uitgelezen'. De samenhang zit in de strijd tegen onrecht en knechting, zoals Franco en Hitler die op ongekende schaal de mensheid aandoen.