Over onze drie naturen

Nederland is geen christelijke natie meer. De belangrijkste conclusie uit het onderzoek God in Nederland is duidelijk. In tien jaar is het aandeel atheïsten gegroeid van 14% naar bijna een kwart. Wie denkt of hoopt, dat de afname in gelovigen resulteert in groei van spiritualiteit, heeft het mis. Slechts 31% van de ondervraagden in het onderzoek noemt zich spiritueel, 9% minder dan tien jaar geleden.

Nog maar een kwart van de mensen denkt, dat de moraal wordt bedreigd als niemand meer in God gelooft. Carel van Schaik en Kaj Michel, auteurs van Het oerboek van de mens zijn het met de overige 75% eens.

'Niet de goden gaven ons een moraal, wij gaven moraal aan de goden… Al bij jagers-verzamelaars was moreel gedrag essentieel om te kunnen overleven. Voor zulk gedrag hadden ze geen bovennatuurlijke autoriteit nodig: dat regelde de groep gewoon onderling' (p267).

In Het oerboek van de mens bepleiten ze een nieuwe benadering van het lezen van de Bijbel. Volgens Van Schaik en Michel bevat de Bijbel een schat aan informatie over de culturele ontwikkelingen die aan de wieg hebben gestaan van onze huidige maatschappij. Centraal thema is de zogenaamde mismatch tussen de mensen en de wereld. We moeten leren leven in een wereld waarvoor we niet gemaakt zijn. Na de landbouwrevolutie ontstaan allerlei problemen, van besmettelijke ziekten tot onderling wantrouwen. Jared Diamond noemt de uitvinding van de landbouw dan ook de grootste fout van de mensheid. Michel en Van Schaik bouwen voort op Diamonds analyse en leggen in ruim 400 pagina’s een groot aantal Bijbelverhalen onder de antropologische loep.

Dat levert meteen een interessante vraag op: voor wie is dit boek eigenlijk geschreven? Enige elementaire bijbelkennis is vereist, toch biedt Het oerboek van de mens een interessante nieuwe visie op de Bijbel, die zowel gelovigen als atheïsten zou moeten aanspreken en wel om twee redenen. Ten eerste biedt het boek een model van het wezen van de mens, wat rekening houdt met zowel de biologische als ook de culturele dimensie van onze persoonlijkheid. Dit onderscheid in drie naturen, die zich in ieder van ons bevinden, lijkt in eerste instantie een vage abstractie, maar biedt een handvat om de culturele evolutieprocessen te begrijpen, die plaatsvonden in de eeuwen waarin de Bijbelverhalen zijn gesitueerd. Van Schaik en Michel passen het model van samenspel en de wederzijdse verbindingen tussen onze aangeboren gevoelens, reacties en voorliefdes (de eerste natuur), de culturele habitus (onze tweede natuur) en ons verstand (de derde natuur) toe op verhalen uit het oude en het nieuwe testament. Het levert een weelde aan inzichten op over wat het betekent om mens te zijn.

Daarnaast is het gelukt om met een respectvolle manier te balanceren tussen de gevoeligheden van zowel gelovigen als ongelovigen en biedt het boek een (voor zover mogelijk) theologisch neutrale blik op een tot nog toe onzichtbaar gebleven Bijbel. De auteurs hebben dan ook gelijk als ze stellen dat de Bijbel het waard is om zorgvuldig gelezen te worden, door iedereen met belangstelling voor de evolutie van de menselijke cultuur. En dat geldt ook voor de inwoners van een niet-christelijke natie.