Het Paedagogium Achisomog

Het is oorlog. De vijftienjarige Joodse Hanna Engelsman baalt enorm. Omdat het gezin het niet breed heeft moet het meisje lange werkdagen maken. Even na werktijd lol trappen is er ook niet meer bij, want van de Duitsers mag ze echt helemaal niets meer.

Dan ontmoet ze Anneke. De pubers besluiten spannende weddenschappen voor elkaar te bedenken. Helaas lopen die al snel uit de hand en belanden de meisjes in de politiecel. Wanneer Hanna voor de derde keer wordt opgepakt stuurt de politie haar naar een tehuis voor moeilijk opvoedbare kinderen, ‘Het Paedagogium Achisomog’. Dit huis staat op het terrein van de Joodse psychiatrische inrichting ‘Het Apeldoornsche Bosch’.

Ondanks dat Hanna haar familie vreselijk mist heeft ze het toch naar haar zin. De leidsters zijn erg aardig en al snel sluit ze vriendschap met Rosa en de verstandelijk gehandicapte Wolf. Wanneer Hanna na enkele maanden niet terug mag keren naar haar ouders in Amsterdam valt dit haar vreselijk tegen. Voor haar ouders is dit bericht een opluchting. Net als de directeur van het tehuis geloven ze dat Apeldoorn een veel veiligere plek voor Joden is dan Amsterdam.

Stationsknecht Jan heeft een oogje op Hanna. Wanneer hij hoort dat er 40 wagons klaargezet moeten worden beseft hij dat alle bewoners van het Apeldoornsche Bosch in gevaar zijn. Wat moet hij doen?

Hanna’s reis is voor het eerst uitgegeven in 2012 en verscheen deze maand in een mooi nieuw jasje. Martine Letterie schreef het boek in opdracht van het CODA (Cultuur Onder Dak Apeldoorn). In samenwerking met Kamp Westerbork is een bijbehorend lespakket samengesteld voor kinderen uit groep 7 en 8 en de onderbouw van de middelbare school. Het pakket is een interessante aanvulling op de geschiedenislessen over de Tweede Wereldoorlog. Het pakket is hier te bestellen: http://www.hannasreis.nl/.

De verschrikkelijke ontruiming van ‘Het Apeldoornsche Bosch’ staat centraal in dit boek. Verder komen er thema’s voorbij zoals: armoede, vriendschap, verliefdheid, dapperheid, eenzaamheid en natuurlijk oorlog.

Het boek is gebaseerd op het waargebeurde verhaal van Greta Swart. Haar neef Jesaia had de geschiedenis van zijn familie opgeschreven en was in het bezit van brieven, foto’s en allerlei documenten. Achterin het boek en in de lesmap vind je informatie over dit gezin. Er zijn al veel boeken over het leven van Joodse kinderen tijdens de oorlogsjaren geschreven. Enkele beroemde hoofdpersonen, zoals Anne Frank en Carry Ulreich behoorde tot de wat hogere sociale klasse. In dit boek maken de lezers kennis met de Joodse onderklasse van Amsterdam. Het grote gezin waar Hanna opgroeide, had moeit om het hoofd boven water te houden. Vader Jesaia zat zelfs enkele keren in de gevangenis en moeder klopte regelmatig bij instanties aan voor hulp. Voor meisjes zoals Hanna was het in die tijd niet ongebruikelijk om naar een tehuis gestuurd te worden. De ietwat brutale Hanna heeft haar hart op de juiste plaats, het is echt een meisje om van te houden!

In Amsterdam wordt op dit moment hard gewerkt aan de bouw van het Holocaust Namenmonument. Het afgelopen jaar heb ik geld ingezameld om de namen van onze 17 omgekomen Joodse plaatsgenoten te kunnen adopteren. Ik wil deze namen graag een gezicht geven. Wie waren deze mensen? Op internet ben ik al heel veel informatie tegengekomen. Dit heb ik gebundeld in een mooie map en hiermee ga ik eerdaags onze seniorenverenigingen af. Ik hoop hier buren, vrienden, collega’s of klasgenoten van deze mensen te ontmoeten. Nu zijn deze negentigers er nog…..Mijn doel is om uiteindelijk met deze verhalen naar de basisscholen te gaan.

Omdat de verhalen van onze plaatsgenoten stoppen op het moment dat ze op de tram stappen om zich te melden, ben ik op zoek gegaan naar (kinder)boeken die de verhalen aan kunnen vullen. Twee plaatsgenoten vertrokken in de oorlog naar de Joodse psychiatrische inrichting ‘Het Apeldoornsche Bosch’. Een Noordwijkse vrouw moest hier heen omdat ze verstandelijk gehandicapt was. Een man was werkzaam op het Peadagogium Achisomog of zat hier ondergedoken. Beiden zijn tijdens de vreselijke nacht van 21 op 22 januari 1943 op de trein gezet. Dankzij dit mooie boek van Martine Letterie krijg je een idee hoe het dagelijks leven er voor de bewoners en het personeel uitzag. 

Foto's:

- De gedenksteen op 'Het Apeldoorsche Bosch'.

- In de bibliotheek van Noordwijk oganiseerde we in april/ mei 2018 een kleine tentoonstelling over het leven van onze omgekomen plaatsgenoten. Naast de certificaten van de twee omgekomen bewoners van 'Het Apeldoorsche Bosch' liggen enkele exemplaren van Hanna's reis.. 

Schrijver Jan Heerze schreef ook een boek over 'Het Apeldoornsche Bosch':  

https://www.hebban.nl/spot/boeken-met-een-ster/nieuws/gevaarlijk-geheim-jan-heerze 

 https://www.apeldoornschebosch.nl/locatie/12-paedagogium-achisomog/10536.html