Baarden, bolhoedjes en bontmutsen

Enkele jaren geleden ging ik een weekendje naar Antwerpen om lekker te shoppen. Na uren slenteren in drukke winkelstaten vol jeugd met gescheurde spijkerbroeken en vrolijk gekleurde korte shirtjes besloot ik wat rond te lopen. Voor ik er erg in had, stapte ik een andere wereld binnen. De wereld die ik kende uit het boek Mazzel tof van Margot Vanderstraeten (Atlas Contact, 2017). Ik zag een groepje spelende schoolmeisjes met keurige donkerblauwe kniekousen, rokjes en truitjes. Groepen haastig lopende mannen met baarden, bolhoedjes en bontmutsen. Vrouwen met bedekte zwarte kleding liepen achter kinderwagens. Al deze mensen met hun donkere kleding maakte me nieuwsgierig. Zou hun wereld echt zo kleurloos zijn?

Het antwoord op deze vraag vond ik in het nieuwe boek van Margot Vanderstraeten. In Minjan vertelt Margot over de indrukwekkende vriendschappen die zij met enkele leden van de orthodox-Joodse gemeenschap in Antwerpen opgebouwd heeft, zoals fotograaf Dan Zollmann, de strenggelovige Esther en restauranteigenaar Mosje Hoffman. Toen ik in september het blaadje van Christenen voor Israël doorbladerde maakte mijn hart een sprongetje; er werd een excursie naar Joods Antwerpen georganiseerd! Net nu ik dit boek aan het lezen was. Wat een toeval! Een wandeling door de wijk, een bezoek aan de synagoge en als kers op de taart; een diner bij Hoffy’s! Helaas kon ik door verdrietige familieomstandigheden niet mee. Gelukkig boden Minjan en De Joodse keuken van Hoffy’s mij afleiding en troost. In het nieuwe jaar hoop ik de rondleiding alsnog te kunnen maken.

Pesach, pijes en pruiken                                                                                                         

Tijdens een lezing ontmoet Margo Esther, een oudere dame. De vrouwen blijven via de mail en WhatsApp contact houden met elkaar, ook  spreken zo af en toe (in het geheim) met elkaar af. De gesprekken met Esther verlopen soms wat stroef, maar ze geven Margot een verhelderend beeld van de gesloten gemeenschap. In hun gesprekken komt vanalles aan bod zoals regels, tradities, gebruiken, feestdagen, (spijs)wetten en het drukke gezinsleven (Esther heeft maar liefst 40 kleinkinderen).

Fisj, fiedel en foto’s                                                                                                                              

Samen met Dan Zollmann organiseert Margot een expositie in Kazerne Dossin (het voormalige doorgangskamp). Fotograaf Dan Zollmann portretteert al jarenlang, op indrukwekkende wijze, het dagelijks leven van de Joodse gemeenschap in Antwerpen. De vijftig foto’s van Zollmann zijn op de expositie voorzien van citaten uit Margots boek Mazzeltof. In het boek maakt niet zozeer de beschrijving van tentoonstelling indruk op me, maar meer het gedrag van Dan. De fotograaf, die autistisch is, wordt door Margot prachtig geportretteerd! Ik verwacht dat ik, bij het zien van twee euromuntstukken, nog lange tijd aan Dan zal terugdenken.

Blz 40: ‘Ik verzamel muntstukken van twee euro.' 'Dat wist ik niet.'’Ik heb er zelfs van het Vaticaan.’  'Met de Paus erop?’ ‘Als je verzamelt, met je alles verzamelen.' 'Je kunt niet zeggen: die van Vaticaanstad wil ik niet.’                                                                                                       

Blz 43: ‘Dus beneden in je tas zitten muntstukken van twee euro’ zegt Dan terwijl hij met wasknijpers prentbriefkaarten bevestigd aan een waslijn die we over een hele wand van de tentoonstellingsruimte hebben gespannen. ‘Er zijn muntstukken uitgekomen in Duitsland en in Andorra. Misschien heb je er wel zo een. Laat ons naar beneden gaan. Nu.’                                                                                        

Blz 51: ‘Ik heb genoten van deze ontmoeting met scholieren.  Zegt Mosje als we samen de caterings afspraken nog eens doornemen en nadat Dan hem heeft gevraagd zijn zakken en zijn portefeuille leeg te schudden, op zoek naar twee euromuntstukken (er zitten helaas geen interessante tussen).

Ook mijn, onlangs overleden, ouders verzamelden munten. Mocht Dan nog  Nederlandse twee euromunten in zijn verzameling missen dan zou ik hem graag de dubbele uit hun verzameling willen geven.

Heimisj, halacha en Hoffy’s                                                                                                    

Margot eet graag een hapje bij de Hoffy’s. Door de jaren heen heeft ze een goede band opgebouwd met een van de eigenaars Mosje. Daarom is Mosje  ook aanwezig bij de officiële opening van de tentoonstelling door koningin Mathilde en verzorgt hij de catering. Al chassidische man mag Mosje geen handen schudden van een vrouw die niet tot zijn naast familie behoort. De koningsgezinde Mosje staat deze dag voor een groot dilemma. Ik voelde al een door journalisten opgeklopt rel aankomen maar Mosje weet het respectvol op te lossen. Voordat de Koningin hem haar hand toe rijkt, drukt Mosje zijn hoed tegen zijn hart en maakt hij een lichte buiging. Omdat Mosje mij erg fascineerde heb ik tijdens het lezen van dit boek het kookboek van de Hoffy’s gekocht; een boek vol vele heerlijke recepten, prachtige foto’s (overigens niet van Dan) en heel veel informatie over joodse feestdagen en tradities. Een aanrader!

Versteren, voorzanger en virus                                                                                                           

Ook in Antwerpen breekt het gevreesde vleermuizenvirus uit Wuhan uit en worden er strenge maatregelen genomen. Omdat synagogen gesloten zijn, wordt er een creatieve oplossingen gevonden om de benodigde tien mannen voor een gebedsdienst bij elkaar te krijgen (de Minjan). Op balkons en platte daken worden openluchtminjans gevormd. Dit leidt soms tot gebedsoverlast bij hun Belgische buren.

Het boek van Vanderstraeten vond ik heel verhelderend. De schrijfster schiep een duidelijk beeld van het leven in de Antwerpse Joodse gemeenschap. Mijn vraag of het leven er kleurloos is, kan ik nu beantwoorden. Beslist niet! Binnen de gemeenschap gebeurt er heel veel. Ik vond het mooi om te lezen hoe Margot het vertrouwen won van Esther en Dan en dat Esther en Mosje zo open en eerlijk naar haar waren. Hoe bescheiden ook zochten ze alle drie toenadering in de wereld buiten hun gemeenschap. De creatieve manier waarop Mosje de Koningin verwelkomde bewonder ik. Zo respectvol! Wanneer ik in januari opnieuw een bezoek aan Antwerpen breng, zal ik de buurt met andere ogen bekijken. Bedankt Margot!

 www.joodsantwerpen.be/rondleiding