Geschiedenis, dat is geweest, dat is saai. Toch moeten middelbare scholieren de kenmerken van tien verschillende tijdvakken, lopend van de prehistorie tot aan de moderne tijd, kennen voor hun examen. Als studiebegeleider zie ik dat daar vaak flink mee geworsteld wordt. Dat geschiedenis juist boeiende verhalen oplevert, dat bewijzen de talloze historische romans wel. De kunst is om ervoor te zorgen dat de geschiedenis weer gaat leven! Daarom zocht ik bij elk tijdvak een boek uit. Handig om al die kenmerken van dat tijdvak eens op een andere manier te bestuderen. Examens al lang achter de rug? Wel, voor wie van geschiedenis houdt zijn deze boeken ook aanraders! Vandaag: De tijd van ontdekkers en hervormers.

De tijd van ontdekkers en hervormers

In dit tijdvak hebben we het over de zestiende eeuw. Kenmerkend voor deze tijd is het veranderende mens- en wereldbeeld. Waar iedereen eerst klakkeloos overnam wat de kerk beweerde, begon men nu ook zelf te denken. Zo ontdekte men dat er vaak andere verklaringen voor dingen waren dan die uit de Bijbel. Verklaringen werden nu meer met het verstand gemaakt, deze manier van denken noemen we het humanisme. Het is ook de tijd van de Renaissance: opnieuw is er veel aandacht voor de klassieke kunst uit de Oudheid.

Ook in het geloof verandert er veel. Luther en Calvijn leveren kritiek op de katholieke kerk. De macht en rijkdom van de katholieke kerk en het gebruik van aflaten paste niet bij het geloof zoals beschreven in de Bijbel. Er ontstond een nieuwe stroming, het protestantisme. Vanuit de katholieke kerk kwam hier een felle reactie op en de zogenaamde ketters werden steng vervolgd.

De Nederlanden werden bestuurd door Karel V en hij eiste dat we katholiek zouden blijven. Zijn opvolger, Filips II, was eveneens streng katholiek. In de Nederlanden kreeg het calvinisme echter steeds meer navolging. Zo ontstonden er steeds meer spanningen in ons land. Na de Beeldenstorm in 1566, waarin alle religieuze versieringen in katholieke kerken en kloosters vernietigd werden door de protestantse volgelingen, stuurde Filips II (die zelf in Spanje zat) hertog Alva naar ons toe om de orde te herstellen. Hij stelde de Raad van Beroerten in, een soort rechtbank die meer dan 1000 van de protestanten ter dood veroordeelde. Daarnaast zorgde hij met de invoering van extra belasting voor nog meer onrust.

Met hulp van Willem van Oranje, die een leger bij elkaar bracht, startte een opstand. Als reactie werd het Spaanse leger ingezet om de belangrijkste steden te veroveren. Mechelen, Zutphen, Naarden werden veroverd en geplunderd. Haarlem, Alkmaar en Leiden werden belegerd. Haarlem verzette zich tot het uiterste, maar moest zich uiteindelijk door hongersnood toch overgeven. De Spanjaarden namen Haarlem in.

Na het succes van Haarlem ging het echter steeds minder goed voor Alva. Leiden wist de belegering te doorstaan en de Spaanse soldaten raakten hun moreel kwijt. Uiteindelijk moest Spanje zich terugtrekken. De Republiek van Nederland werd uitgeroepen.

Kenau - Tessa de Loo

Kenau speelt zich af tijdens de tachtigjarige oorlog. Een aantal mensen hebben zich bij de prins van Oranje aangesloten, Spanje vecht terug. Ook Haarlem moet er aan geloven, maar Haarlem geeft zich niet zonder meer gewonnen. De stad wordt belegerd, maar zij weten de Spanjaarden buiten de muren te houden. Vooral dankzij het heldhaftige optreden van Kenau, die de vrouwen, gedreven door angst om wat er in andere steden gebeurd is, zover weet te krijgen om mee te vechten. Met pannen pek en listen weten ze zich vaak beter staande te houden dan de mannen. Maar het beleg duurt voort en voort en voort en hun kansen om de Spanjaarden definitief te verslaan, lijken steeds minder te worden.

Kenmerkende aspecten in Kenau

Kenau focust op een belangrijke gebeurtenis in dit tijdvak: Het beleg van Haarlem. Deze gebeurtenis wordt uitgebreid beschreven en zo krijg je als lezer een goed beeld van hoe de strijd tussen de Spanjaarden en de Haarlemmers eraan toe ging. Voor al het geweld daadwerkelijk losbarst, krijgen we ook een kijkje in andere kenmerkende aspecten uit de tijd van ontdekkers en hervormers.

De hervormingen in het geloof zijn rond deze tijd ontzettend actueel en de kettervervolging is in volle gang. Dit is dan ook gespreksstof tussen de inwoners van Haarlem in het boek:

Kenau zuchtte. 'Waarom kunnen ze de kerken en kloosters niet respecteren, het is toch niet nodig om ze te vernielen?'

'Vergeet niet hoe groot hun afkeer is van de corruptie en hebzucht van de katholieke kerk. Bovendien zetten de kettervervolgingen veel kwaad bloed bij de protestanten. We weten allemaal dat het levensgevaarlijk is om een aanhanger van Luther of Calvijn te zijn, of een wederdoper. Voor je het weet word je verbannen, of beland je op de brandstapel.'

Ook de onvrede over de belastingen die Alva heeft ingevoerd, komt terug in het verhaal:

'Hoe lang staan wij nog toe dat landvoogd Alva onze schatkist leegrooft? Nu heeft hij de Tiende Penning bedacht, een onmogelijke belasting die wij niet op kunnen brengen.'

'Weg met de Tiende Penning. Weg met de spanjolen!' riep een man.

De stad Haarlem staat bekend om zijn dappere verzet en dat komt in dit verhaal uitgebreid aan bod. Willem van Oranje speelt wel een rol in dit verhaal, maar slechts vanaf de zijlijn. Ondanks versterkingen loopt dit verhaal precies af zoals in de geschiedenisboeken vermeld staat.

Kenau is een leuk boek om te lezen over een roerige tijd in ons landje. De feiten uit dit tijdvak zijn uitgebreid in het verhaal verwerkt, waardoor Kenau een goed beeld geeft van de tijd van de ontdekkers en de hervormers.

Het vorige tijdvak was de tijd van steden en staten.