Lezers die mij volgen weten vast wel dat ik altijd erg geniet van de schitterende schrijf- en vertelstijl van Jan Brokken. Toen zijn boek Het eiland van Jean Rhys uitkwam besloot ik gelijk dat ik dit ook wilde gaan lezen, maar toch niet voor ik ook het boek De wijde Sargassozee van Jean Rhys gelezen had. Want dat is het boek dat de aanleiding vormde voor Jan Brokken om Het eiland van Jean Rhys te schrijven. Els las beide boeken met mij mee.

Els: Naar aanleiding van het mooi uitgegeven boek Alle verhalen van Jean Rhys, kwam ik op het spoor van De wijde Sargassozee, een boek dat heel veel enthousiaste recensies kreeg. Een tijdje later zag ik dat Hetty dit boek in een samenleesproject had gestopt, samen met Het eiland van Jean Rhys. Dat leek me wel wat.

Jane Eyre

Hetty: Jean Rhys heeft vele jaren gedaan over het schrijven van De wijde Sargassozee, dit doordat ze zichzelf een niet eenvoudige taak gesteld had. Rhys wou een aanvulling schrijven op de klassieker Jane Eyre van Charlotte Brontë, in haar aanvulling moest de vrouw die Jane Eyre voorging als de vrouw van Mr. Rochester centraal staan. In Jane Eyre wordt deze krankzinnige vrouw in haar ogen nogal karikaturaal neergezet en Rhys wilde met haar boek begrip wekken voor deze vrouw die geen gemakkelijk leven gehad heeft. Het lukt haar pas om het verhaal op een goede manier te vertellen als ze er eindelijk in geslaagd is om Mr. Rochester te doorgronden, pas dan krijgt het verhaal van Antoinette de gelaagdheid mee die het volgens haar nodig heeft.

‘En toen hij een man van vlees en bloed was geworden, werd De wijde Sargassozee veel meer dan een roman over twee tot elkaar veroordeelde wezens op een even paradijselijk als onheilspellend eiland in de tropen; toen werd het een roman over de geheimzinnige draden tussen liefde en dood, tussen liefde en krankzinnigheid.’

Els: Ik las ergens dat De wijde Sargassozee iets te maken had met het beroemde Jane Eyre, de klassieker van Charlotte Brontë. Zulke linken tussen verschillende literaire werken, vind ik altijd geweldig. Jane Eyre heb ik heel lang geleden gelezen, maar ik herinnerde me nog heel goed dat er daar in het kasteel van Mr. Rochester, op de bovenverdieping, een mysterieuze vrouw leefde die Jane de stuipen op het lijf joeg. Die mysterieuze, waanzinnige vrouw was de eerste vrouw van Rochester. Zij zat daar opgesloten. Hoe was het zo ver gekomen? Wat was de voorgeschiedenis van die vrouw? Wel, in De Wijde Sargassozee gaan we dat ontdekken.

Het verhaal

Els: Jean Rhys geeft een stem aan een vrouw, die geboren werd aan het andere eind van de wereld. De schrijfster zelf groeide op, heel ver van Engeland, op het eiland Dominica. Net zoals het hoofdpersonage, Antoinette, voelde zij zich nergens thuis. Antoinette was een beetje een eenzaam kind. Ze was anders dan de andere kinderen. Ze was een ‘witte neger’. Ook haar moeder hoorde nergens bij en werd gehaat en bespot. Haar moeder was zelfs bang voor de mensen van het eiland. Antoinette wordt uitgehuwelijkt aan een Engelsman (Mr. Rochester) en moet mee naar het koude kille Engeland, waar zij onmogelijk kan aarden. Ondertussen is er van liefde geen sprake. Ze wordt gek. Komt dat doordat er waanzin in de familie zit, of wordt zij gek gemaakt door emotionele verwaarlozing? Ik denk eerder dat laatste.

Hetty: Antoinette groeit op in eenzaamheid maar ook op een plek waar geleefd wordt met een heilig geloof in voortekenen en voodoo, obeah genaamd op Domenica. Zo heeft ze in haar jeugd ooit in het volle maanlicht geslapen, een heel verkeerd voorteken. En als ze een kraaiende haan hoort betekent verraad. Wanneer ze ontdekt dat haar toekomstige man Mr. Rochester niet echt van haar houdt kan ze altijd nog vertrouwen op obeah. Maar of al die oude tradities het leven voor haar makkelijker maken?

Autobiografische elementen

Hetty: Rhys heeft veel autobiografische elementen in het verhaal verwerkt waardoor zeker de beschrijvingen van het bijzondere eiland veel levendiger worden. Ze geeft woorden aan alles wat ze vroeger met eigen ogen aanschouwd heeft. Ook de eenzaamheid van Antoinette is gebaseerd op de eigen gevoelens van Rhys, het gevoel nergens bij te horen omdat je een halfbloed bent.

Els: In het voorwoord schrijft Jan Brokken: 

“De verschillen (tussen Antoinette en zij) vlakte Rhys weg. In haar autobiografie, die tien jaar na De wijde Sargassozee verscheen, schreef ze over zichzelf als Antoinette, maakte ze van zichzelf het verlegen, stille, teruggetrokken meisje uit de roman. Het schrijven had haar herinnering vervormd, het enige dat ze nog als waarheid wenste te zien, was haar fictie.”

Bevindingen

Els: Wat loopt het triest af voor Antoinette. Haar hele identiteit verliest ze. En dat kille Engeland is heel anders dan het zonnige eiland waar zij vandaan kwam. Het boek gaat eigenlijk over het botsen van twee totaal verschillende culturen. Het is erg vlot geschreven.

Ik geef het boek 5 sterren.

Hetty: Een beeldend en vooral aangrijpend verhaal dat een mooie, boeiende en geloofwaardige voorgeschiedenis vormt op Jane Eyre. Rhys beschrijft gevoelens die ze zelf ervaren heeft en een natuurschoon dat ze met eigen ogen aanschouwd heeft, realistischer kan bijna niet.

Ik geef het boek 4 sterren.

Inmiddels staat ook onze bespreking van Het eiland van Jean Rhys van Jan Brokken online.