Het eiland van Jean Rhys schreef Jan Brokken nadat hij gefascineerd raakte door De wijde Sargassozee van Jean Rhys, met het boek in zijn tas ging hij op zoek naar dat bijzondere eiland en het verleden van de schrijfster. Daarom moet je eigenlijk gewoon starten met het lezen van De wijde Sagrassozee voor je begint aan Het eiland van Jean Rhys. En dat is precies wat Els en ik gedaan hebben en nu gaan we dan op reis met Jan Brokken naar Domenica.

‘Te veel purper, te veel groen.
De bloemen te rood,
de bergen te hoog,
de heuvels te dichtbij.’
(De wijde Sargassozee – Jean Rhys)

Hetty: Een vrouw naast Jan Brokken die in het vliegtuig Jean Rhys citeert bij het beschrijven van het Caraïbisch gebied, met het boek in de hand varen door de Wijde Sargassozee en een toevallige ontmoeting met de minister president van Domenica die hem uitnodigt om de plantage Geneva Estate te bezoeken waar Jean Rhys een deel van haar jeugd heeft doorgebracht. Zo begint de reis van Jan Brokken, een zoektocht naar het land achter het boek dat hij al meerdere keren gelezen heeft en dat een diepe indruk achterliet.

Els: Meteen na De wijde Sargassozee las ik Het eiland van Jean Rhys van Jan Brokken, want mijn belangstelling voor Jean Rhys was gewekt en dit boek gaat over het eiland Dominica, waar Jean Rhys haar kindertijd beleefde.  (Dominica: niet te verwarren met de Dominicaanse Republiek). Ook het hoofdpersonage uit De wijde Sargassozee, Antoinette, beleeft haar jeugd op dat paradijselijke eiland, dat in de tijd van Jean nog erg ongerept was en niet overstelpt door toeristen.

Jan Brokken gaat op zoek naar de wortels van De wijde Sargassozee, een roman die diepe indruk op hem heeft gemaakt. Het is een reisverslag, een essay, maar toch ook een mooi literair werk, dankzij de zeer aangename schrijfstijl van Jan Brokken. 

“Twee watervallen, niet ver van elkaar. Het vallende water moest het groen opzij drukken.  Dertig meter lager, waar de rivieren uitgeraasd gingen liggen, klauterde het struikgewas brutaal over de rotsblokken heen. Waar je ook keek, er was te veel. Te veel struiken, te hoge varens; geen centimeter zonder bladeren, geen millimeter zonder mos. De bulldozers hoorde ik pas tijdens het laatste stuk van de afdaling; ze schoven een reep uit het bos voor een te bouwen waterkrachtcentrale. Ik zei tegen mezelf dat ik net op tijd naar het eiland was gekomen; voor het einde van de twintigste eeuw zou het Dominica van Jean Rhys onherkenbaar zijn. Op andere momenten deelde ik de gelatenheid van de eilanders en geloofde dat Dominica in de vaart der volkeren altijd die enigszins dromerige jongen zou blijven die achteraan sjokte, en die daar niet erg onder leed.”

Hetty: Bij mij vroegen na het lezen van De wijde Sargassozee even een paar andere boeken om voorrang, maar al vrij snel heb ik dan ook genoten van het reisverslag van Jan Brokken over zijn speurtocht naar het verleden van Jean Rhys op Domenica.

Het eiland is 173 jaar lang een kolonie van Engeland geweest en dat is nog steeds terug te vinden in kleine dingen als het ontbijt in het hotel. Maar duidelijker aanwezig is nog steeds het onderscheid tussen blank, zwart en alles wat daar tussenin zit. De verschillende groepen bekijken elkaar nog steeds met argwaan en moeten niet veel van elkaar hebben. Wanneer Brokken aan zijn vaste taxichauffeur vraagt naar de schrijfster is de wedervraag: 'Zwart?' Wanneer Brokken hier ontkennend op antwoord dan is de reactie al snel: 'Nooit van gehoord'. Ook de plantage zegt hem niets terwijl het toch de grootste van het eiland is.

Vanaf het eerste moment op Domenica gaat Brokken helemaal op in de sfeer van het eiland en het boek...

'Ik snoof een kruidige geur op en vroeg me af of het kaneel was; ruim veertig meter lager rook ik jasmijn. dit was onmiskenbaar het eiland van Wide Sargasso Sea, waar de lucht van een bedwelmende zuiverheid was. 
Nonsens zei ik tegen mezelf. De roman speelt in het tweede kwart van de negentiende eeuw, en ik moest in de berm springen om een bestelwagen te ontwijken die met gierende banden door de haarspeldbocht schoof. Weg bedwelmende zuiverheid, ik rook uitlaatgassen.
En toch.... Ik herkende de sfeer van het boek niet alleen, ik werd erdoor opgenomen, direct, volledig, en met een verbazingwekkend gemak. Het kwam door de zee beneden, door de berg achter me die de wolken tegenhield, terugstuurde, de helling afjoeg; het kwam door de heuvelruggen die niet langzaam wegebden in zee maar abrupt ophielden, alsof ze terugschoven voor het harde blauw van het water; het kwam door het lauwe briesje dat naar vochtig loof rook en je er bij iedere ademtocht aan herinnerde dat je in de tropen was, nabij het regenwoud.'

Brokken ontmoet Daphne Agar, haar moeder was een schrijfster die onder het psuedoniem Elisabeth Garner vier boeken heeft gepubliceerd. Haar moeder ontmoette in 1936 Jean Rhys, de schrijfsters kregen gelijk ruzie. Volgens Daphne is de eigenlijke hoofdpersoon uit De wijde Sargassozee het eiland Domenica en hoewel ze geen hoge pet op heeft van Rhys moet ze toegeven dat elk woord dat ze over Domenica schrijft waar is. Zo komt Brokken ook te weten dat de brand op de plantage waar Rhys over schrijft echt gebeurt is, tien jaar na afschaffing van de slavernij werd de plantage Geneva in brand gestoken als wraakactie door voormalige slaven. Er werden toen slechts een aantal schuren verwoest, pas 100 jaar later zou er een grote brand plaatsvinden die alles verwoestte.

Jean zelf had in tegenstelling tot haar conservatieve ouders die vooral hun blank zijn benadrukten meer met de zwarte bevolking op het eiland, die waren opgewekter en meer deel van het eiland, toch was het wel een genegenheid die gepaard ging met angst. Ook Brokken zelf voelt af en toe nog de dreiging en argwanende blikken naar hem, als blanke, toe.

Brokken bezoekt personen die Rhys of de familie gekend hebben en plaatsen die belangrijk voor haar geweest zijn, en ja ook de plantage wordt uiteindelijk gevonden ookal bleef de taxichauffeur lang ontkennen dat hij wist waar het was. Het is inmiddels een plek waar je beter niet kunt komen, en dat is ook wel tekenend voor het eiland; 'schoonheid en verval, schoonheid en geweld', iets wat Brokken aan de geschiedenis van zijn eigen familie doet denken en aan de verhalen over het eiland in de tropen waar zijn broers geboren zijn. Dat is gelijk iets wat erg typerend is voor de verhalen van Brokken, hij verweeft ze altijd met gebeurtenissen uit zijn eigen leven. Zelf zegt hij hierover: 

'Op reizen herinner ik me vooral hoeveel ik vergeten ben.'

Reizen brengt die vergeten beelden van lang geleden weer even terug, ze tonen hem een glimp van zijn eigen verleden.

Jean blijkt niet de enige in de familie te zijn geweest die een roman schreef over het leven op Domenica, ook haar broer Owen waagde zich hieraan, hij schreef een roman die sterk autobiografisch was en veel aandacht schonk aan de familieperikelen. Door deze roman stijgen de vermoedens dat Jean heel veel van haar zelf in haar boeken verwerkt heeft. Veel kan echter niet bevestigd worden, maar het lijkt er volgens de biografe van Rhys wel erg op dat Jean niet vrijwillig vertrokken is van Domenica, ze moest weg (op 16 jarige leeftijd vertrok ze plotseling naar Cambridge)

...dan vertrok Jean Rhys niet vrijwillig uit Domenica maar móest ze weg, en dat geeft de spijt over het afscheid die ze haar verdere leven zou blijven voelen precies de bittere ondertoon die ze in haar boeken laat doorklinken.'

Aan het eind van zijn reis heeft Brokken zelfs nog een onverwachte ontmoeting met de kleinzoon van Owen, een ontmoeting die geen nieuwe informatie over Jean oplevert maar juist een teken is voor Brokken om te vertrekken en het intrigerende Domenica achter zich te laten. Maar er volgt toch nog één bijzondere ontmoeting met een ander familielid van Jean. Een familielid die opvallend positief is over Jean en met liefde herinneringen ophaalt aan die eenzame vrouw, een vrouw die zij zelf zo goed begrijpt.

‘That what was – is.’ (Jean Rhys)

Bevindingen

Els: Het boek is een mooi verslag over zijn tocht over het eiland, en over de mensen die daar wonen, en die toch nog steeds wat argwaan voelen tegenover blanken. Ik las het boek wel best kort na De wijde Sargassozee, zodat iknog helemaal in die speciale sfeer van het eiland zat.

Ik geef ook dit boek 5 sterren

Hetty: Het lezen van het reisverslag van Jan Brokken laat het boek De wijde Sargassozee van Jean Rhys nog meer leven. Het is bijzonder dat de plaatsen nog te vinden zijn, dat de sfeer herkenbaar is en de dreiging tussen de verschillende bevolkingsgroepen nog altijd voelbaar is. Voeg daarbij de fijne vertelstijl van Jan Brokken en je hebt weer een heerlijk boek om te lezen.

Ik geef Het eiland van Jean Rhys 4 sterren.