Enige tijd geleden las ik met veel plezier het boek De Muze van Jessie Burton. 

Het verhaal sprak me aan maar al voor ik in het boek begon was ik nieuwsgierig....
nieuwsgierig naar dát schilderij van Goya wat de inspiratie gevormd heeft voor dit boek!
Welk schilderij was het?
Hoe werd het in het verhaal verweven?

Reden genoeg voor mij om het boek te lezen en een beetje te gaan googlen.

De Muze, het boek

Het is een boek vol geheimen met twee verhaallijnen die samenkomen door een schilderij.

In de jaren dertig verhuisd Olive met haar vermogende familie naar het zuiden van het in die tijd chaotische Spanje.
In Arazuelo maken Olive en haar ouders kennis met broer en zus Isaac en Teresa Robles. Teresa wordt hun dienstmeid. Isaac neemt het als activist op voor de arbeiders, geeft les op de kunstacademie in Malaga en schildert.
Schilderen is ook iets wat Olive graag doet, haar schilderijen zijn prachtig maar het is in die tijd ongewoon voor een vrouw om met haar werk in de publiciteit te treden, de enige die haar talent herkent en waardeerd is haar vriendin Teresa.

De tweede verhaallijn speelt zich af in het Londen van de jaren zestig; Odelle is een jonge vrouw afkomstig uit Trinidad, die inmiddels alweer enkele jaren in Londen woont en werkt. Toen ze in Londen aankwam had ze hoge verwachtingen maar ontdekte al snel dat 'zwarte mensen' in die tijd nog erg ongewoon waren in Londen en ze wordt keer op keer afgewezen bij sollicitaties.
Uiteindelijk neemt Marjorie Quick Odelle aan als typiste bij het Skelton Institute of Art.
Odelle droomt er heimelijk van om ooit haar eigen boek met gedichten uit te brengen maar mist het zelfvertrouwen om dit ook echt uit te voeren.
Odelle ontmoet op de bruiloft van haar vriendin Lawrie Scott. Zijn moeder is net overleden en heeft hem een schilderij nagelaten. Hij wil er door deskundigen naar laten kijken in het Skelton.

Beide verhaallijnen worden op kunstige wijze met elkaar verweven en laten het grootste geheim pas op het eind van het boek los.

De muze, oorsprong

De negen muzen waren in de Griekse Mythologie de godinnen van kunst en wetenschap en stelden de inspiratie voor.
Het begrip muze, dat tegenwoordig voornamelijk gebruikt wordt in de betekenis van inspiratiebron, is hiervan afgeleid.

De Muzen zijn de dochters van Zeus en Mnemosyne, de personificatie van het geheugen. Het verhaal gaat dat Zeus negen nachten met Mnemosyne sliep en dat ze een jaar later negen dochters kreeg.

In de mythologie van het oude Griekenland waren de negen muzen dochters van Zeus, en de zussen van Apollo, die ze vaak begeleidden. Appollodorus van Athene noemt Mnemosyne (het geheugen) als de moeder van de muzen.
In andere versies zijn de muzen de dochters van Gaia en Uranus, de aarde en de lucht.
Dat houdt mogelijk verband met hun voorstelling als inspirerende kracht: de kunstenaar kon deze 'geestkracht' verkrijgen door in te ademen.

Aanvankelijk waren de muzen met drie of werden ze voorgesteld als triade. Namen voor de drievoudige muzen waren Melete ('meditatie'), Mneme ('herinnering') en Aroede ('lied').
De negenvoudige muze met haar functies kwam pas voor het eerst voor bij Hesiodus.

De negen muzen zijn:

• Calliope – filosofie en epische poëzie
• Clio – geschiedenis
• Polyhymnia – mime
• Euterpe – fluit
• Terpsichore – plezierdichten en dans
• Erato – lyrische poëzie
• Melpomene – treurspel
• Thalia – blijspel
• Urania – astronomie en astrologie
  
  

Alle Muzen konden prachtig zingen en hun vader Zeus was dol op hun muziek. In hun eerste lied bezongen zij de overwinning van de Olympianen (Zeus en zijn medestanders) op de Titanen (Kronos en zijn medestanders).

De muzen inspireerden bovendien de mensheid in hun creativiteit. In die tijd begonnen mensen hun verhalen daarom met: "Vertel me, Muze, .....".
Latere schrijvers, zoals onder meer de Britse schrijvers Geoffrey Chaucer, William Shakespeare en John Milton, herstelden dit gebruik in ere en riepen de muzen aan in hun eigen werken.

De muze van Jessie Burton

Jessie Burton heeft zich voor dit boek laten inspireren door een schilderij van Goya in het Prado in Madrid.
Ik heb helaas niet echt kunnen ontdekken welk schilderij dit geweest moet zijn.

Wat ik wel ontdekte toen ik ging zoeken op 'Rufina en de leeuw', het schilderij waar het verhaal in het boek om draait, is dat Goya voor de kathedraal van Sevilla een meer dan levensgroot portret van Justa en Rufina schilderde. 
Zijn muze, zijn inspiratie, voor dit schilderij was mogelijk een werk van Murillo, een schilderij van Justa en Rufina voor het hoofdaltaar van de kerk van het Kapucijnenklooster in Sevilla.

De gezusters Justa en Rufina dragen op het schilderij van Goya ook elk hun martelaarspalm in de ene hand, maar in de andere ene pottenbaksel wat bij het schilderij van Murillo op de grond ligt. Op de achtergrond beeldde Goya de rivier Guadalquivir, de kathedraal en de Giralda af. Door twee stralenbundels worden de zussen in goddelijk licht gezet. Voor hun voeten ligt een gebroken afgodsbeeld. Een leeuw likt de voeten van de zus rechts. Deze leeuw speelt geen enkele rol in de legende van Justa en Rufina, maar verwijst naar het bijbelse verhaal van Daniël die in de leeuwenkuil gespaard bleef. Een voetenlikkende leeuw werd later het symbool van de overwinning op de dood.

Een legende uit de zesde eeuw meldt dat Justa en Rufina dochters waren van een pottenbakker in Sevilla. Op een dag omstreeks het jaar 304 passeerde een processie ter ere van een heidense vruchtbaarheidsgod hun huis. Processiegangers braken enkele potten. Justa en Rufina vernielden hierop het beeld van de afgod. 

Een andere variant weet te melden dat de beide zussen veel geld aan de armen gaven en hun vader hielpen bij de verkoop van het door hun vader gemaakte vaatwerk. Toen enkele vrouwen in hun winkel kwamen om vaatwerk te kopen voor een offer aan de godin Venus, weigerden Justa en Rufina dit. De koopsters vernielden daarop al het aardewerk. Justa en Justina bleven niet achter en vernietigden op hun beurt het Venusbeeld. Ze werden aangeklaagd bij de landvoogd wegens heiligschennis.

Ze werden door de landvoogd Diogenianus in hechtenis genomen en op de pijnbank gelegd. Daarna werden zij met een kerkerstraf, uithongering en allerlei kwellingen gestraft. Uiteindelijk heeft Justa in de kerker de geest gegeven; Rufina echter heeft men om haar belijdenis van de Heer de hals gebroken.

Goya, de schilder

Francisco José De Goya y Lucientes (1746-1828) was een Spaanse kunstschilder en graveur.Hij groeide op in Zaragoza waar hij op 13-jarige leeftijd leerling werd van de kunstenaar José Luzán die een vriend van zijn vader was. Later ging hij nog in de leer bij Francisco Bayeu, met wiens zuster hij later trouwde.

Goya was vooral portretschilder van de Spaanse koninklijke familie. Zo was hij hofschilder van Karel IV van Spanje en schilderde hij ook Ferdinand VII van Spanje. De Spaanse inquisitie was in die tijd machtig en bemoeide zich ook met Goya's werk. Goya maakte naast de schilderijen van hoge geestelijken ook etsen die hij in grote oplagen drukte en die verhandeld werden in vele steden, ook buiten Spanje. Onder andere in zijn serie etsen Los Caprichos liet hij zijn afschuw zien voor de corrupte heerschappij van met name de kerk, waar hij niettemin veel voor werkte.

Veel van het werk van Goya hangt in het Museo del Prado in Madrid. Het werk van Francisco Goya behoort qua stijl bij de Romantiek, maar hij was tevens beïnvloed door de verlichting. Goya schilderde echter ook historische gebeurtenissen en ontwierp vrolijke scènes in rococostijl voor wandtapijten (gobelins).

De invloed van Goya op latere kunst is van belang omdat zijn kunst de tradities van destijds ondermijnde. Hij liep vooruit richting het expressionisme en het surrealisme. Bovendien schilderde hij subjectief. Zijn nadruk op een scherpe voorgrond en een vagere achtergrond loopt vooruit op de kunst van Manet. Door de werken uit zijn latere periode wordt Goya gezien als een voorloper van de moderne kunst.

De bijzondere stijl waarin hij aan het eind van zijn leven schilderde, was grotendeels te wijten aan zijn steeds erger wordende slechthorigheid en aan zijn depressies. Die stijl wordt vaak apart benoemd: de benaming 'Zwarte schilderijen' slaat niet alleen op de kleurloosheid van veertien oorspronkelijk als muurschilderingen opgevatte werken uit die tijd maar eveneens op de duistere en soms wrede onderwerpen zoals Saturnus die zijn zoon verslindt en Twee mannen die vechten met een stok.