Dat Nabokov dol is op allusies en vele verwijzingen in zijn boeken verstopt daar waren we al van overtuigd. Een rondje googlen leert al snel dat Nabokov in Lolita verwijst naar o.a. Alice in wonderland en De kleine zeemeermin.
Al lezende in het boek Lolita ontdekte ik nog een andere verwijzing....

Ik probeer dit alles niet te beschrijven om het in mijn huidige grenzeloze ellende nogmaals te beleven, maar om het heldeel en het hemeldeel te onderscheiden in die vreemde, vreselijke, verdwazende wereld - de nimfijnenliefde. Op één plaats verenigden Belle en het Beest zich, en die grenslijn zou ik graag vaststellen, en ik vind dat me dat volstrekt niet lukt.

Belle en het beest

Belle en het beest is een Amerikaanse animatiefilm uit 1991 van Walt Disney Pictures. Het verhaal is gebaseerd op dat uit het gelijknamige volksverhaal van Jeanne-Marie Leprince de Beaumont. Het verhaal in de Disney-film wijkt hier wel op enkele punten vanaf. 

Een jonge en mooie, maar zeer arrogante prins wordt vervloekt door een tovenares die hem in de gedaante van een oude vrouw om onderdak vroeg, iets wat hij weigerde. De prins moet voor straf als een afzichtelijk beest verder leven. De vloek zal enkel kunnen worden verbroken als hij op iemand verliefd wordt en diezelfde persoon ook op hem verliefd wordt. Als dit niet gebeurt vóór zijn 21ste verjaardag, de dag dat het laatste rozenblaadje van de magische roos van de tovenares valt, zal hij voor altijd als het Beest moeten leven. De vloek treft ook het voltallige personeel van de prins; zij veranderen in huishoudelijke voorwerpen, maar met behoud van al hun menselijke vermogens en eigenschappen, inclusief de spraak.

Auctoriële verteller

Wanneer je je verdiept in de film Belle en het Beest is het eerste dat opvalt dat de film begint met een auctoriële verteller.
Dit is een term uit de narratologie waarmee bedoeld wordt dat degene die het verhaal vertelt alwetend is. Een auctoriële verteller kan zowel een ik-standpunt als een hij/zij-standpunt aannemen. Een auctoriële verteller onderscheidt zich van een personele verteller doordat hij meer weet dan de personages. 

Dit doet al gelijk denken aan Lolita, immers hier vertelt Humbert Humbert het verhaal vanuit zijn cel. Hij is de alwetende verteller, hij heeft meer kennis dan de lezer en ook dan de personages op enig punt in het boek. 
Ook wisselt Humbert Humbert als verteller meerdere malen van ik-standpunt naar hij-standpunt tijdens het vertellen van zijn verhaal.

Een deal sluiten

Maurice de vader van Belle gaat met een uitvinding naar een beurs, maar verdwaalt onderweg. Na te zijn aangevallen door wolven belandt hij in het kasteel van het Beest. De betoverde dienaren heten hem hartelijk welkom, maar het Beest zelf moet niets weten van de indringer. Maurice wordt opgesloten in de toren. Omdat haar vader niet terugkeert, gaat Belle naar hem op zoek waarna ook zij in het kasteel belandt. Daar sluit ze een deal met het Beest: ze zal vrijwillig voor de rest van haar leven bij hem blijven als hij haar vader laat gaan. Het Beest gaat akkoord.

Belle die een deal sluit om te krijgen wat ze wil, dit is ook iets wat de Belle uit Lolita niet vreemd is. 
Lolita beseft maar al te goed dat Humbert dingen van haar wil, dingen die niet horen, dingen die ze hem niet hoeft toe te staan. Tegelijkertijd voelt ze de noodzaak, de begeerte van Humbert om te krijgen wat hij wil: haar.
Lolita speelt hier slim op in en dwingt zo allerlei gunsten af; variërend van meer zakgeld en nieuwe spullen tot het mogen kiezen van een reisbestemming.

Ook Belle wordt gechanteerd

Ondertussen probeert vader Maurice de dorpelingen zover te krijgen dat ze hem helpen Belle te redden, maar niemand gelooft zijn verhaal over het Beest. Maurices gedrag brengt Gaston (de knapste man van het dorp die een oogje op Belle heeft) wel op een onzalig idee om Belle te chanteren: hij sluit een deal met de eigenaar van het lokale gesticht om Maurice daar op te laten sluiten als Belle niet instemt om met Gaston te trouwen. 

Zowel in Belle en het Beest is er sprake van chanteren en gechanteerd worden, zowel Belle als Lolita chanteren het Beest (Humbert) maar worden ook zelf het slachtoffer van chantage.
Lolita krijgt regelmatig van Humbert te horen wat de gevolgen zullen zijn als ze andere mensen vertelt over haar en Humbert en de dingen die Humbert doet, hij dreigt met jeugdgevangenis, opvoedingsgesticht en een meisjestehuis. Dat is waar Lolita terecht zal komen als ze hem verraad.

Twee personages

Voor de film van Disney werden er vele personages, zoals het personeel van het Beest en Gaston aan het verhaal toegevoegd. In het originele verhaal van Jeanne-Marie Leprince de Beaumont komen slechts twee personages voor: Belle en het Beest.

Het belangrijkste gedeelte van het boek Lolita draait ook om slechts twee personages: Lolita en Humbert Humbert.

De charmes van het beest

Het verhaal van Belle en het Beest is, in het bijzonder, aangepast voor theater en televisie. Veel van deze aanpassingen zorgen er voor dat tegen het einde van het verhaal het publiek gewend geraakt is aan en vooral ook gecharmeerd door het Beest, dat het een teleurstelling is wanneer hij weer in een prins verandert.

Zo ver gaat het niet in het boek Lolita, maar door de manier waarop Nabokov de gedachten van Humbert over Lolita weergeeft, die eindeloze bejubeling van al het moois en lieftallige aan het meisje laten je af en toe, bijna, voor heel even, vergeten wat voor een Beest Humbert eigenlijk is. Je wordt totaal in beslag genomen door al die schitterende woorden.

Citaten

Toch zijn er niet enkel de verborgen overeenkomsten tussen Lolita en Belle en het Beest, tijdens het lezen wordt de disney-film regelmatig letterlijk genoemd:

Haar benen beefden een beetje terwijl ze over mijn levendige schoot lagen; ik streelde ze; daar hing ze in de rechterhoek, bijna breeduit, Lola de bakvis, en verslond haar oeroude vrucht, zong heen door het sap ervan, verloor haar slofje, wreef de hiel van haar slofloze voet, in zijn slonzige enkelsok, tegen de stapel oude tijdschriften die links van mij op de bank lagen opgehoopt - en elke beweging die ze maakte, elke schuifeling en golving, hielp me bij de verberging en verbetering van het heimelijke stelsel van tastverwantschap tussen Beest en Belle - tussen mijn geknevelde, op springen staande Beest en de Belle met haar kuiltjeslichaam in de onschuldige katoenen jurk. 

Een overduidelijke manier van Humbert om de jury er van te laten doordringen dat hij beseft dat het fout is, dat het niet kan en mag maar ook een manier om de schuld vooral bij zijn begeerte te leggen, bij zijn geslacht dat reageert op Lolita die op zijn schoot ligt. Een manier waarop hij afstand probeert te creëren tussen hem zelf en alles wat fout is.

'Zèèèg, laat me met rust, ja,' zei je dan, 'laat me in jezusnaam met rust.' En dan rees ik op van de vloer terwijl jij toekeek, en met opzet je gezicht vertrok in navolging van mijn tic nerveux. Maar het geeft niet, het geeft niet, ik ben maar een beest, het geeft niet, laten we doorgaan met mijn ellendige verhaal. 

Ook gebruikt Humbert de benaming van het Beest om zelf in een slachtoffer rol te kruipen, om medelijden op te wekken, hij kan het niet helpen hij is maar een beest. 
Wanneer je hierbij denkt aan het personage uit de Disney-film dan krijg je bijna medelijden....Het Beest is een prins, een doodgewone man, die slechts door tovenarij geworden is wie hij is: een Beest.

Deze blog maakt deel uit van een serie artikelen over het boek Lolita van Vladimir Nabokov dat gelezen wordt in leesgroep-verband met eigen exemplaren.
Andere blogs over Lolita:
* Rusland in anderhalf uur
* Mijn ontdekking van de intertekstualiteit
* Lolita uit de lijst 'Verboden boeken'
* Ongemakkelijke hoofdpersoon
* Lolita: Hoe alles begon met Annabel
* Waarom gebruikt Vladimir Nabokov zoveel kleuren in zijn proza?